Η χρήση της ζωϊκής ποικιλότητας στην Καινή Διαθήκη και στο περιβάλλον της

Φύσις θηρίων: Eνα νέο πόνημα του λέκτορος του Τμήματος Θεολογίας του ΑΠΘ Μόσχου Γκουτζιούδη 

Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι αρχικά να καταγράψει το σύνολο των ειδών της ζωικής ποικιλότητας που χρησιμοποιείται στην Κ.Δ. και στη συνέχεια να προχωρήσει στον τρόπο χρήσης των διαφόρων ειδών, είτε πρόκειται για οικόσιτα, είτε για άγρια ζώα. Το ενδιαφέρον του συγγραφέα και λέκτορα του Τμήματος Θεολογίας του ΑΠΘ Μόσχου Γκουτζιούδη περιορίζεται μόνο στα πραγματικά ζώα και όχι στα μυθικά, έστω και αν τα δεύτερα είναι δυστυχώς δημοφιλέστερα στους χριστιανούς αναγνώστες των βιβλικών κειμένων. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να εξεταστεί γιατί σχεδόν όλα τα ζώα, με δύο μόνο εξαιρέσεις (περιστέρι και πρόβατο), αντιμετωπίζονται από τους συγγραφείς των θρησκευτικών κειμένων του Ιουδαϊσμού αλλά και του χριστιανισμού συμβολικά ως εκφάνσεις του κακού στον κόσμο.

Είναι γεγονός ότι κατά την αρχαιότητα τα οικόσιτα ζώα αντιμετωπίζονταν ως εργαλεία απ’ όλους τους ανθρώπους, ανεξαιρέτως πολιτισμικής ή θρησκευτικής ταυτότητας, ενώ παρατηρείται ένα αμείωτο ενδιαφέρον να εξοντωθεί η άγρια πανίδα ως μόνιμη απειλή για την ανθρωπότητα ή απλά να απομονωθεί από τον πολιτισμένο κόσμο. Από την άλλη, είναι θεολογικά παράδοξο το γεγονός ότι ενώ η σωτηρία, όπως τουλάχιστον διακηρύσσεται στα βιβλικά κείμενα, θα περιλαμβάνει το σύνολο της κτιστής δημιουργίας και όχι μόνο και αποκλειστικά τον άνθρωπο, τα ζώα θεωρήθηκαν στη μεταγενέστερη χριστιανική γραμματεία κατώτερα του ανθρώπου και αποκλεισμένα από τη σωτηρία.

Η μελέτη περιλαμβάνει τρία μέρη. Στο πρώτο και συντομότερο σε σχέση με τα δύο άλλα μέρη εξετάζεται η χρήση των ζώων γενικά στην Κ.Δ. Εδώ έχουν τοποθετηθεί τα πορίσματα της έρευνας που πραγματοποιήθηκε στο κείμενο της Κ.Δ. σχετικά με την ορολογία και τις δυσκολίες της και τα σχετικά με τα ζώα μεταφραστικά προβλήματα. Ακολουθεί μια στατιστική αποτύπωση των ειδών της ζωικής ποικιλότητας, τα οποία αναφέρονται στην Κ.Δ. Το εγχείρημα αυτό απουσιάζει από όλες τις προηγούμενες εργασίες, όπως και η διερεύνηση της ταξινομικής κατηγοριοποίησης της ζωικής ποικιλότητας με όποιον τρόπο ή τρόπους αυτή χρησιμοποιείται στην Κ.Δ. Το μέρος αυτό κλείνει με μια σύγκριση των δεδομένων της Κ.Δ. σχετικά πάντα με τα ζώα και τον τρόπο χρήσης τους στα βιβλικά κείμενα με τα αντίστοιχα της Π.Δ.

Το δεύτερο μέρος διερευνά τις ζωολογικές γνώσεις του αρχαίου κόσμου και την κατανόησή τους στην Κ.Δ. και το περιβάλλον της. Τα ζητήματα που συνδέονται με τα ζώα και παρουσιάζονται εδώ είναι καθοριστικά για τον σχηματισμό μιας ολιστικής εικόνας του τρόπου με τον οποίο τα οικόσιτα αλλά και τα άγρια ζώα αντιμετωπίζονταν από του Ιουδαίους και το εθνικό περιβάλλον τους. Σημείο εκκίνησης αποτελεί η διάκριση καθαρών και ακαθάρτων ζώων στον Ιουδαϊσμό προκειμένου να κατανοηθεί γιατί στο όραμα του Πέτρου στο βιβλίο των Πράξεων το άνοιγμα της Εκκλησίας στους εθνικούς παρουσιάζεται με μια τέτοια εικόνα. Στη συνέχεια ακολουθεί το ζήτημα που εξακολουθεί ακόμη να απασχολεί τις φιλοσοφικές συζητήσεις για το αν υπάρχει λογικό στα ζώα, ενώ αμέσως παρακάτω τα ζώα εξετάζονται σε σύνδεση με τη θυσιαστική τελετουργία μέχρι την οριστική της κατάργηση. Η άγρια πανίδα και κυρίως τα μεγάλα θηλαστικά γίνονταν συχνά αντικείμενο εντυπωσιακών θεαμάτων στις ρωμαϊκές αρένες. Με αφορμή τα όσα είναι γνωστά από τα κείμενα και τα αρχαιολογικά ευρήματα εξετάζεται η περίπτωση του Α΄ Κορ. 15:32 σε σύνδεση με τις θηριομαχίες του ρωμαϊκού κόσμου. Τέλος, παρουσιάζεται και συγκρίνεται ο τρόπος με τον οποίο περιγράφονται τα ζώα και οι συνήθειές τους στην Κ.Δ. και στις φυσικές ιστορίες της αρχαιότητας. Ενδεικτικά επιλέγονται οι τρεις συχνότερες περιπτώσεις κατά την Κ.Δ. Από την κατηγορία των πουλιών επιλέγεται ο αετός, από τα θηλαστικά η περίπτωση του λύκου και από τα ερπετά η οχιά. Για τα ψάρια και γενικά την υδρόβια ζωή δεν έχουμε πουθενά πληροφορίες στην Κ.Δ. ενώ για τα έντομα οι αναφορές είναι επίσης εξαιρετικά περιορισμένες. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι  η υδρόβια ζωή και ο μικρόκοσμος δεν μπορούσαν να μελετηθούν στην αρχαιότητα χωρίς τη συνδρομή της μεταγενέστερης τεχνολογίας.

Στο τρίτο μέρος του βιβλίου έχουν τοποθετηθεί πιο ειδικά θέματα σε σχέση με τα είδη της ζωικής ποικιλότητας. Κυρίαρχο στοιχείο εδώ είναι ο συμβολισμός των ζώων για τις κοινωνίες και τους πολιτισμούς της εποχής της Κ.Δ. Η αποχή από την κρεοφαγία κατά την εποχή της Κ.Δ. εξετάζεται σε σύνδεση με τις περιγραφές των ευαγγελίων για τη διατροφή του Ιωάννη του Βαπτιστή αλλά και τις διατροφικές επιλογές των χορτοφάγων του Ρωμ. 14:2. Το ζήτημα της συνειδητής χορτοφαγίας προκειμένου να μην φονευθούν ζώα ήταν ζωτικό για πολλές θρησκευτικές και φιλοσοφικές ομάδες της εποχής του 1^ου αι. μ.Χ. Στη συνέχεια παρουσιάζεται αναλυτικά το ζήτημα των κατεξοχήν ζώων ταμπού. Ο σκύλος και ο χοίρος θεωρούνταν τα δύο απεχθέστερα είδη της ζωικής ποικιλότητας όχι μόνο στην Π.Δ. αλλά και στην Κ.Δ. Έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον να διερευνηθούν ποιοι λόγοι οδήγησαν τον Ιουδαϊσμό σε μια τέτοια στάση απέναντι στα δύο συγκεκριμένα οικόσιτα ζώα. Στο μέρος αυτό η άγρια ζωή εξετάζεται και πάλι σε σχέση αυτή τη φορά με την παραμονή του Ιησού στην έρημο (Μκ. 1:13). Το ενδιαφέρον εδώ εστιάζεται στο στόχο του ευαγγελιστή. Αν αυτός δηλαδή συνδέεται με το ζήτημα της ειρηνικής συνύπαρξης ανθρώπων και ζώων και συνεπώς έχουμε αναφορά στην εσχατολογική επαναφορά της προαδαμικής κατάστασης ή αν διατηρείται σταθερά η αντίληψη ότι η άγρια πανίδα αποτελεί μόνιμη επιθετική απειλή για τον πολιτισμένο άνθρωπο. Στη συνέχεια εξετάζεται το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αμφισημίας στη συμβολική κατανόηση των ζώων. Η περίπτωση του φιδιού παρουσιάζεται αναλυτικά με αφορμή δύο ενδεικτικά παραδείγματα σε λόγια του Ιησού στα συνοπτικά ευαγγέλια αλλά και σε σχέση με το πιο γνωστό περιστατικό του φιδιού του Γεν. 3. Έχει σημασία να διαπιστωθεί αν στην Κ.Δ. το φίδι, παρόλο που είχε ταυτιστεί νωρίτερα με το κακό και τον ίδιο τον διάβολο, χρησιμοποιείται και με θετικό συμβολισμό. Η τελευταία ενότητα του τρίτου μέρους ασχολείται με το πρόβατο και το συμβολισμό του. Είναι σκόπιμο να εξεταστεί γιατί το πιο δημοφιλές ζώο-σύμβολο του χριστιανισμού συνδέθηκε με την ιδέα του καλού ποιμένα αλλά και εκείνη του αμνού του Θεού. Είναι το μόνο ζώο απ’ όσα αναφέρονται στην παρούσα μελέτη, το οποίο λειτουργεί πάντα θετικά, σε όποιο κείμενο της Κ.Δ. και αν χρησιμοποιείται και αυτό δεν μπορεί να είναι τυχαίο. Η εργασία κλείνει με τα συμπεράσματα που μπορούν να εξαχθούν. Αυτά αφορούν γενικά αλλά και ειδικά τη ζωική ποικιλότητα και κυρίως τη στάση του χριστιανισμού ως προς τα διάφορα είδη της σύμφωνα πάντα με την Κ.Δ. 

