Σάββατο 27 Οκτωβρίου 2018

Ρωμηοσύνη και πανσλαβισμός: ένας παλιός ανεξόφλητος λογαριασμός, πηγή του Ουκρανικού εκκλησιαστικού σχίσματος;


 Toυ Κώστα Νούση,
Φιλολόγου - Θεολόγου Μ.Th.

Η μαρτυρία της Ορθοδοξίας στις μέρες μας δεν περνάει και την καλύτερη φάση της εξαιτίας του προκληθέντος σκανδαλισμού από το πρόσφατο σχίσμα Οικουμενικού Πατριαρχείου και Πατριαρχείου Μόσχας. Ο εθνικισμός, αν και καταδικάστηκε στη Σύνοδο του 1872 ως αίρεση, δυστυχέστατα αποτελεί το μεγάλο αγκάθι των Ορθοδόξων από τον 19ο αι. και δώθε, και να δούμε πότε θα θεραπευτεί ολοσχερώς…

Όλοι είμαστε αδέρφια εν Χριστώ, μέλη του ενός και μοναδικού Σώματος του Θεανθρώπου, που καλείται Εκκλησία. Πόσο, όμως, νιώθουμε και βιώνουμε το μυστηριακό αυτό και υπερφυές γεγονός; Πόσο έχει ποτίσει τη «σάρκα» αυτή η γάγγραινα του εθνικισμού και του φονταμενταλισμού; Τα γεγονότα, αλίμονο, μαρτυρούν αρνητικά για την ανωτέρω διερώτηση…

Θα προσπαθήσουμε στο παρόν κείμενο να δούμε το Ουκρανικό μέσα από την εκκλησιαστική ιστορία, το Κανονικό Δίκαιο της Εκκλησίας και τα σχετικά κείμενα. Πρώτα πρώτα, όμως, θα δώσω μια εικόνα απλούστατη, για να περιγράψω την ουσία της κατάστασης: ο ιδιοκτήτης ενός σπιτιού μένει μακριά για χ,ψ λόγους και ένας γείτονας τον παρακαλεί και τον πιέζει να μείνει λίγο μέσα, αφού δεν το χρησιμοποιεί για την ώρα, και με την ευκαιρία θα το προσέχει και θα το φροντίζει όσο εκείνος θα λείπει. Ο ιδιοκτήτης κουτσά στραβά πείθεται, περνάει αρκετός καιρός και, όταν γυρίσει να βάλει τάξη στο σπίτι του, έρχεται ο γείτονας και τον αποκαλεί σφετεριστή και εισβολέα επάνω στη δική του (του γείτονα πια!) ιδιοκτησία…

Και ας περάσουμε από την παραβολή στην ερμηνεία της. Το Πατριαρχείο της Κων/πολης, για ιστορικούς και θεολογικούς λόγους, πήρε τα «ίσα πρεσβεία» με τον Ρώμης και έλαβε τον τίτλο του Οικουμενικού Θρόνου, αναλαβών τον συντονιστικό ρόλο των Ορθοδόξων σε παγκόσμιο επίπεδο (ειδικά μετά το Σχίσμα του 1054). Το γεγονός αυτό φαίνεται δεν το «χώνεψαν» ποτέ οι Ρώσοι αδερφοί μας, οι οποίοι εκκόλαψαν στις ιστορικές φαντασιώσεις τους μια περίεργη  θεωρία περί Τρίτης Ρώμης, δήθεν διαδόχου τής πάλαι ποτέ Νέας Ρώμης.

Τα κείμενα είναι περισσότερο από διαφωτιστικά, ανεξάρτητα από τις όποιες ερμηνευτικές διαθέσεις των εμπλεκομένων.[1] Εφόσον παραμένει η υποχρέωση της λειτουργικής μνημόνευσης του Οικουμενικού Πατριάρχη από τον Μητροπολίτη Κιέβου, είναι σαφέστατο ότι δεν χορηγήθηκε σε καμία περίπτωση το κανονικό έδαφος της Ουκρανίας στην Εκκλησία της Μόσχας. Μάλιστα, φαίνεται ήδη με αυτόν τον τρόπο μια πρώιμη μορφή εκχώρησης αυτονομίας σε μια Επισκοπή της δικαιοδοσίας του Κων/πόλεως (εν προκειμένω της Ουκρανίας), εφόσον η εκλογή των αρχιερέων θα γινόταν από τους Ουκρανούς και η χειροτονία «οικονομικώς» και άχρι καιρού[2] θα μπορούσε να τελείται από τον Μόσχας. Πρόκειται σχεδόν για την ίδια περίπτωση με τις Μητροπόλεις των Νέων Χωρών και της Αυτοκέφαλης Ελλαδικής Εκκλησίας.

