Ο θόρυβος για τα θρησκευτικά σύμβολα - Η νέα Βαβέλ ασυνεννοησίας...

Παιδαγωγία σιωπηλής ποίησης *

Ο παρακάτω προβληματισμός γεννήθηκε στον απόηχο του επίκαιρου θορύβου για τη θέση των θρησκευτικών συμβόλων στους δημόσιους χώρους, και ειδικότερα στην εκπαίδευση. Αφορμή, η γνωστή και ενδιαφέρουσα απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Για μια ακόμη φορά, η πρόσληψη της είδησης από την εγχώρια κοινή γνώμη ανέδειξε νέα Βαβέλ ασυνεννοησίας. Ανάγκη, λοιπόν, για βασικές υπενθυμίσεις και οριοθέτηση των αυτονόητων.

Καταρχάς, στο υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο της εκπαίδευσης έχουν θέση τα σύμβολα και οι εκδηλώσεις θρησκευτικότητας; Αναντίρρητα, ναι. Διδάσκοντες και διδασκόμενοι στα σχολεία δεν είναι άμοιροι πολιτιστικής ταυτότητας, προσωπικών πεποιθήσεων και θρησκευτικών στάσεων. Έχουν δικαίωμα να εκφράζονται ελεύθερα, χωρίς περιορισμούς. Ταυτόχρονα, δικαιούνται να απολαμβάνουν τη συνταγματική πρόνοια για ανάπτυξη «εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης», στο πλαίσιο της εκπαίδευσης. Έτσι δικαιολογούνται ο Αγιασμός στην έναρξη της σχολικής χρονιάς, η πρωινή προσευχή, η αργία της Κυριακής, η γιορτή των Τριών Ιεραρχών, οι διακοπές των Χριστουγέννων και του Πάσχα.

Από την άλλη πλευρά, η ελευθερία της συνείδησης είναι απαραβίαστη. Η παραδοχή είναι θεμελιώδης και στην ορθόδοξη θεολογική θεώρηση, η οποία ακυρώνεται όταν καταστρατηγείται η ανθρώπινη ελευθερία. Γι’ αυτό, πολύ σωστά, ξαναγράφω με βάση το υφιστάμενο καθεστώς, για όσους επιθυμούν, προβλέπεται διαδικασία αποχής ή απαλλαγής από τα παραπάνω. Οι εικόνες μέσα στη σχολική τάξη είναι δηλωτικές της θρησκευτικής ταυτότητας της τάξης; Εδώ, η απάντηση είναι διαφορετική.

Στις σχολικές αίθουσες εκτίθεται υλικό που υπηρετεί τους γενικούς σκοπούς της εκπαίδευσης και σχετίζεται με το περιεχόμενο των σπουδών. Στους σχολικούς τοίχους έχει θέση οτιδήποτε, φθάνει να έχει διδακτικούς και παιδαγωγικούς σκοπούς. Όλα τα μαθήματα υπηρετούν τη γενική παιδαγωγική αποστολή του σχολείου. Είναι απολύτως φυσιολογικό ο φιλόλογος να αναρτήσει ένα ιστορικό ντοκουμέντο, ο χημικός ένα πίνακα με χημικά στοιχεία, οι μαθητές ένα φιλοσοφημένο νεανικό πόστερ ή το αναγνωρισμένο αποτέλεσμα μιας μαθητικής εργασίας. Παρομοίως, η έκθεση εικόνων από την παράδοση του χριστιανισμού είναι αυτονόητη και αποδεκτή διδακτική δράση. Αυτές οι εικόνες δεν είναι σύμβολα της θρησκευτικής ταυτότητας ή ιδεολογίας της σχολικής κοινότητας ή της τάξης αλλά δείγματα τέχνης, ιστορίας και πολιτισμού της τοπικής -ενίοτε με οικουμενικές προεκτάσεις- θρησκευτικής παράδοσης. Η ύπαρξη των εικόνων στην εκπαιδευτική διαδικασία δεν αφορούν μόνο στο μάθημα των θρησκευτικών αλλά και στα μαθήματα της ιστορίας, της τέχνης, της γεωγραφίας κτλ.
Η απολυτοποίηση της λογικής για αφαίρεση των πάσης φύσεως θρησκευτικών αναφορών από τα βιβλία και τις αίθουσες, μοιραία, θα οδηγήσει στην απόρριψη της παιδαγωγικής αξίας του μεγαλύτερου μέρους της αρχαίας γλυπτικής, της ζωγραφικής του μεσαίωνα και των νεότερων χρόνων. Μπορούμε να αρνηθούμε την τοποθέτηση μιας φωτογραφίας του Παρθενώνα στην τάξη, επειδή οι μαθητές μας είναι χριστιανοί και όχι δωδεκαθεϊστές; Υπάρχει λόγος για κατάργηση των θρησκευτικών εικόνων του Μιχαήλ Άγγελου ή του Θεοτοκόπουλου επειδή οι μαθητές μας είναι ορθόδοξοι και όχι ρωμαιοκαθολικοί; Μήπως πρέπει να αφαιρεθούν από τα διδακτικά βιβλία φωτογραφίες πολιτικών προσώπων του πρόσφατου ιστορικού παρελθόντος για το φόβο του ιδεολογικού-κομματικού προσηλυτισμού; Είναι αστείο. Υποτίθεται ότι το σχολείο είναι χώρος έρευνας, παιδείας, διαλόγου και πολιτισμού. Σύμφωνα με αυτό το πνεύμα, είναι συνηθισμένο και δεν παραβιάζεται η θρησκευτική ελευθερία όταν σε μια αίθουσα αναρτηθεί η εικόνα ενός αρχαίου θεού ή ναού. Χωρίς κανένα πρόβλημα, σε διάφορα σχολικά βιβλία παρατίθενται εικόνες θεών, ημιθέων, φαραώ, ρωμαίων αυτοκρατόρων, του Βούδα, του Λουθήρου, παπών και άλλων ιερών προσώπων και συμβόλων διαφόρων θρησκειών.

Ο προσεκτικός αναγνώστης θα παρατηρήσει ότι η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, σωστή ή λανθασμένη, αναφέρεται στην τοποθέτηση του χριστιανικού Σταυρού στις σχολικές αίθουσες και όχι γενικά στις εικόνες. Με δεδομένο ότι η εικονογραφία της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας ουσιαστικά δεν διαφοροποιείται από τη θρησκευτική ζωγραφική, η τυχόν γενική απαγόρευση των εικόνων ουσιαστικά θα ενοχοποιούσε την τέχνη της ζωγραφικής.
Στην τέχνη δεν χωρεί λογοκρισία, ούτε αρμόζει απαγόρευση σε οποιοδήποτε είδος της. Η τέχνη δεν προσβάλλει και δεν μειώνει κανέναν. Όπως η αγάπη η οποία «ουδέποτε εκπίπτει». Όπως η ποίηση που δεν καταργείται όταν είναι ακατανόητη ή αιρετική. Η ορθόδοξη εικονογραφία είναι μια σιωπηλή ποίηση με υψηλές παιδαγωγικές προδιαγραφές. Σε σχέση με τα συμβατικά διδακτικά μέσα, ο θεολόγος του χριστιανισμού Γρηγόριος Νύσσης θα έλεγε ότι «ζωγραφία σιωπώσα εν τοίχω λαλεί πλείονα και ωφελιμότερα». Ο Ιωάννης Δαμασκηνός έγραψε ότι «οι εικόνες είναι τα βιβλία των αγραμμάτων». Η μελέτη τους είναι ζήτημα παιδείας, πνευματικής καλλιέργειας και μόρφωσης. Η κατάργηση των εικόνων δεν διαφέρει από την κατάργηση, ή εάν θέλετε το κάψιμο, των βιβλίων.

