Μέχρι πότε θα ανέχεται η Εκκλησία τις Θρησκευτικές Οργανώσεις;

Toυ Κώστα Νούση,

Φιλολόγου-Θεολόγου M.Th.

Φίλος μεν Πλάτων, φιλτάτη δε αλήθεια. Το επιχείρημα – κατηγορία που προσάπτουν στον γράφοντα παλιοί φίλοι και γνωστοί, αναφορικά με την όποια σχέση του με τις εν Ελλάδι θρησκευτικές οργανώσεις, είναι τουλάχιστον ασθενές. Και τούτο, διότι η ευθύνη μας έναντι της αλήθειας δεν πρέπει να κωλύεται από προσωπικές συμπάθειες ή έτερα ευτελή και ιδιοτελή κίνητρα και κριτήρια. Και αυτό ισχύει τα μάλα στην περίπτωση που κάποιος μιλάει για θέματα πίστεως, για θέματα Ορθοδοξίας. Στο κάτω κάτω της γραφής, οι «παλαιότεροι» χριστιανοί λίγο πολύ είχαν κάποια σχέση με τις Οργανώσεις αυτές. Δηλαδή, δεν θα έπρεπε να μιλάει κανείς για τα λάθη τους και την αναγκαιότητα ή μη της ύπαρξής τους;

Οι παρεκκλησιαστικές ή εξωεκκλησιαστικές οργανώσεις έχουν φυσικώ τω τρόπω αποβληθεί εδώ και καιρό από το σώμα της Εκκλησίας και της νεοελληνικής κοινωνίας. Ήταν αναπόφευκτο και ντετερμινιστικά προκαθορισμένο. Ωστόσο, βλέπουμε να επιβιώνουν λείψανά τους και σε μερικές περιπτώσεις να «σηκώνουν κεφάλι» σε μερικές Μητροπόλεις, στις οποίες κατά παραχώρηση και ανοχή των Επισκόπων, του κλήρου και του λαού υφίστανται. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η Εκκλησία τους αποδέχεται. Απλά τους ανέχεται. Αυτό δεν πρέπει να το ξεχνάνε όσοι θεωρούν ή αυταπατώνται πως είναι καθ’ ευλογίαν εντεταγμένοι στο εκκλησιαστικό σώμα. Και για να αρθεί αυτή η παρεξήγηση, γράφτηκε το παρόν κατά κύριο λόγο.

Πριν όμως προχωρήσω, θα ήθελα, προκειμένου να είμαι απόλυτα ειλικρινής και ρεαλιστής, να υπογραμμίσω πως όσα αρνητικά προσάπτονται στις θρησκευτικές Οργανώσεις, τα αυτά ακριβώς και σε μείζονα βαθμό ενοχής και ευθύνης ισχύουν και για όσες Ενορίες έχουν και συντηρούν τον ίδιο με αυτές ποιμαντικό και θεολογικό χαρακτήρα. Και δεν είναι λίγα αυτά τα θλιβερά φαινόμενα, κατά τα οποία ‘οργανωσιακές’ ενορίες καλύπτονται κάτω από τον επίσημο εκκλησιαστικό μανδύα…

Ας αρχίσουμε από τους όρους. Θρησκευτική οργάνωση: άρα η λοιπή Εκκλησία ανοργάνωτη; Και φυσικά θρησκευτική, διότι εστιάζουν μάλλον στο θρησκευτικό φαινόμενο παρά στο εκκλησιαστικό γεγονός. Παρεκκλησιαστικές: είναι όχι ακριβώς εντός, αλλά δίπλα, παρά τη Εκκλησία. Συνήθως εργάζονται, συνειδητά ή μη, παράλληλα – αν όχι και παρασιτικά - και όχι μετά της Εκκλησίας. Αυτό διαφαίνεται εξάπαντος στην ανεξάρτητη αρχή και διοίκησή τους, η οποία προηγείται της επίσημης εκκλησιαστικής ιεραρχίας και φυσικής ηγεσίας. Όταν μάλιστα αυτή η παράλληλη εργασία ξεφεύγει από κάποια όρια – π.χ. οργανωμένοι κύκλοι μελέτης της Αγίας Γραφής εν αγνοία του οικείου Επισκόπου – τότε καθίστανται σαφώς εξωεκκλησιαστικές.

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά τους τα αντι-ορθόδοξα; Πολλά. Αν και τελευταία έχουν προσαρμοστεί, τουλάχιστον φαινομενικά, σε πιο ορθόδοξα δεδομένα, κατόπιν φυσικά της πίεσης και αλλαγής των καιρών: η πατερική αναγέννηση και η άνθιση του αγιορείτικου μοναχισμού δεν μπόρεσε παρά να συμπαρασύρει και τις οργανώσεις σε μια – κατά το φαίνεσθαι μάλλον – μετάλλαξη. Όμως τα αντορθόδοξα ουσιώδη στοιχεία τους παραμένουν και προβληματίζουν τους προσεκτικούς παρατηρητές και αναλυτές.

Ας δούμε μερικά. Οι ευσεβιστικές τακτικές και νοοτροπίες και ο σεχταρισμός. Πράγματα που θυμίζουν προτεσταντισμό μάλλον παρά Ορθοδοξία. Ίσως γι’ αυτό κάποιος σύγχρονος άγιος τους αποκαλούσε «προτεστάντες». Πράγματι, έχουν μια αιρετίζουσα σεχταριστική νοοτροπία, ότι δηλαδή αυτοί είναι οι «καθαροί», οι γνήσιοι χριστιανοί, που κρατάνε την παράδοση και τηρούν τις εντολές, σε αντίθεση με τους πολλούς, με τους «κοσμικούς» χριστιανούς, που δεν ξέρουν σχεδόν τίποτε από χριστιανισμό, που καπνίζουν, που πορνεύουν και τα συναφή…

Ο φονταμενταλισμός τους, επίσης, θριαμβεύων σε όλο του το μεγαλείο. Εμμένουν στους εξωτερικούς τύπους και στο γράμμα του ορθοδόξου δόγματος. Δυστυχώς, όμως, μάλλον κατά εξωτερικό και φαρισαϊκό τρόπο, παρά κατά πνεύμα και εν αγάπη. Για τον λόγο αυτόν κατακρίνουν άμεσα και έμμεσα όποιον αδελφό τους διαβιεί, ντύνεται και συμπεριφέρεται κάπως «πιο κοσμικά», και φυσικά δύσκολα τον αποδέχονται στον κύκλο τους και, όταν το πράττουν, προσπαθούν να τον εξομοιώσουν στα εαυτών πρότυπα και δεδομένα.

Δίνουν έμφαση στο κήρυγμα και όχι στη θεία λατρεία. Απομονώνουν πολλές φορές το κήρυγμα από τον φυσικό χώρο του, τη θεία λατρεία και τον ναό, και το εγκλωβίζουν σε ‘καταθλιπτικές’ αίθουσες της οικείας οργάνωσης. Οι πνευματικοί τους, επίσης, εξομολογούν στα δικά τους κτήρια, κατά κύριο λόγο, παρά σε ναούς. Είναι αυστηροί και επιμένουν ιδιαίτερα στον καθωσπρεπισμό, στην ηθική και στα σαρκικά αμαρτήματα. Αυτά, δηλαδή, που βλέπουμε συνήθως σε ευσεβιστικές και πουριτανικές αλλόδοξες χριστιανικές εκκλησίες και ομολογίες. Το δε κήρυγμά τους, όπως είναι αναμενόμενο, δεν έχει ιδιαίτερη οντολογική και θεολογική χροιά, αλλά αναλίσκεται σε καθηκοντολογίες και κουραστικές και μονότονες ηθικιστικές φλυαρίες και παιδιάστικους συναισθηματισμούς, πράγματα που ήδη έχουν εκδιώξει αρκετό κόσμο από τις αίθουσες των οργανώσεων αυτών.

Τάσσονται φανερά ή κρυφά κατά του ορθόδοξου μοναχισμού και της μοναστικής άσκησης. Τρανή απόδειξη η «χαλαρού τύπου αφιέρωση» στον κόσμο λαϊκών αδερφών, χωρίς ράσο φυσικά, αλλά με ιδιάζοντα ενδυματολογικά χαρακτηριστικά, όπως για παράδειγμα ρούχα παλαιομοδίτικα, μακριές φούστες οι δεσποινίδες, περιποιημένος μύσταξ για τους άνδρες κλπ. Τα κατηχητόπουλα των Οργανώσεων αποτρέπονται έμμεσα – ή άμεσα – από τον μοναχισμό και προτρέπονται αντιστρόφως στην εν κόσμω αφιέρωση και στον έγγαμο βίο, με απώτερο σκοπό την «ιεραποστολή» και χριστιανική μαρτυρία μέσα στον κόσμο… Κορυφαία, άλλωστε, στελέχη κάποιων Οργανώσεων στο παρελθόν θεωρούσαν τις αγιοπνευματικές εμπειρίες των Αγίων της Εκκλησίας μας πλάνη και ψυχολογικές φαντασιώσεις. Και τούτο, διότι οι θεολογικές προϋποθέσεις τους ήταν καρπός μάλλον δυτικού ευσεβισμού παρά Ορθοδόξου ευλαβείας και εμπειρίας…

Φυσικό επακόλουθο - αλλά και βασικό αίτιο - των προηγουμένων είναι η ψευδαίσθηση της αγιότητας και της καθαρότητας. Ο ηθικισμός και όχι η ηθική. Η τήρηση κάποιων νόμων και εντολών, δηλαδή, και όχι του βασικού και μοναδικού ‘νόμου’, της αγάπης. Νομικισμός κατά φιλαδελφείας. Εξωτερική ευσέβεια για το θεαθήναι και προς εγωιστική και κενόδοξη αυτοϊκανοποίηση παρά χάριν της αγάπης του Χριστού, η οποία τουναντίον οδηγεί στην ταπείνωση και στην κατά κόσμον εκούσια αδοξία. Θα λέγαμε ότι πρόκειται για έναν ελιτίστικο αστικό χριστιανισμό, στον οποίο γίνονται αποδεκτοί κυρίως μορφωμένοι, πλούσιοι και επιστήμονες, με φλογερό πατριωτισμό και καλή έξωθεν μαρτυρία. Αν όλα αυτά δεν παραπέμπουν στον απόλυτο προοορισμό του προτεσταντισμού, τότε πώς θα μπορούσαμε να τα δούμε αλλιώς και να τα ερμηνεύσουμε;

Η πνευματική ζωή τοιουτοτρόπως καθίσταται και διδάσκεται σαν καρπός αξιόμισθης ηθικής βιοτής, αποτέλεσμα των προσωπικών αγώνων και της ατομικής ικανότητας κατάχτησης της αρετής και όχι μια βαθιά συναίσθηση της αμαρτωλότητας και της ευτελούς ανθρώπινης συνέργειας στα δώρα της Θείας Χάριτος. Ο ηθικισμός και πάλι σε όλο του το μεγαλείο. Στοιχεία σαφώς ερχόμενα από τους Ρωμαιοκαθολικούς. Αναβίωση σύγχρονη αρχαίων αιρέσεων, όπως του Πελαγιανισμού και του Νεστοριανισμού. Η Χάρη και η Θεία Κοινωνία αποτελούν μάλλον βραβείο αρετής και ενίσχυση των προσωπικών κατορθωμάτων και της αξίας εκάστου κατά τον αγώνα κατά των παθών, παρά φάρμακο αθανασίας, θεραπεία ασθενείας και αμαρτίας, βρώση και πόση θεωτική... Η έννοια της θέωσης υποβαθμίζεται αφανώς ή και προδήλως, διότι αυτό που ουσιαστικά σώζει είναι τα έργα. Και πάλι ξεπετάγεται το κεφάλι του ηθικισμού, η λερναία αυτή ύδρα του εγωισμού, που όσα και να της κόψεις, αυτά ξαναγεννιούνται διπλά και τρίδιπλα…

Οι «κοσμικοί» Ιερείς και Επίσκοποι θεωρούνται υποδεέστεροι πνευματικά από τους πνευματικούς ταγούς των Οργανώσεων. Άλλωστε, η δημιουργία των τελευταίων εγένετο προς υποκατάσταση του «ατελούς ή ανύπαρκτου έργου ενός αμαρτωλού και αμόρφωτου κλήρου»… Παρατηρείται φυσικώ τω τρόπω και λόγω το φαινόμενο να απαξιώνονται οι κληρικοί της ενορίας και να παρακολουθούν οι «πιστοί» των οργανώσεων τις λειτουργίες στις οποίες παρευρίσκεται ο οικείος τους πνευματικός πατήρ, συνήθως αρχιμανδρίτης. Παλαιότερα υπήρχε και το όραμα της «κάθαρσης» της Εκκλησίας από τους ανάξιους και ανήθικους ρασοφόρους και σχέδιο κατάληψης της ηγεσίας της από στελέχη των παρεκκλησιαστικών οργανώσεων. Ευτυχώς, η θεία πρόνοια δεν το επέτρεψε…

Πάμε τώρα να δούμε για ποιον λόγο τις ανέχεται η διοικούσα Εκκλησία. Είναι γεγονός ότι σε μέρες ραγδαίου αποχριστιανισμού, η Εκκλησία δεν έχει την πολυτέλεια να «κλείνει» αίθουσες στις οποίες συγκεντρώνονται ορθόδοξοι χριστιανοί. Μπορεί, ωστόσο, και οφείλει να «εκκλησιάσει» αυτές τις ομάδες, εντάσσοντάς τες στις παρακείμενες ενορίες τους. Πότε, όμως, θα ευτυχήσουμε να δούμε μια τέτοια και τόσο ευχάριστη εξέλιξη; Προφανώς, λοιπόν, δεν θέλει να προκαλέσει σχίσμα και να σκανδαλίσει όσους εναπέμειναν πιστοί ακόλουθοι και τρόφιμοι των Οργανώσεων αυτών. Αυτό, όμως, δεν χορηγεί στους τελευταίους το δικαίωμα να πιστεύουν ότι συνδράμουν το έργο της Εκκλησίας περισσότερο από άλλους ή και ότι το υποκαθιστούν!

Μάλιστα, ένιοι Επίσκοποι διαπράττουν μέγα ατόπημα, όταν εκκολάπτουν τέτοιες φαντασιώσεις σε στελέχη και οπαδούς θρησκευτικών οργανώσεων. Άλλο το θέμα η αποφυγή σκανδαλισμού και άλλο η ευλογία. Και ευλογία σε σέχτες πνεύματος αλλοιωμένης Ορθοδοξίας και ορθοπραξίας δεν επιτρέπεται επ’ ουδενί. Τα ίδια – και περισσότερο - ισχύουν για τις ενορίες που έχουν τέτοια νοοτροπία, πολλώ δε μάλλον για τις  μοναστικές αδελφότητες. Θα πρέπει να καταστεί βαθύτατη συνείδηση πως η αιρετική νοοτροπία δύναται να υφίσταται κυρίως ως τέτοια και ως τρόπος ζωής, παρά την επίσημη ένταξη κάποιου σε μια Ορθόδοξη Επισκοπή. Δυστυχώς ή ευτυχώς, είτε αρέσουμε είτε όχι, πρέπει ως ορθόδοξη θεολογία να επισημαίνουμε τις αλλοιώσεις σε θέματα πίστεως και ζωής και να μη χαριζόμαστε χάριν προσωπικών συμπαθειών και έτερων χθαμαλών προκειμένων. Και κλείνω με μια υπόμνηση: ουδείς Άγιος των τελευταίων χρόνων, εξ όσων τουλάχιστον γνωρίζω εγώ, δεν επικροτούσε τις παρεκκλησιαστικές οργανώσεις. Τουναντίον…