Εφόσον λοιπόν το Κίεβο ανήκει κανονικά στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και αυτό το τελευταίο αποφάσισε να το επαναφέρει πλήρως στη δικαιοδοσία του, ευθύς αμέσως παύει να ισχύει και η αμφισβήτηση του εκκλήτου του Πατριάρχη Κων/πολης από πλευράς Ρώσων. Αν και το έκκλητο στον Οικουμενικό Πατριάρχη είναι προνόμιο δοθέν από την Δ΄ Οικουμενική Σύνοδο (Κανών θ΄) και μπορεί να γίνει χρήση του από τον Κων/πόλεως σε κάθε περίπτωση, εν προκειμένω είναι περιττό να το συζητάμε, αφού η Μητρόπολη Κιέβου ανήκει εξολοκλήρου στην Κων/πολη.

Όποιος διαβάσει και ξαναδιαβάσει την ανακοίνωση του Οικουμενικού Πατριαρχείου αναφορικά με τα ιστορικά έγγραφα, δεν μπορεί παρά να διαπιστώσει πως πρόκειται για ύπουλη και υποδόρια υπονόμευση των ιεροκανονικών δικαιοδοσιών της Κων/πολης εκ μέρους της ιμπεριαλιστικής εκκλησιαστικής – και όχι μόνο – των Ρώσων. Αυτό μάλιστα επιβεβαιώθηκε και εγγράφως και εν τοις πράγμασι στην περίπτωση της εκχώρησης αυτοκεφαλίας στην Εκκλησία της Πολωνίας (1924), όπου ρητά αναφέρονται οι παρανομίες των Ρώσων στην περίπτωση του Κιέβου, πράγμα που αναγνωρίστηκε έμμεσα και άμεσα από όλες τις Ορθόδοξες Εκκλησίες, από τη στιγμή που αποδέχτηκαν την Εκκλησία της Πολωνίας ως αυτοκέφαλη.

Το μόνο πρόβλημα που «παρατηρείται» είναι μια επιστολή του Βαρθολομαίου στον Μόσχας Αλέξιο στη δεκαετία του ’90, όπου αποδέχεται την καθαίρεση του Φιλάρετου και την προς τούτο αρμοδιότητα των Ρώσων. Είναι το μόνο «τρωτό» σημείο από πλευράς Φαναρίου και όλοι φανταζόμαστε ότι έγινε στα «οικονομικά» πλαίσια της ανοχής που επέδειξε ο Οικουμενικός Θρόνος στις αυθαιρεσίες των Ρώσων ήδη από τον 17ο αι. Πέρα από αυτό, όμως, νέα δεδομένα, που βγαίνουν στα φόρα, δείχνουν ότι η Κων/πολη προσπάθησε να λύσει το Ουκρανικό σε συνεργασία με τους Ρώσους, αλλά αυτοί σκοπίμως το απέφυγαν.[3]

Για να δούμε τώρα λίγο και τη στάση των Ρώσων σε αντιπαραβολή με το Φανάρι. Επικαλούνται γειτνιάσεις και ομοεθνικότητες, πράγμα προδήλως εθνοφυλετικό (αίρεση καταδικασθείσα σε Σύνοδο του 1872)! Για ποιον λόγο, αγαπητοί ομόδοξοι Ρως αδερφοί μας, να έχετε εσείς την επίβλεψη των Ουκρανών; Είναι εθνικό ή πολιτικό το ζήτημα; Πού είναι η πρωτοκαθεδρία του Χριστού; Μήπως δεν μπορούν οι ίδιοι οι Ουκρανοί να αυτοδιοικηθούν εκκλησιαστικά; Εσείς πώς το καταφέρατε, και δη σχιζόμενοι πραξικοπηματικά από το Οικουμενικό Πατριαρχείο τον 16ο αι.; Μιλάτε επίσης για αμερικάνικο δάκτυλο στις ενέργειες του Βαρθολομαίου. Ακόμη και αν ίσχυε τούτο, πώς τολμάτε να το επικαλείσθε, όταν και σεις φαίνεται να άγεσθε και να φέρεσθε από την πολιτική του κ. Πούτιν; Πώς να σας εμπιστευθούμε αναφορικά με τις προθέσεις σας, όταν βλέπετε την Εκκλησία ως πολιτικό οργανισμό (έχετε μέχρι και υπουργό Εξωτερικών, τον Ιλαρίωνα!);