Το τι θα κρεμαστεί στους τοίχους μιας σχολικής αίθουσας, ασφαλώς, είναι ζήτημα της σχολικής κοινότητας, των εκάστοτε διδασκόντων και διδασκόμενων. Δεν μπορεί να επιβληθεί ομοιομορφία, με διοικητικές ή δικαστικές αποφάσεις. Αυτό σημαίνει ότι σε ορισμένες αίθουσες, ενδέχεται να μην υπάρχουν εικόνες ή ακόμη να αναρτηθεί ένα θέμα από ξένη θρησκευτική παράδοση, εάν αυτό εκφράζει τη συγκεκριμένη σχολική τάξη.

Πριν από χρόνια, σε εποχή που ήμασταν ανυποψίαστοι για τα σημερινά προβλήματα, σε κάποιο σχολείο στο οποίο υπηρετούσα έγιναν εργασίες συντήρησης. Οι εικόνες που υπήρχαν εξαφανίστηκαν. Προβληματίστηκα για τη συνέχεια. Αποφάσισα να προτείνω στους μαθητές κάθε τμήματος να διαβουλευτούν στο πενταμελές συμβούλιο ή σε συνέλευση εάν θέλουν εικόνα, τι εικόνα θέλουν κτλ. Δούλεψα το θέμα στην τάξη από παιδαγωγική σκοπιά και παράλληλα προσφέρθηκα να βοηθήσω στα πρακτικά. Φυσικά, δήλωσα και ήμουνα έτοιμος να αποδεχτώ ακόμη και την αρνητική ή την αδιάφορη απάντηση. Εξεπλάγην όταν σε όλες τις τάξεις τοποθετήθηκαν εικόνες και μάλιστα υψηλής καλλιτεχνικής και θεολογικής αξίας. Όταν το θέμα σχολιάστηκε στο σύλλογο διδασκόντων, ενημέρωσα ότι πρόκειται για πρωτοβουλία των μαθητών και το ζήτημα έκλεισε.

Σε διάφορες ανακοινώσεις και σχόλια από εκκλησιαστικούς και θεολογικούς παράγοντες τονίστηκε η «θεολογική» σημασία των εικόνων, μέσα από μια ηθικοπατριωτική και επιφανειακή συναισθηματική προσέγγιση. Προφανώς, τέτοιο ζήτημα δεν τίθεται. Οι εικόνες στις σχολικές τάξεις δεν είναι λάβαρα θρησκευτικής ταυτότητας. Ούτε λατρευτικά αντικείμενα. Αν και προβλέπεται η προσευχή στο σχολείο, οι εικόνες δεν χρησιμοποιούνται για λατρευτικούς σκοπούς. Καθηγητές και μαθητές δεν συνηθίζουν να τις προσκυνούν. Η τάξη δεν είναι ναός. Οι σχολικές εικόνες έχουν κυρίως παιδαγωγική, αλλά και διακοσμητική αποστολή. Όλοι γνωρίζουμε ότι στο ναό η αποστολή τους είναι τελείως διαφορετική. Αυτή είναι η πραγματικότητα.

Το σπουδαιότερο είναι ότι οι εικόνες δεν θεωρούνται ιδεολογικά σύμβολα της χριστιανικής κοινότητας ούτε στην ορθόδοξη θεολογία. Έχουν ιστορικό, παιδαγωγικό, ερμηνευτικό και παραπεμπτικό χαρακτήρα. Οι ορθόδοξες εικόνες είναι ανοικτές προτάσεις νοήματος. Αγκαλιάζουν ρεαλιστικά το παρελθόν και ταυτόχρονα είναι προσανατολισμένες προς το μέλλον. Αναδεικνύουν και διασώζουν την αξία του ανθρώπινου προσώπου και την ελευθερία του. Παραπέμπουν σιωπηλά σε μια βιωτή άλλης τάξεως, μαρτυρώντας τη δυνατότητα μετοχής σε αυτήν μέσα από αγώνα για προκοπή και φωτισμό.

Ο Πλάτων έγραψε ότι η παιδεία είναι μια πορεία προς το φως. Εάν δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε τι είναι το φως, δεν έχει νόημα να ξορκίζουμε το σκοτάδι σβήνοντας τα λιγοστά φώτα που υπάρχουν.


* Γεώργιος Στριλιγκάς

Σχολικός Σύμβουλος Θεολόγων Κρήτης

http://theologoi-kritis.sch.gr/docs/arthrografia/eikones.doc

Δήλωση του Προέδρου της ΠΕΘ ν. Ηλείας Γ. Κομιώτη για το θέμα της ύπαρξης του σταυρού στα σχολεία

Δήλωση του αγαπητού και εκλεκτού συναδέλφου Γεωργίου Κομιώτη, Προέδρου Δ.Ε Παραρτήματος Ν. Ηλείας της Π.Ε.Θ σε ερώτηση δημοσιογράφου για το θέμα της καταδίκης της Ιταλίας από το Ευρωπαϊκό δικαστήριο εξ αιτίας της ύπαρξης του σταυρού στα σχολεία:

"Αν αυτό το θεωρούμε, κ. Χατζησπύρου, μια θετική εξέλιξη ή μια αδιάφορη εξέλιξη, τότε γιατί να μας ενοχλήσει που κατέβηκε ο σταυρός απ' τα σχολεία της Ιταλίας; Αν όμως αυτό το θεωρούμε ως Έλληνες και ως Ορθόδοξοι ως προσπάθεια αλλοίωσης της θρησκευτικής και εθνικής μας συνείδησης, τότε σαφώς και έχουμε κάθε λόγο να μην μας αφήνει αδιάφορους μια τέτοια απόφαση. Δείτε την κατάντια του μετανεωτερικού ανθρώπου που δεν καταφέρνει να αναδείξει το άτομο και τα ανθρώπινα δικαιώματα όπως θα ήθελε, αλλά τελικά εναντιώνεται στην ελευθερία του ατόμου και καταρρακώνει το ανθρώπινο πρόσωπο.

Αναμφίβολα οι κοινωνίες της Ευρώπης έχουμε γίνει λίγο ως πολύ, πολυπολιτισμικές, αλλά όλα αυτά ξεκάθαρα είναι πολιτικές και οικονομικές αποφάσεις. Οι νέοι μετανάστες πάσης κατηγορίας που έρχονται στη Χώρα μας πρέπει να σεβαστούν την παράδοσή μας, όπως άλλωστε οφείλουμε και μεις να κάνουμε το ίδιο. Αυτό που με προβληματίζει - και αυτά που λέγω είναι προσωπικές μου απόψεις-, είναι ότι η αθεΐα προωθείται έως και επιβάλλεται, με πρόσχημα το σεβασμό της θρησκείας του άλλου! Ίσως να μπορούσα να δεχτώ όλα αυτά τα μέτρα απόσυρσης των συμβόλων όλων των θρησκειών από σχολεία, δικαστήρια κλπ. Αν βέβαια τηρούνταν για όλες τις θρησκείες και ιδεολογίες. Αλλά το θέμα είναι ότι ο λόγος που γίνονται όλα αυτά, δεν είναι η μη προσβολή της μιας θρησκείας από το σύμβολο μιας άλλης. Ο λόγος είναι η προσπάθεια για απόλυτη αποθρησκευτικοποίηση των ανθρώπων και η μετατροπή όλων, σε πειθήνιους υπηκόους-υποχείρια. Στα πλαίσια ενός γενικότερου παγκόσμιου σχεδίου, για απαξίωση κάθε ιδανικού, για κατασκευή ανθρώπων-ρομπότ, που το μόνο που θα τους ενδιαφέρει θα είναι το προσωπικό τους συμφέρον και η βόλεψή τους.

Μέχρι σήμερα η Ε.Ε ήταν κυρίως μια οικονομική ένωση κρατών που υπόσχονταν να σέβεται τις πολιτισμικές, θρησκευτικές και άλλες ιδιαιτερότητες κάθε χώρας μέλους. Με αποφάσεις λοιπόν τέτοιου είδους, που εμμέσως πλην σαφώς αποτελούν παρέμβαση και προσπάθεια αλλοίωσης της θρησκευτικής συνείδησης των πολιτών μιας χώρας μέλους, η Ε.Ε προσπαθεί να ομογενοποιήσει και να ισοπεδώσει τα πάντα και να δημιουργήσει πολίτες ευρωπαίους και όχι έλληνες, ιταλούς, άγγλους, γάλλους κλπ - στα πρότυπα των ΗΠΑ -, με σκοπό τον ευκολότερο έλεγχο και χειραγώγηση της νέας αυτής κατηγορίας πολιτών. Ο σεβασμός της θρησκευτικής ιδιαιτερότητας των μειονοτήτων δεν σημαίνει και αφανισμό της θρησκευτικής συνείδησης των πλειονοτήτων! Να σεβαστούμε τους άθεους ή αλλόδοξους και την πίστη τους αλλά όχι και να ξεχάσουμε την δική μας!

Βέβαια στη Χώρα μας δεν έχει υπάρξει ακόμη τέτοιο θέμα, εμείς έχουμε εικόνα του Χριστού στα σχολεία και σε δημόσιες υπηρεσίες. Οι εικόνες εξυπηρετούν ένα σκοπό. Εμπνέουν, δημιουργώντας τουλάχιστον πρότυπα καλού κ'αγαθού ανθρώπου, ως και τα εικονιζόμενα πρόσωπα. Και μας λείπουν τέτοια πρότυπα από τις κοινωνίες σήμερα!! Οι μαθητές μας δεν ενοχλούνται από το Χριστό. Αντιθέτως τη σημαία μας (που φέρει και το σταυρό), τη σηκώνουν με καμάρι και αλλοεθνείς και αλλόθρησκοι αριστούχοι, χωρίς κανένα πρόβλημα. Τώρα εάν προκύψει ζήτημα και στην Ελλάδα, αφού βέβαια η απόφαση του Δικαστηρίου τελεσιδικήσει, νομίζω ότι οι πολιτικοί μας θα πρέπει να συμπεριφερθούν όπως και στην Ιταλία: Η απόφαση του Δικαστηρίου του Στρασβούργου έχει προκαλέσει ένα μικρό θαύμα (στην Ιταλία): έχει δημιουργήσει ένα είδος εθνικής ενότητας για την υπεράσπιση του συμβόλου του χριστιανισμού», γράφει ο αρθρογράφος της Corriere della Serra, Μάσιμο Φράνκο.

Επίσης χρειάζεται από τη Πολιτεία έμφαση στην άρτια, πραγματική και Χριστιανική παιδεία των παιδιών μας. Χρειάζεται σήμερα επειγόντως ΠΑΙΔΕΙΑ, ΠΑΙΔΕΙΑ, ΠΑΙΔΕΙΑ".

Εφηβοι - εφηβική κρίση και Θρησκευτικό μάθημα

Μια πολύ πετυχημένη και ωφέλιμη Ημερίδα

της δραστήριας Ένωσης

Θεολόγων Νομού Λέσβου

«Απαραίτητη προϋπόθεση για την επικοινωνία μας με τους εφήβους σήμερα είναι η κατανόηση της ηλικίας τους, με τις όποιες προκλήσεις της. Το πάθος και ο ενθουσιασμός των εφήβων πιθανώς να διοχετεύονται από τους ίδιους σε τρόπους ζωής δυσνόητους για μας τους μεγαλύτερους και ως εκ τούτου κατακριτέους από μας. Η αποθέωση μουσικών συγκροτημάτων για το σημερινό έφηβο σημαίνει αξία ζωής και βιώνεται ως θρησκευτική εμπειρία.

Όμως, πρέπει να σεβαστούμε τον έφηβο για τις επιλογές του. Εμείς ως γονείς και ως Θεολόγοι πρέπει να τους δείξουμε τις διαχρονικές αξίες της ζωής, χωρίς να τους κριτικάρουμε και να τους υποτιμούμε». Αυτά τόνισε μεταξύ των άλλων στην ημερίδα που διοργάνωσε το Παράρτημα της ΠΕΘ του Νομού Λέσβου το Σάββατο 31 Οκτωβρίου στην αίθουσα διδασκαλιών του ΠΕΚ Μυτιλήνης ο κ. Κορναράκης, επίκουρος καθηγητής στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Αν ο έφηβος δεν περάσει μέσα απ αυτά τα στάδια της επαναστατικότητάς του, δεν μπορεί να γνωρίσει τον εαυτόν του, το «εγώ» του που είναι το απαραίτητο προστάδιο για να μπορέσει να γνωρίσει και το «εσύ», συμπλήρωσε ο έγκριτος Θεολόγος. Εξετάζοντας στη συνέχεια την παραβολή του «Ασώτου υιού» μέσα από μια ψυχολογική-ψυχαναλυτική προσέγγιση, σημείωσε ότι ο πρεσβύτερος υιός είναι η πιο τραγική προσωπικότητα, γιατί δεν κάνει αυτό που πραγματικά θέλει, σε αντίθεση με τον άσωτο υιό, που αφού περνά την φάση της εγκατάλειψης του πατρικού σπιτιού με όλες τις ασωτίες του, τελικά επιστρέφει μετανοημένος και τελικά πιο υγιής. Το συναίσθημα του φθόνου που βιώνει ο πρεσβύτερος υιός, ίσως το βιώνουμε και μεις για τους άλλους που τολμούν να εκφραστούν, ενώ εμείς από φόβο δεν τολμήσαμε να ζήσουμε όπως θα θέλαμε.

Οι έφηβοι σήμερα πρέπει να εισπράξουν την αγάπη μας, την κατανόησή μας. Ας μην φοβόμαστε να αναγνωρίσουμε τα λάθη μας, να αναλαμβάνουμε τις ευθύνες μας και ας μη διστάζουμε να ζητάμε ακόμα και συγγνώμη απ’ τα παιδιά μας, τους μαθητές μας.

Τέλος ο κ. Κορναράκης υπογράμμισε τη σημασία της συμμετοχής των μαθητών στην διαδικασία του μαθήματος των Θρησκευτικών μέσα από τρόπους δημιουργικούς, όπως το ψυχοδράμα του Moreno ή art therapy (π.χ κολλάζ, ζωγραφική ….) ή συγκέντρωση φωτογραφικού υλικού. Το μάθημα λοιπόν αυτό είναι σήμερα πολυτιμότερο από ποτέ, γιατί μπορεί να προσφέρει στον έφηβο την ευκαιρία για υπαρξιακή αναζήτηση, για συναισθηματική στήριξη, για ελευθερία έκφρασης και για δημιουργικές απασχολήσεις, που τόσο πολύ λείπουν σήμερα απ’ τη ζωή των εφήβων μας. Για να υλοποιηθούν όμως όλες αυτές οι δυνατότητες βασικότατο ρόλο ίσως και τον μοναδικό παίζει η προσωπικότητα, το ανοιχτό μυαλό και το ήθος του Θεολόγου.

Ο δεύτερος εισηγητής της Ημερίδας ο Αντιπρόεδρος της Πανελληνίου Ενώσεως Θεολόγων κ. Ηλίας Φραγκόπουλος, αφού αναφέρθηκε εκτενώς στα προβλήματα που αντιμετωπίζει το μάθημα των Θρησκευτικών και ο Θεολόγος καθηγητής στη σημερινή σχολική πραγματικότητα, υποστήριξε με δυναμισμό ψυχής την θέση του για την αναγκαιότητα του μαθήματος των Θρησκευτικών στο σχολικό πρόγραμμα διότι «το σχολείο δεν πρέπει εγκαταλείψει την προσπάθεια να διαμορφώνει πνευματικές προσωπικότητες και αντ' αυτού να διαμορφωθεί σε εργαστήριο πού θα δημιουργεί ανθρώπους οι οποίοι θα είναι «ρεζερβουάρ γνώσεων». «Δεν οραματιζόμαστε είπε χαρακτηριστικά, απλά ένα σχολείο με καθαρά γνωστικό Θρησκευτικό μάθημα, στο όποιο «το κάθε παιδί θα πρέπει να γίνει ένας θρησκευτικά εγγράμματος και συνειδητοποιημένος πολίτης πού (να) έχει εκπαιδευτεί να σέβεται και να συνυπάρχει με τον όποιον «άλλον», αλλά οραματιζόμαστε ένα Θρησκευτικό μάθημα πού θα οδηγεί το κάθε παιδί να γνωρίσει και να εκτιμήσει και να αγαπήσει το Χριστό και την αγάπη Του και τη διδασκαλία Του. Και αυτό θα τον κάνει να γίνει συνειδητοποιημένος χριστιανός πολίτης πού πράγματι θα σέβεται, θα συνυπάρχει και προπαντός θα αγαπά τον όποιον άλλον».

«Η αξία του μαθήματος μας είναι ακριβώς αυτό το περιεχόμενο του, δηλ. ο Χριστός, η πίστη σ' αυτόν ως Θεό και Σωτήρα και η αποδοχή και εφαρμογή της διδασκαλίας του. Την αξία του τρόπου προσφοράς κανείς δεν την αρνείται. Σίγουρα ο τρόπος αυτός (και η υλοποίηση του) μπορεί και πρέπει, και πράγματι κατά καιρούς μεταβάλλεται.
Άλλα το περιεχόμενο του ήταν, είναι και θα είναι αυτό τούτο. Και στον 21ο και στον 27ο αιώνα και πάντοτε. Ο χριστιανός άνθρωπος μ' αυτή τη διδασκαλία θα μορφωθεί. Αυτό το πρότυπο θα μιμηθεί. Αν θέλει να είναι χριστιανός. Εμείς οφείλουμε να το διδάξουμε - να το δείξουμε στα παιδιά μας. Και να τα οδηγήσουμε σ' αυτό. Αν μας ενδιαφέρουν τα παιδιά μας και η πορεία τους στη ζωή».

Τέλος τόνισε επίσης, ότι «το αίτημα για τη διδασκαλία του μαθήματος των Θρησκευτικών από Θεολόγους στα Δημοτικά Σχολεία, είναι απότοκο των αναγκών της σύγχρονης πραγματικότητας. Αποδεχόμενοι την ψυχοπαιδαγωγική προϋπόθεση της σχέσης του δασκάλου με το παιδί της ηλικίας αυτής, υποχρεωνόμαστε να ζητήσουμε την παραπάνω ρύθμιση, επειδή πλήθυναν οι περιπτώσεις δασκάλων πού «παραβλέπουν» την διδασκαλία του Θρησκευτικού μαθήματος. Και βεβαίως είναι ορθή η πρόταση της ανάγκης κατάρτισης των δασκάλων στα παιδαγωγικά τμήματα των Πανεπιστημίων».

Την πολύ επιτυχημένη αυτή εκδήλωση της Ένωσης Θεολόγων Νομού Λέσβου, παρακολούθησαν ο Πανοσιολογιώτατος Αρχιμ. π. Ιάκωβος Καραμούζης ως εκπρόσωπος του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη Μυτιλήνης, ο Πανοσιολογιώτατος Πρωτοσύγκελος της Ι. Μ. Μηθύμνης π. Νικόδημος Κουτσαμπάσης ως εκπρόσωπος του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη Μηθύμνης, ο Δ/ντης της Β/θμιας Εκπ/σης Ν. Λέσβου κ. Αθανάσιος Φραγκόπουλος, ο Δ/ντης του Γραφείου Β/θμιας Εκπ/σης Λήμνου κ. Εμμανουήλ Ρόκκος, ο Προϊστάμενος του Γραφείου Φυσικής Αγωγής κ. Παναγιώτης Πιττός, ο Υπεύθυνος του Σ.Σ.Ν κ. Παναγιώτης Τσουκαρέλλης, ο Πρόεδρος της Χρ. Πν. Κίνησης Μυτιλήνης κ. Ευστράτιος Ματζουράνης, ο Πρόεδρος του Φ.Ο.Μ κ. Περικλής Μαυρογιάννης, ιερείς και θεολόγοι καθηγητές.