Αγία ανυπακοή;

Του Κώστα Νούση,

Φιλολόγου-Θεολόγου, Μ.Th.

.Είχαμε στη Λάρισα έναν αγιασμένο γέροντα, τον μακαριστό αρχιμ. Σεραφείμ Δημόπουλο (+2008), ο οποίος συνέχεια μιλούσε για τα έσχατα και τόνιζε ότι στις μέρες αυτές ο Θεός θα άρει τη Χάρη του Αγίου Πνεύματος από τη γη. Μου ακουγόταν λάθος τότε, ενώ τώρα αρχίζει να βιώνει αυτή την «άρση» στο πετσί της μια ολόκληρη ανθρωπότητα με την επίθεση ενός αοράτου τοσοδούλικου εχθρού. Ήδη τη βιώσαμε αυτήν την άρση στους δύο Παγκοσμίους Πολέμους. Και τα χειρότερα έπονται κατά την Αποκάλυψη του Ιωάννη. Αν, μάλιστα, παραμείνει κλειστός ο ναός της Αναστάσεως και δεν βγει φέτος το Άγιο Φως, δεν θα μπορούσαμε να σκεφτούμε ότι αυτό είναι σημείον εσχατολογικόν, ας πούμε η γέννηση του τελικού αντιχρίστου; Όλα τα σενάρια παίζουν, ίσως είναι και χαζές σκέψεις λόγω καραντίνας, το σίγουρο όμως είναι ότι βαδίζουμε ολοταχώς προς τα έσχατα και ο Θεός σιγά σιγά, με πατρική φιλανθρωπία, ετοιμάζει την Εκκλησία Του για τον τελευταίο και δριμύτερο διωγμό της…

Πριν λίγες μέρες έγραψα ένα άρθρο αναφορικά με τον θανατηφόρο ιό και την οφειλόμενη στάση της διοικούσας Εκκλησίας. Βιάστηκαν κάποια φονταμενταλιστικά sites να με επικροτήσουν, διότι φάνηκε να εξωθώ τους χριστιανούς σε «ανταρσία». Δεν είναι, όμως, έτσι ακριβώς τα πράγματα. Επειδή έτυχε στο παρελθόν να ασχοληθώ κάπως πιο διεξοδικά με τον σύγχρονο άγιό μας, τον όσιο Πορφύριο, διαπίστωσα ότι η καλύτερη από πολλές πλευρές εκκλησιολογική στάση είναι η υπακοή στη Σύνοδό μας. Δηλαδή η μέση οδός. Οι αρχαίοι ασκητές λένε ότι τα άκρα είναι του διαβόλου. Το θέμα, ωστόσο, είναι ποια είναι τα κίνητρα και τα όρια αυτής της υπακοής και αν επιτρέπεται και ως πού κάποιας μορφής ανυπακοή.

Θα ξεκινήσω με την ιστορία ενός μυστικού γάμου που τέλεσε ο ίδιος ο προαναφερθείς όσιος. Επειδή το ζευγάρι για κάποιος λόγους δεν ήθελε να επισημοποιήσει τη σχέση του και συγχρόνως ούτε επιθυμούσε να ζει εν αμαρτία, έθεσε το θέμα στον όσιο Πορφύριο και αυτός τους πάντρεψε σε ένα δωμάτιο, άνευ φυσικά της αδείας του Επισκόπου της περιοχής. Οπότε τίθεται το πρώτο ζήτημα: αν ένας κληρικός λειτουργήσει κρυφά σε ένα δωμάτιο ή σε ένα απόμερο ξωκκλήσι με λίγους χριστιανούς, αυτό είναι αμαρτία και ανυπακοή στον οικείο Επίσκοπο και την Εκκλησία; Ή στην κρατική εντολή; Διότι η Σύνοδος η Ελλαδική ομολογουμένως σύρθηκε στα πρόσφατα μέτρα της απαγόρευσης, δεν τα ευλόγησε (πλην ελαχίστων που έσπευσαν να αμνηστεύσουν τον εν λόγω κρατικό παρεμβατισμό). Μπορούμε, όμως, να πούμε και ότι όσοι ιερείς και λαϊκοί με πόνο ψυχής δέχονται την επίσημη εκκλησιαστική απαγόρευση χάριν υπακοής ενσυνείδητης και θεάρεστης, ότι τούτοι είναι μειοδότες της πίστεως; Γιατί να μην είναι το αντίθετο, δηλαδή μικροί μάρτυρες και ομολογητές ενώπιον του Κυρίου;