Και πάμε και στο δια ταύτα, το πιο σημαντικό: για ποιον λόγο αμφισβητείτε τον Πρώτο της Ορθοδοξίας; Μήπως τούτο το προνόμιο (σταυρικό εννοείται, ως εκκλησιαστικό) το άρπαξε από πουθενά και με τη βία ή το έχει βάσει Οικουμενικών Συνόδων και παράδοσης αιώνων; Πώς τολμάτε τόσο ανερυθρίαστα στις επίσημες ανακοινώσεις σας να αμφισβητείτε πλέον ανοιχτά το πρωτείο του; Πώς μπορείτε να τον αποκαλείτε απλά Πατριάρχη Κων/πολης και εσκεμμένα αποσιωπάτε τον τίτλο του Οικουμενικού; Και στην τελική, για ποιον λόγο να σας εκχωρήσουν οι απανταχού Ορθόδοξοι τον «συντονιστικό» ρόλο του Οικουμενικού Θρόνου; Τι παραπάνω έχετε; Τι δείγματα «ορθοδοξότερης» γραφής από εκείνο δώσατε ως τα τώρα; Μήπως ότι γεμίσατε την υφήλιο με ρώσικες επισκοπές της Διασποράς σε ξένες εκκλησιαστικές δικαιοδοσίες; Και πώς τολμάτε να αμφισβητείτε την Πρώτη θέση του, τη στιγμή που δεν έχει συγκληθεί νέα Οικουμενική Σύνοδος, προκειμένου να το μεταβάλει;

Οι αδερφοί μας οι Ρώσοι έχουν ανέκαθεν ένα θέμα με τη φαντασιακή υπεροχική τους ταυτότητα. Αυτό το φαντασιακό συλλογικό υπερσυνείδητο δεν είχαν και οι Γερμανοί και φτάσανε κει που φτάσανε στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο; Να μου συγχωρήσουν οι αναγνώστες, αλλά και αυτός ο μέγας Ντοστογιέφσκι είχε «κολλήματα» με το ρωσικό πνεύμα και τα τοιαύτα, γεγονότα που συνηγορούν στο ότι οι Ρώσοι γενικότερα ρέπουν στον εθνικισμό, ως φαίνεται και σε εκκλησιαστικό επίπεδο…

Ρωμηοσύνη, επομένως, ή πανσλαβισμός; Η Ρωμηοσύνη είναι εξάπαντος πιο κοντά στο οικουμενικό πνεύμα, άρα και στο ευαγγελικό. Δεν είναι καλό να ειδωλοποιούμε τη Ρωμηοσύνη, αλλά αυτή συνάδει πιότερο στο χριστιανισμό και εξ αυτής εγενήθησαν εκκλησιαστικά και πολιτιστικά και οι Σλάβοι. Τώρα αυτή η «μητροκτονική» διάθεση δεν ερείδεται ούτε στο χριστιανικό πνεύμα της αγάπης και της ταπείνωσης ούτε στα νέα ιστορικά δεδομένα της παγκοσμιοποίησης. Η Ρωσία δεν ήταν, δεν είναι και ούτε θα αποτελέσει ποτέ την Τρίτη Ρώμη. Είναι γελοίο και να το συζητάμε, θεωρώ… Η απάντηση, λοιπόν, προφανής: αν μεταξύ των δύο, καλύτερα τη ρωμηοσύνη. Αλλά κατ’ ουσίαν, ούτε ρωμηοσύνη ούτε σλαβισμός: μόνο Χριστός…

Τα σκάνδαλα είναι αναπόφευκτα στην παρούσα φάση της ιστορίας και όποιος διαβάσει εκκλησιαστική ιστορία θα τη βρει γεμάτη με αιρέσεις και σχίσματα. Αλλά ο Χριστός έχει τον τελικό λόγο. Είναι καιρός να ξεκαθαρίσουν οι βαθιοί καημοί που κρύβονται στα εσώψυχα απάντων των Ορθοδόξων και να τακτοποιηθούν οι όποιοι λογαριασμοί. Η Ορθοδοξία δεν μπορεί να προχωρήσει άλλο με τα εθνικιστικά βαρίδια του παρελθόντος. Καιρός να σπάσει το απόστημα αυτό. Και μια ωραία αφορμή προς τούτο: η επίλυση του Ουκρανικού…

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου