"Τι θρησκευτικό μάθημα θέλουμε;": Οι εισηγήσεις στο Α΄ Θεολογικό Συμπόσιο του "ΚΑΙΡΟΥ" για το νέο Πρόγραμμα Σπουδών στο Δημοτικό και το Γυμνάσιο

Θέμα: Α΄ Θεολογικό Συμπόσιο του τοπικού παραρτήματος Κεντρικής Μακεδονίας του Πανελλήνιου Θεολογικού Συνδέσμου «ΚΑΙΡΟΣ -για την αναβάθμιση της θρησκευτικής εκπαίδευσης»

Πραγματοποιήθηκε την Παρασκευή 7 Φεβρουαρίου 2014, στο πλαίσιο των Θεολογικών Συμποσίων που εγκαινίασε το τοπικό παράρτημα Κεντρικής Μακεδονίας του Πανελληνίου Θεολογικού Συνδέσμου «ΚΑΙΡΟΣ», εκδήλωση σε συνεργασία με τις εκδόσεις «ΑΡΜΟΣ» με αφορμή την παρουσίαση του συλλογικού τόμου «Τα θρησκευτικά στο σύγχρονο σχολείο - Ο διάλογος και η κριτική για το νέο Πρόγραμμα Σπουδών στα Θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου». Την εκδήλωση, η οποία φιλοξενήθηκε στην αίθουσα συνεδριάσεων του Δημαρχιακού Μεγάρου Θεσσαλονίκης, παρακολούθησαν με ιδιαίτερο ενδιαφέρον αρκετοί Θεσσαλονικείς, στην πλειοψηφία τους καθηγητές από την τριτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση καθώς και αρκετοί φοιτητές, οι οποίοι γέμισαν την αίθουσα.

Την εκδήλωση τίμησε με την παρουσία του ο Δήμαρχος της πόλης, κ. Ιωάννης Μπουτάρης, ο οποίος στο σύντομο χαιρετισμό που απηύθυνε, υπογράμμισε την ανάγκη να ενδυναμωθεί ο γνωσιολογικός χαρακτήρας του θρησκευτικού μαθήματος. Παρών ήταν και ο Αντιδήμαρχος Παιδείας, κ. Αντώνιος Καρούμπης, ο οποίος απηύθυνε χαιρετισμό με την εκπαιδευτική του ιδιότητα, καθώς και ο δημοτικός σύμβουλος και εκπαιδευτικός Τριαντάφυλλος Μηταφίδης. Χαιρετισμό απηύθυνε και ο κοσμήτορας της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ., κ. Μιχαήλ Τρίτος, επισημαίνοντας το διπλό χαρακτήρα του ΜτΘ, δηλαδή το γνωσιολογικό σε οργανική σύνδεση με την ελληνορθόδοξη παράδοση. Τον Περιφερειακό Διευθυντή Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Κεντρικής Μακεδονίας εκπροσώπησε η κ. Ψυχογιού Ευαγγελία, προϊσταμένη επιστημονικής και παιδαγωγικής καθοδήγησης στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, απευθύνοντας σύντομο χαιρετισμό, όπως και ο Διευθυντής της Διεύθυνσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Νομού Κιλκίς, κ. Γεώργιος Κωνσταντινίδης, φιλόλογος και θεολόγος. Την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας εκπροσώπησε ο σύμβουλος κ. Βασίλειος Τουλίκας.

Τον συντονισμό της εσπερίδας εκ μέρους του «ΚΑΙΡΟΥ» είχε ο καθηγητής της Παλαιάς Διαθήκης στο τμήμα Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. και αντιπρόεδρος του Δ.Σ. του «ΚΑΙΡΟΥ», κ. Μιλτιάδης Κωνσταντίνου. Οι ομιλητές ανέπτυξαν στις σύντομες εισηγήσεις τους καίριες πτυχές, που σχετίζονται με το θρησκευτικό μάθημα, υπογραμμίζοντας ο καθένας από την πλευρά του και ανάλογα με την ιδιότητά του συγκεκριμένα σημεία.

Ειδικότερα, ο πρώτος ομιλητής, κ. Σταύρος Γιαγκάζογλου, διδάκτορας Θεολογίας, Σύμβουλος του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ) και πρόεδρος της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων που συνέταξε το νέο Πρόγραμμα Σπουδών (ΠΣ) για την υποχρεωτική εκπαίδευση (Δημοτικό-Γυμνάσιο), επισήμανε ότι το νέο ΠΣ για το μάθημα των Θρησκευτικών (ΜτΘ) εντάχθηκε στο γενικότερο σχεδιασμό του «Νέου Σχολείου» και υπάκουσε στις προδιαγραφές υλοποίησης των νέων ΠΣ για όλα τα μαθήματα των αντίστοιχων βαθμίδων. Υπογράμμισε ότι το νέο ΠΣ για το ΜτΘ βασίζεται στα προηγούμενα Προγράμματα Σπουδών, δηλαδή στα ΔΕΠΠΣ ΑΠΣ του 2003, τα οποία οι σημερινοί επικριτές του νέου ΠΣ τότε χαρακτήριζαν «ακατάλληλα κι επικίνδυνα», ενώ σήμερα διαρρηγνύουν τα ιμάτια τους, διαμαρτυρόμενοι για την αντικατάστασή τους. Το νέο ΠΣ διαμορφώθηκε, αφού έλαβε υπόψη του τις θέσεις και στάθμισε τις απόψεις για το ΜτΘ όλων των εμπλεκόμενων φορέων: των ανεξάρτητων αρχών, των Θεολογικών Σχολών αλλά και άλλων πανεπιστημιακών ιδρυμάτων και προσώπων, των συνταγματολόγων, των διανοούμενων, της ΟΛΜΕ, καθώς και άλλων κοινωνικών, εκκλησιαστικών και θρησκευτικών φορέων. Επισήμανε τα προβλήματα που δημιουργήθηκαν εξαιτίας των πιέσεων του Συνηγόρου του Πολίτη, που οδήγησαν στις τρεις γνωστές εγκυκλίους το καλοκαίρι του 2008 και ουσιαστικά μετέτρεψαν άτυπα το ΜτΘ σε «προαιρετικό», αφού το μέτρο για το δικαίωμα της απαλλαγής καταστρατηγήθηκε ή εφαρμόστηκε πλημμελώς. Τα νέα ΠΣ για το ΜτΘ έλαβαν υπόψη τους το διάλογο που ξεκίνησε στη θεολογική κοινότητα αλλά και την ευρύτερη ελληνική κοινωνία, την άποψη των επικριτών του ΜτΘ, η οποία βασίζεται στο προβληματικό σημείο του στενά ομολογιακού και κατηχητικού χαρακτήρα του ΜτΘ και τις εξελίξεις στη Ευρώπη αναφορικά με το θρησκευτικό εγγραμματισμό. Ο κ. Γιαγκάζογλου παρουσίασε τους γενικούς σκοπούς του ΜτΘ, έτσι όπως αυτοί ορίστηκαν με το νέο ΠΣ και έκλεισε την εισήγησή του, επισημαίνοντας ότι «οι συντεταγμένες του νέου ΠΣ διαμορφώνουν ένα θρησκευτικό μάθημα, το οποίο ξεκινά από και έχει ως επίκεντρο την ελληνορθόδοξη παράδοση, την παράδοση της Ορθόδοξης Χριστιανικής Εκκλησίας, έτσι όπως αυτή σαρκώθηκε στη ζωή και αποτυπώθηκε στα μνημεία του πολιτισμού του. Αυτή την παράδοση, ως πίστη, λατρεία, τέχνη και πολιτισμό, είναι απαραίτητο και πολύτιμο, να τη γνωρίζει ο κάθε μαθητής, ανεξάρτητα από τη θρησκευτική ιδιοπροσωπία του. Εκτός από αυτή τη γνώση, καλείται να εξοικειωθεί με την ιστορία των άλλων χριστιανικών παραδόσεων και να γνωρίσει τα μεγαλύτερα ξένα θρησκεύματα (Ιουδαϊσμό, Ισλάμ, Ινδοϊσμό και Βουδισμό). Οι γνώσεις αυτές εξυπακούεται ότι θα προσαρμόζονται στα ιδιαίτερα παιδαγωγικά χαρακτηριστικά και τις μορφωτικές ανάγκες των μαθητών. Επιπλέον, οι θεματικές ενότητες του νέου ΠΣ δεν αποτελούν διδακτέα ύλη, γεγονός που σημαίνει ότι ο εκπαιδευτικός έχει την ελευθερία να σχεδιάσει τη διδασκαλία του με βάση τις ιδιαίτερες συνθήκες της τάξης του.»

Ο δεύτερος ομιλητής, κ. Θεόδωρος Γιάγκου, πρόεδρος του τμήματος Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας τη Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ., καθηγητής Κανονικού Δικαίου και Ειδικός Γραμματέας του Πανελληνίου Θεολογικού Συνδέσμου «ΚΑΙΡΟΣ», παρουσίασε με σύντομο τρόπο τα τεκταινόμενα αναφορικά με το μάθημα των θρησκευτικών, αρχής γενομένης από τις περίφημες εγκυκλίους του Υπουργείου Παιδείας επί Ευριπίδη Στυλιανίδη, που τάραξαν τα νερά κι έθεσαν σε κίνδυνο την υποχρεωτικότητα του ΜτΘ. Ανέπτυξε τις πρωτοβουλίες των Γενικών Συνελεύσεων των Θεολογικών Σχολών της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης. Και τα δύο τμήματα τόνισαν την ανάγκη εμπλουτισμού των αναλυτικών προγραμμάτων σπουδών με μαθήματα Κοινωνικής Ηθικής και Ιστορίας των Θρησκευμάτων, τα οποία θα μπορούν να παρακολουθούν όλοι οι μαθητές, ανεξάρτητα από τη θρησκεία ή την ομολογία που ανήκουν. Το ΜτΘ έχει παρουσιάσει μεγάλη βελτίωση από τη δεκαετία του 1980 και εξής, με αποτέλεσμα να είναι ένα μάθημα με γνωσιακό, κοινωνικό και παιδαγωγικό χαρακτήρα, ανοικτό προς όλες τις χριστιανικές παραδόσεις και τις άλλες θρησκείες. Κατάφερε, μάλιστα, να αποφύγει τη μονομερή διάσταση, του καθαρά ομολογιακού ή ιστορικού μαθήματος, όπως συνέβη στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης. Ο κ. Γιάγκου τάχθηκε υπέρ του νέου ΠΣ, επισημαίνοντας ότι επιδέχεται βελτιώσεων, οι οποίες θα προκύψουν μέσα από γόνιμο και καλοπροαίρετο διάλογο. Τις απόψεις αυτές, άλλωστε, είχε εκθέσει δημόσια και αναλυτικά με κείμενό του τον περασμένο χρόνο.

Ο τρίτος ομιλητής, καθηγητής δογματικής και πρόεδρος του τμήματος Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ., κ. Χρυσόστομος Σταμούλης, τόνισε ότι το ΜτΘ δε μπορεί να είναι κατήχηση γιατί η κατήχηση δεν έχει καμία σχέση με την εκπαίδευση. Ο σκοπός της κατήχησης είναι η πίστη, ενώ της εκπαίδευσης η γνώση. Επιπλέον, η κατήχηση συνδέεται με την Εκκλησία και την ευχαριστιακή της πράξη. Κάθε εκχώρηση και συνεπώς αποσύνδεση της κατήχησης από την ευχαριστιακή - μυστηριακή της πράξη δημιουργεί μέγιστο εκκλησιολογικό πρόβλημα. Η σύγχυση κατηχήσεως και ΜτΘ συνεπώς δημιουργεί διπλό πρόβλημα τόσο στην εκπαίδευση όσο και στην Εκκλησία. Υπογράμμισε εμφατικά ότι η Εκκλησία εκκλησιολογικά είναι ο κόσμος ολάκερος. Πολιτειακά, όμως, η Εκκλησία είναι ένα μέρος του κόσμου και διέπεται τόσο από το ελληνικό σύνταγμα και τους νόμους του κράτους όσο και από τη διεθνή νομοθεσία. Το ΜτΘ δε μπορεί παρά να διδάσκει κατά κανόνα την Ορθοδοξία και δευτερευόντως το σύνολο του Χριστιανισμού και τα μεγάλα θρησκεύματα του κόσμου. Ο καθηγητής κ. Σταμούλης κατέληξε, τονίζοντας ότι το Τμήμα Θεολογίας, παραμένοντας πιστό στην ιστορία του και τις προκλήσεις του παρόντος, συζήτησε το θέμα στα θεσμικά όργανά του και εξέδωσε το κείμενο το οποίο περιλαμβάνεται στον τόμο.

Ο τέταρτος ομιλητής, δικηγόρος κ. Γιάννης Κωνσταντίνου, ξεκίνησε την εισήγησή του, αναφέροντας ότι η θέση που ανέπτυξε ο κ. Γιαγκάζογλου για το ΜτΘ αποτελεί μία έντιμη πρόταση με ιδιαίτερη παιδαγωγική και εκπαιδευτική αξία. Εξέφρασε, ωστόσο, τη διαφωνία του, για το αν μπορεί να ανακτήσει τον υποχρεωτικό του χαρακτήρα το ΜτΘ με ένα τέτοιο περιεχόμενο. Η ένσταση του κ. Κωνσταντίνου βασίστηκε στα άρθρα και τις παραγράφους του Συντάγματος σχετικά με την ανάπτυξη της θρησκευτικής συνείδησης ως κρατικής αποστολής, τα οποία παρουσίασε και ερμήνευσε από νομική άποψη. Ο κ. Κωνσταντίνου κατέληξε ότι η κρατική παιδεία, στην προσπάθειά της να αναπτύξει τη θρησκευτική συνείδηση, πρέπει να αντιμετωπίζει ισότιμα τόσο την αθεΐα όσο και τον αγνωστικισμό, τη θρησκευτική δέσμευση ή ακόμα και τη θρησκοληψία, όπως και οποιοδήποτε άλλο θρησκευτικό φρόνημα ως εξίσου νόμιμες και θεμιτές επιλογές. Η προοπτική αυτή, κατά τον κ. Κωνσταντίνου, είναι δυνατό να εξασφαλιστεί μόνο με ένα ουδέτερο θρησκειολογικό μάθημα, εάν θέλουμε να υπάρχει στην ελληνική εκπαίδευση ένα συνταγματικά ανεκτό υποχρεωτικό ΜτΘ. Η θέση αυτή απορρέει από την πραγματικότητα ότι, κατά το Σύνταγμα, η θρησκευτική συνείδηση είναι ένα απόλυτα ανοικτό πεδίο. Το νέο ΠΣ αποτελεί, αναμφίβολα, την εξαίρεση, γιατί συντάχθηκε με δημιουργική πνοή και στόχευση στην απελευθέρωση δημιουργικών θεολογικών αναζητήσεων με αποδέκτες τους νέους ανθρώπους.

Ο πέμπτος ομιλητής, π. Τιμόθεος Ρωμανάς, θεολόγος καθηγητής στη Μέση Εκπαίδευση, μίλησε για το νέο ΠΣ του ΜτΘ, υπογραμμίζοντας με έμφαση τις θετικές και τις αρνητικές εμπειρίες, που έχει μέχρι σήμερα αποκομίσει από την επαφή του με τους μαθητές, λόγω και της ταυτόχρονης ιερατικής του ιδιότητας. Μετέφερε στο ακροατήριο με γλαφυρό τρόπο την πραγματικότητα του ελληνικού δημόσιου σχολείου, αναφορικά με το ΜτΘ, και επεσήμανε την ανάγκη να ανανεωθεί το μάθημα, ξεπερνώντας τις όποιες αγκυλώσεις απορρέουν από τον στερεοτυπικό και κλειστοφοβικό χαρακτήρα του.

Ο έκτος ομιλητής, κ. Πολύβιος Στράντζαλης, διδάκτορας Θεολογίας και Σχολικός Σύμβουλος Θεολόγων Θεσσαλονίκης, ανέλυσε με ακρίβεια τα μέχρι σήμερα πολύτιμα συμπεράσματα, που προέκυψαν από την εδώ και τρία χρόνια πιλοτική εφαρμογή του νέου ΠΣ του ΜτΘ. Τόνισε ότι με το νέο ΠΣ άλλαξε ο ρόλος του εκπαιδευτικού, από μεταλαμπαδευτή της γνώσης σε καθοδηγητή και συντονιστή στην προσπάθεια των μαθητών να ανακαλύψουν τη γνώση. Επισήμανε ότι συντελέστηκε αλλαγή και στο ρόλο των μαθητών, οι οποίοι πλέον ασκούνται στην ομαδοσυνεργατική, διερευνητική και βιωματική μάθηση και την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης. Ο κ. Στράντζαλης υπογράμμισε με έμφαση την ανάγκη για συνεχή επιμόρφωση των θεολόγων εκπαιδευτικών στις καινοτομίες του νέου ΠΣ.

* Η εκδήλωση έκλεισε με την κ. Καλλιρρόη Ακανθοπούλου, διδάκτορα Θεολογίας και εκπαιδευτικό στη Δημόσια Μέση Εκπαίδευση, η οποία παρουσίασε συνοπτικά τα ευρήματα πανελλήνιας έρευνας, μέσω δύο ερωτηματολογίων που συμπληρώθηκαν από μαθητές Γυμνασίου και Λυκείου, στο πλαίσιο Ερευνητικού Προγράμματος για τη Θρησκευτική Εκπαίδευση που εκπονεί ο «ΚΑΙΡΟΣ». Η ερευνητική ομάδα, την οποία συντόνισε η κ. Ακανθοπούλου, συστάθηκε με σκοπό τη διερεύνηση των θρησκευτικών γνώσεων και του θρησκευτικού προφίλ των μαθητών των ελληνικών σχολείων. Η έρευνα έλαβε χώρα από το Σεπτέμβριο του 2010 μέχρι τον Απρίλιο του 2011 σε 38 συνολικά σχολεία (αστικά κα επαρχιακά) από όλη την ελληνική επικράτεια. Οι μαθητές συμπλήρωσαν τα δύο ερωτηματολόγια ανώνυμα, σε 30 λεπτά μέσα στην τάξη, χωρίς τη βοήθεια του καθηγητή. Τα αποτελέσματα της έρευνας είναι εξαιρετικά ενδιαφέροντα, καθώς αποτυπώνουν την ανάγκη των μαθητών για την ύπαρξη θρησκευτικής εκπαίδευσης στο ελληνικό Σχολείο αλλά και την προσδοκία τους για περαιτέρω θεματική διεύρυνση και ποιοτική αναβάθμιση του ΜτΘ. Όπως ανακοινώθηκε, στα άμεσα σχέδια του Παραρτήματος Κεντρικής Μακεδονίας του «ΚΑΙΡΟΥ» είναι να γίνει στο πλαίσιο των Θεολογικών Συμποσίων -ει δυνατόν και στο επόμενο- μια αναλυτικότερη παρουσίαση και ερμηνεία των ερωτηματολογίων.