Ας έλθουμε στην τελευταία περίπτωση. Ας δεχθούμε ότι με βαθιά θλίψη και με αίσθηση διωγμού δέχονται κάποιοι – οι περισσότεροι θα έλεγα – το επιβληθέν «επιτίμιο ακοινωνησίας». Αυτό, όμως, θα πρέπει να φανεί στη στάση τους και να αποδειχθεί δι’ έργων, όπως άλλωστε το διακηρύσσει και η ίδια η Γραφή. Είχα αναφερθεί στο προηγούμενο άρθρο στη στοιχειώδη φιλοτιμία των Ιεραρχών μας έναντι της κατάστασης, στην οποία φέρουν τεράστια ευθύνη συλλογικά – και εξατομικευμένα – και πως θα έπρεπε εκουσίως να συμπάσχουν με τον «ακοινώνητο» λαό του Θεού μη λειτουργούντες. Αντ’ αυτού, είδαμε «αρχιερατικά μονόπρακτα», με κορώνες λειτουργικής επίδειξης και πλήρως μεγαλοπρεπή «βυζαντινό εξοπλισμό», μέσα σε άδειες, σε κρύες εκκλησιές… Ίσως θα ήταν προτιμότερο, εφόσον θέλουν οι ίδιοι να απολαύσουν τη θεία λατρεία και κυρίως Κοινωνία – στη θέση τους ας ίσταντο μονάχα πρεσβύτεροι, θα ήταν πιο κόσμιο και πιο αντρίκιο και τίμιο – να λειτουργούν άνευ καναλιών και εξάπαντος με πολύ πιο ταπεινά αρχιερατικά άμφια.

Πάμε τώρα και στο αμάρτημα του «θεατρινισμού» των Μυστηρίων. Ήδη κανάλια υψηλής τηλεθέασης έσπευσαν να διαφημίσουν την κυριακάτική θεία Λειτουργία! Εδώ ίσως μερικοί θα προβάλουν την ένσταση ότι είναι προτιμότερο από το ολότελα το γυαλί της τηλεόρασης και του Η/Υ. Όχι! Η μετατροπή της εκκλησιαστικής μυστηριακής λατρείας σε τηλεθέαμα δεν έχει κανένα θεολογικό έρεισμα. Τουναντίον. Συν τοις άλλοις, ο πιθανός «εθισμός» των Ορθοδόξων σε τέτοιες αντιπαραδοσιακές και αθεολόγητες (τουλάχιστον) πρακτικές συνιστά αρνητική κατήχηση και δημιουργεί κακά προηγούμενα, καθώς και τις προϋποθέσεις μιας επ’ αόριστον παράτασης της κρατικής απαγόρευσης. Αναρωτιέμαι, άραγε, πόσοι των Επισκόπων μας θα λειτουργούσαν χωρίς τηλεοπτική κάλυψη; Για τους παραπάνω, επομένως, λόγους δεν μπορώ παρά να συμμεριστώ την ταπεινή απουσία του Αρχιεπισκόπου από την πανήγυρη του Ευαγγελισμού…

