Οδηγίες για τη διδασκαλία του μαθήματος των Θρησκευτικών 2016 – 2017

Ενα χρήσιμο και σύντομο οδηγό, με απλά βήματα, σχεδιασμού και εφαρμογής μαθημάτων με βάση τα νέα Π.Σ. στο Δημοτικό, Γυμνάσιο και Λύκειο περιλαμβάνει το Ενημερωτικό Σημείωμα που απηύθυνε ο Σχολικός Σύμβουλος Θεολόγων της Β΄ Αθήνας, Δρ. Θεολογίας, Αγγελος Βαλλιανάτος. Στο Ενημερωτικό αυτό Σημείωμα, με θέμα «Οδηγίες για τη διδασκαλία του μαθήματος των Θρησκευτικών 2016 – 2017» (Περιφερειακή Δ/νση Αττικής, Α.Π. 1397/15-09-2016), αναφέρονται τα εξής:

«Κυρίες και κύριοι, Ξεκινάμε τη σχολική χρονιά, εφαρμόζοντας καινούρια Προγράμματα Σπουδών στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο. Κάθε τι νέο έχει καλά στοιχεία και δυσκολίες.

Τα καλά νέα είναι ότι με αυτά τα Προγράμματα Σπουδών μπορούμε να προσαρμόζουμε το μάθημα στις ανάγκες των συγκεκριμένων παιδιών που διδάσκουμε, να δημιουργούμε τη δική μας σειρά θεμάτων, να λαμβάνουμε υπόψη τις δικές μας δεξιότητες διδασκαλίας, να επιλέγουμε ποικίλους τρόπους για να διδάξουμε, να λαμβάνουμε υπόψη τις αγωνίες, τις απορίες και τις αναζητήσεις των παιδιών, να αξιοποιούμε τις θεολογικές μας γνώσεις, ως ειδικοί επιστήμονες, να τις επενδύουμε με τη διδακτική μας εμπειρία, ώστε να βοηθούμε τις μαθήτριες και τους μαθητές μας, να διερευνούν και να προσεγγίζουν κριτικά τον χώρο της θρησκείας.

Η κυριότερη αλλαγή είναι ότι οι μαθήτριες και οι μαθητές μας αποκτούν πιο ενεργητικό ρόλο και η διδασκαλία μας συνεπικουρεί τον ρόλο αυτό. Για παράδειγμα, δεν θέτουν πια τα παιδιά ερωτήσεις για να λάβουν απαντήσεις από εμάς, αλλά οι ερωτήσεις τους γίνονται αφορμή για να αναζητούν, να αναρωτιούνται, να προβληματίζονται και με τη δική μας βοήθεια τελικά να μαθαίνουν. Αυτό που μαθαίνουν άρα δεν είναι η απάντηση σε ένα ερώτημα, αυτό πλέον βρίσκεται εύκολα με το πάτημα μερικών πλήκτρων, αλλά ο τρόπος να αναζητούν, τα δεδομένα που χρειάζονται, τα κριτήρια που θα καθοδηγούν την αναζήτησή τους, η ικανότητα να συνδιαλέγονται και να παρουσιάζουν τη θρησκευτική τους γνώση.

Καθώς σήμερα η θρησκεία και οι μη θρησκευτικές πεποιθήσεις είναι, αναγνωρισμένα, ουσιαστικό κομμάτι της ταυτότητας των ανθρώπων, αλλά και η αιτία ή το άλλοθι για πολλά από τα γεγονότα της σύγχρονης ιστορίας, το μάθημα των θρησκευτικών έχει σκοπό να προσφέρει στα παιδιά τον τρόπο να ανακαλύπτουν τη δική τους θρησκευτικότητα, αλλά και των άλλων, και να τη διαχειρίζονται σε κάθε περιβάλλον, οικείο ή μη. Τελικά, το μάθημα των θρησκευτικών αποκτά τον τρόπο να βοηθήσει τα παιδιά να προσεγγίζουν τη θρησκεία, να ερμηνεύουν κριτικά τον κόσμο της και να συμβιώνουν ειρηνικά και δημοκρατικά.

Πρόκειται για μια αλλαγή παιδαγωγικής προσέγγισης του μαθήματος. Σ’ αυτήν, προτάσσεται ο τρόπος που μαθαίνουν τα παιδιά και η αξιολόγηση της γνώσης τους, ενώ το περιεχόμενο του μαθήματος γίνεται παράδειγμα εργασίας. Έτσι δίνεται η δυνατότητα πέρα από την ύλη, να αποκτούν οι μαθήτριες και οι μαθητές μας τη δυνατότητα να προσεγγίζουν, να διερευνούν και να παρουσιάζουν περισσότερα απ’ ότι θα μπορούσαν αν «μάθαιναν» ένα σχολικό βιβλίο.

Όσοι και όσοι από εμάς χρησιμοποιούσαμε έναν και μοναδικό τρόπο διδασκαλίας και μάλιστα από καθέδρας, ήρθε ο καιρός να επενδύσουμε τη διδακτική μας εμπειρία και σε άλλους τρόπους. Όσες και όσοι αναζητούσαμε μεθόδους που να μας βοηθούν να ενεργοποιούμε τα παιδιά, να συζητούμε περισσότερο, έχουμε πλέον εργαλεία και εκπαιδευτικό υλικό για να το κάνουμε.

Όμως προσοχή: δεν είναι τα εργαλεία και το υλικό που δημιουργούν ένα καλό μάθημα, αλλά τα παιδιά κι εμείς. Δεν χρειαζόμαστε πολλά κείμενα, ήχους και εικόνες, και μάλιστα φωτοτυπημένες για κάθε παιδί, ή πολύπλοκες δραστηριότητες για να διδάξουμε. Αντίθετα, μια δική μας παρουσίαση, ένα κείμενο, μια εικόνα, αν την επεξεργαστούν τα παιδιά στις ομάδες τους με την κατάλληλη καθοδήγηση και ερωτήσεις, είναι αρκετά. Δεν είναι οι δραστηριότητες και το εκπαιδευτικό υλικό που πρωταγωνιστούν στο μάθημα, αλλά τα παιδιά, που είναι απαραίτητο να σκέπτονται, να εκφράζονται στην ομάδα και στην ολομέλεια, να συζητούν και να παρουσιάζουν. Όσο ενεργητικό κι αν είναι, αν δεν γίνει ανατροφοδότηση, το μάθημα είναι λειψό. Αν τα παιδιά δεν συνειδητοποιούν πώς και τι έμαθαν, κι αν δεν αξιολογούμε (όχι απλά να ελέγχουμε) εμείς τον τρόπο και το περιεχόμενο της μάθησής τους, δεν επιτυγχάνεται η μάθηση.

Το μάθημά μας, απαιτείται να γίνεται σε συνεχές δίωρο. Όπου είναι μονόωρο, προτείνεται να γίνεται σε συνεχές δίωρο κάθε δεκαπενθήμερο.

Ανεξάρτητα από τον τρόπο που ξεκινήσαμε τη διδασκαλία μας ως τώρα, από εδώ και πέρα:

Για το Γυμνάσιο

Δικά μας εργαλεία: Βιβλίο για εμάς είναι το Πρόγραμμα Σπουδών. Εργαλείο εφαρμογής του είναι ο Οδηγός Εκπαιδευτικού και το Εκπαιδευτικό Υλικό. Όλα αυτά βρίσκονται στην ιστοσελίδα του ΙΕΠ (http://www.iep.edu.gr/index.php/el/?option=com_content&view=article&id=451)

 Πριν σχεδιάσουμε τη διδασκαλία μας, είναι απαραίτητο να λάβουμε υπόψη μας τους Βασικούς άξονες και τους Γενικούς σκοπούς κάθε τάξης, που βρίσκονται πριν την ανάπτυξη των Θεματικών Ενοτήτων, στο Πρόγραμμα Σπουδών. Εξίσου απαραίτητες είναι οι Προσδοκώμενες Επάρκειες κάθε τάξης, που βρίσκονται μετά τις Θεματικές Ενότητες κάθε τάξης. Ιεραρχούμε άξονες, σκοπούς και στόχους, ανάλογα με τη φυσιογνωμία των τάξεών μας και προχωρούμε στη διδασκαλία των Θεματικών Ενοτήτων.

Στον τίτλο κάθε Θεματικής Ενότητας αναφέρονται τα δίωρα που θα της αφιερώσουμε.

 · Επιλέγουμε κάποια από τα Προσδοκώμενα Μαθησιακά Αποτελέσματα, ανάλογα με την τάξη. Ένα, το πολύ δύο από αυτά αρκούν για ένα δίωρο.

· Επιλέγουμε με ποια από τα Βασικά Θέματα θα οδηγήσουμε τα παιδιά στα Προσδοκώμενα Μαθησιακά Αποτελέσματα. Σε κάθε δίωρο διδάσκουμε ένα Βασικό Θέμα (σημειώνονται με I, II, III, IV κλπ) και ένα υποθέμα από το Βασικό Θέμα (σημειώνονται με i, ii, iii, iv κλπ). Αν το κρίνουμε σκόπιμο, μπορούμε να αφιερώσουμε και παραπάνω από ένα δίωρο σε κάποιο από αυτά.

· Βρίσκουμε τις παραπομπές (π.χ. Εφ 2, 14) ή/και τα κείμενα (π.χ. Ευσεβίου Καισαρίας…), τα τραγούδια ή τα βίντεο, στους αντίστοιχους φακέλους στην ιστοσελίδα του ΙΕΠ. Μπορούμε επίσης να χρησιμοποιήσουμε τα βιβλία που έχουν μοιραστεί στα παιδιά, για πηγές και υλικό (κείμενα, εικόνες, παραπομπές).

· Επιλέγουμε τον τρόπο διδασκαλίας από τις Ενδεικτικές Δραστηριότητες (οι προτάσεις συνδέονται με βασικά θέματα –π.χ. Ι,iv) ή χρησιμοποιούμε δικές μας.

 · Βρίσκουμε οδηγίες εφαρμογής των δραστηριοτήτων στον Οδηγό Εκπαιδευτικού (Πίνακας περιεχομένων στις σελίδες 109-110, ανάπτυξή τους στη συνέχεια).

· Επιλέγουμε τρόπους αξιολόγησης των παιδιών. (Υπάρχουν προτάσεις τον Οδηγό Εκπαιδευτικού σελίδα 229 κ.ε.).

Εργαλεία για τα παιδιά: Το τετράδιο Θρησκευτικών ή/και ο φάκελος δραστηριοτήτων που κρατούν τα παιδιά.

Τα παιδιά έχουν τετράδιο ή φάκελο στα Θρησκευτικά. Στο τετράδιο σημειώνουν ότι τους χρειάζεται για να μπορούν να θυμηθούν την πορεία του κάθε μαθήματος (προτάσεις, απαντήσεις, σκέψεις, ζωγραφιές, δικές τους σημειώσεις). Ας μην ξεχνάμε, πως η αξιολόγησή τους στηρίζεται στο τετράδιό τους και στις εργασίες τους, ατομικές ή ομαδικές. Εξάλλου, το διαγώνισμα ή τα τεστ θα γίνονται με τους τρόπους που έχουν διδαχθεί.

Στα πρώτα μαθήματα, καλό είναι να αφιερώσουμε χρόνο και να παρουσιάσουμε στα παιδιά τους βασικούς άξονες και τους γενικούς σκοπούς της τάξης, να συζητήσουμε μαζί τους για τους τρόπους που θα εργαζόμαστε (σχετική ανάλυση στον Οδηγό Εκπαιδευτικού σελίδες 104-109), να ανιχνεύσουμε τις επιλογές τους, και παράλληλα να δημιουργήσουμε ομάδες (π.χ. η ανίχνευση των επιλογών μπορεί να γίνει με καταιγισμό ιδεών).

Για το Λύκειο

Βιβλίο για εμάς είναι το Πρόγραμμα Σπουδών. Εργαλείο εφαρμογής του είναι ο Οδηγός Εκπαιδευτικού για το Λύκειο, ο Οδηγός Εκπαιδευτικού για το Δημοτικό και το Γυμνάσιο και το Εκπαιδευτικό Υλικό. Όλα αυτά βρίσκονται στην ιστοσελίδα του ΙΕΠ (http://www.iep.edu.gr/index.php/el/?option=com_content&view=article&id=451)

 · Μελετούμε τους γενικούς σκοπούς της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο Λύκειο και τη δομή του νέου Προγράμματος Σπουδών που βρίσκονται στην αρχή του Προγράμματος Σπουδών, καθώς και τους ειδικούς στόχους κάθε τάξης, που βρίσκονται στην αρχή των Θεματικών Ενοτήτων κάθε τάξης.

· Μελετούμε τη μεθοδολογία, όπως παρουσιάζεται στον Οδηγό Εκπαιδευτικού Λυκείου (σελίδα 42 κ.ε.). Στη διδασκαλία μας θα χρησιμοποιήσουμε Βιωματική ή Διερευνητική μέθοδο, που περιγράφονται εκεί.

· Στα πρώτα μαθήματα, τα παρουσιάζουμε στα παιδιά, τα συζητούμε μαζί τους, δημιουργούμε ομάδες, βοηθούμε τα παιδιά να ανιχνεύσουν το περιεχόμενο των εννοιών που θα μας απασχολήσουν (π.χ. με καταιγισμό ιδεών και στη συνέχεια συζήτηση και ανατροφοδότηση, με μεθόδους που βρίσκουμε στον Οδηγό Εκπαιδευτικού Γυμνασίου), διακρίνουμε ιδιαιτερότητες και παρανοήσεις.

· Μελετούμε τα Προσδοκώμενα Μαθησιακά Αποτελέσματα σε συνδυασμό με την Αξιολόγηση. Στο Λύκειο, ενόψει και των εξετάσεων, θα πρέπει να καλύψουμε όλα τα Προσδοκώμενα Μαθησιακά Αποτελέσματα κάθε Θεματικής Ενότητας. Αξιολογούμε σε κάθε μάθημα. Με παρόμοιο τρόπο θα αξιολογήσουμε και στις γραπτές δοκιμασίες. Είναι χρήσιμα τα περί αξιολόγησης στον Οδηγό Εκπαιδευτικού Δημοτικού – Γυμνασίου (σελίδα 229).

· Σχεδιάζουμε τη διδασκαλία μας, ανάλογα με τις μαθησιακές ανάγκες και το προφίλ κάθε τάξης, ακολουθώντας τα βήματα που περιγράφονται στις Μεθόδους – Δραστηριότητες. Χρησιμοποιούμε την ανάλυσή τους, που βρίσκεται στον Οδηγό Εκπαιδευτικού και ακολουθούμε τις δραστηριότητες που περιγράφονται εκεί.. Ότι χρειάζεται για την εφαρμογή των δραστηριοτήτων του Οδηγού Εκπαιδευτικού, το βρίσκουμε στο υλικό που είναι αναρτημένο στην ιστοσελίδα του ΙΕΠ. Μπορούμε βέβαια να χρησιμοποιήσουμε δικές μας δραστηριότητες ή υλικό. Μπορούμε επίσης να χρησιμοποιήσουμε αντίστοιχα κείμενα και εικόνες από τα βιβλία που έχουν μοιραστεί στα παιδιά.

Στα Προγράμματα Σπουδών που εφαρμόζουμε από φέτος, η ύλη με την κλασσική της έννοια, υποτάσσεται στη μέθοδο διδασκαλίας και στην ουσιαστική της αξιολόγηση. Έχουμε την διδακτική εμπειρία να προσαρμόσουμε τις προσωπικές μας μεθόδους στην υπηρεσία των σκοπών του μαθήματός μας. Χρειάζεται να μελετήσουμε και να αρχίσουμε να δοκιμάζουμε τη διδασκαλία με τους σύγχρονους τρόπους που περιγράφονται στα νέα Προγράμματα Σπουδών. Εδώ και πολλά χρόνια έχουμε διαμορφώσει, ατομικά, το περιεχόμενο και τις μεθόδους του μαθήματος στις ανάγκες των μαθητριών και των μαθητών μας. Τώρα, μπορούμε να το κάνουμε συντεταγμένα και με τη βοήθεια εργαλείων και εκπαιδευτικού υλικού που μας παρέχεται.

Οι δυσκολίες της μεταβατικής περιόδου θα αποζημιωθούν στην τάξη. Ένα μάθημα που ανταποκρίνεται στις μαθησιακές ανάγκες των παιδιών, που χρειάζεται την ενεργητική τους συμμετοχή, είναι ζωντανό, ευχάριστο. Εμπιστευτείτε τα παιδιά, επενδύστε στην ευρηματικότητά τους, προωθήστε την έκφρασή τους. Κυρίως όμως, εμπιστευτείτε τον εαυτό σας, τη θεολογική και παιδαγωγική σας γνώση, την πείρα σας και την αγάπη σας για τους μαθητές, τις μαθήτριές σας και το μάθημα.

Συνεργαστείτε με άλλους και άλλες Θεολόγους. Ξεκινήστε από τα γνωστά και μπολιάστε τα με τα καινούρια. Εξάλλου, τα Προγράμματα Σπουδών ακολουθούν την παιδαγωγική που δέχεται ότι το αποτέλεσμα είναι αντίστοιχο και παράγωγο της διαδικασίας. Και σ’ αυτή την προσπάθεια θα είμαστε μαζί». 

Bλ. σχετικώς τις Οδηγίες του Σχολικού Συμβούλου Θεολόγων Κρήτης κ. Γ. Στριλιγκά, πατώντας ΕΔΩ