Το βιβλίο κυκλοφορήθηκε από τις Εκδόσεις "Μέθεξις" Θεσσαλονίκης (2013)

Περιεχόμενα

Πρόλογος   9

Συντομογραφίες   11

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

1. Περιγραφή του θέματος    15

2. Ιστορία της έρευνας    18

3. Μεθοδολογία    28

4. Πορεία εργασίας        32

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: Η ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΖΩΙΚΗΣ ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ  

1. Η σχετική με τα ζώα ορολογία και τα προβλήματά της          39

2. Τα σχετικά με τα ζώα μεταφραστικά προβλήματα      47

3. Στατιστική αποτύπωση των ειδών της ζωικής ποικιλότητας στην Καινή Διαθήκη        52

4. Η ταξινόμηση της ζωικής ποικιλότητας και η χρήση της στην Καινή Διαθήκη         60

5. Σύγκριση των δεδομένων της Καινής με εκείνα της Παλαιάς Διαθήκης  64

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ: Η ΖΩΙΚΗ ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Η ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΣΤΗΝ ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΗΣ  

1. Καθαρά και ακάθαρτα ζώα. Το όραμα του Πέτρου στις Πράξεις και οι κατάλογοι με τα ζώα των Λευ. 11 και Δτ. 14        73

2. Λογικά όντα και άλογα ζώα. Η θέση της Κ.Δ. και η φιλοσοφική σκέψη της εποχής της        115

3. Τα ζώα και οι θυσίες. Από την ανελέητη σφαγή στην οριστική κατάργηση        143

4. Θεάματα και θηρία. Η περίπτωση του Α΄ Κορ. 15:32      171

5. Αετός, λύκος, οχιά. Η περιγραφή της συμπεριφοράς τους στην Κ.Δ. και στις φυσικές ιστορίες της αρχαιότητας       196

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ: Ο ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΕΙΔΩΝ ΤΗΣ ΖΩΙΚΗΣ ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ ΣΤΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥΣ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΤΗΣ ΚΑΙΝΗΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ

1. Η αποχή από την κρεοφαγία κατά την εποχή της Καινής Διαθήκης  225

2. Σκύλος και χοίρος τα δύο απεχθέστερα είδη της ζωικής ποικιλότητας κατά το Β΄ Πε. 2:22    251

3. «και ην μετά των θηρίων», Μκ. 1:13. Ειρηνική συνύπαρξη ή επιθετική απειλή;     274

4. Η αμφισημία του φιδιού. Δύο ενδεικτικά παραδείγματα σε λόγια του Ιησού      296

5. Το πρόβατο των ευαγγελίων, ο καλός ποιμένας και ο αμνός του Θεού  325

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ    

Η ζωική ποικιλότητα και η στάση του χριστιανισμού κατά την Καινή Διαθήκη        353

Βιβλιογραφία       365

Ευρετήριο θεμάτων       407

Ευρετήριο ονομάτων     415

Ευρετήριο χωρίων          419

 [* Πηγή: Θεολογικά Δρώμενα]