Δεν είμαι αυστηρός έναντι των Ποιμένων μας. Θεωρώ όμως ότι εκφράζω ικανή μερίδα του χριστεπωνύμου πληρώματος, το οποίο, αν μη τι άλλο, θα περίμενε πιο σθεναρή αντίσταση στα επίκαιρα φαινόμενα του νεοελληνικού καισαροπαπισμού. Και αλλιώς θα βλέπαμε και θα συγχωρούσαμε τις πράξεις τους, αν αντιστέκονταν. Όπως έγινε με τον Κυθήρων, με τον Μόρφου και τον Λεμεσού. Όχι ότι αυτοί «νίκησαν» το Κράτος. Απλά αντιστάθηκαν, πολέμησαν και εν μέρει κάτι κατάφεραν. Ο Μόρφου πέτυχε να κοινωνούν οι πιστοί  είτε στον ναό είτε στα σπίτια τους. Θα ήταν άσχημο να συμβεί και εδώ αυτή η ευλογία μέχρι την πλήρη άρση των απαγορεύσεων; Δεν θέλω, φυσικά, να σχολιάσω καν τη στάση όσων «ευλογούν» τις κρατικές αποφάσεις. Βουρλίζομαι, συγχωρέστε μου τον όρο. Ανακαλύψαμε, μάλιστα, και «εκκλησιαστικό προηγούμενο»: τον Καποδίστρια!

Μετανεωτερικότητα: ο όρος αυτός ερμηνεύει εν πολλοίς τα σύγχρονα τεκταινόμενα. Τι άραγε θα γίνεται από δω και πέρα; Σίγουρα νέα προβλήματα για την Εκκλησία. Το παγκόσμιο Διαδίκτυο προκαλεί νέα δεδομένα. Δεν μπορούμε να συγκριθούμε με τη στάση της Εκκλησίας σε ανάλογα φαινόμενα επιδημίας στο παρελθόν. Τότε ούτε η ίδια ιατρική υπήρξε, ούτε η παγκοσμιοποίηση, ούτε και η ίδια ενημέρωση του κόσμου. Νέα μορφή διωγμών, επομένως, θα δέχεται η Εκκλησία του Χριστού. Βέβαια, πάντοτε στο ίδιο πνευματικό πλαίσιο με το παρελθόν. Θα μας απαγορέψουν, επί παραδείγματι, να έχουμε εικόνες σε ναούς προς αποφυγή μετάδοσης ιών, όπως παλαιότερα για άλλους λόγους συνέβη επί Εικονομαχίας; Και εμείς ως Εκκλησία Θεού πώς θα αντιδρούμε σε αυτά τα μελλούμενα; Η λύση, ωστόσο, πρέπει να αντλείται μέσα από τη θεολογία μας, μέσα από τις Γραφές και την Παράδοσή μας. Η Εκκλησία δεν μπορεί να αρνηθεί τον εαυτό της και να προβαίνει σε αμαρτωλές «οικονομίες», όπως είδαμε στη Ρωσία με την απολύμανση των λαβίδων και τα πλαστικά κουταλάκια μιας χρήσης! Αυτά αγγίζουν τα όρια της πλήρους υποταγής στην αθεΐζουσα επιστήμη και στην εκκοσμίκευση. Οπότε παύει να υφίσταται ο λόγος ύπαρξης της Εκκλησίας, ως φυσικό, λογικό και αυτονόητο επακόλουθο…

Το μήνυμα της Συνόδου μας για το 1821 περιείχε μια μεγάλη αντίφαση. Δεν αναφέρομαι τόσο στο χάσμα ανάμεσα στη στάση τους και στο μήνυμα της Επανάστασης. Αυτό είναι προφανές. Θα μιλήσω για το ίδιο το κείμενο και τη θεολογική του αντίφαση: «Σήμερα ἡ πατρίδα μας καί ἡ ἀνθρωπότητα ὁλόκληρη ἀντιμετωπίζει τήν πανδημία τοῦ κορωνοϊοῦ. Στούς Ἱερούς Ναούς μας πρός ἀποφυγή τῶν συναθροίσεων καί τῆς μεταδόσεως τῆς νόσου δέν τελοῦνται τά Ἱερά καί Ζωηφόρα Μυστήρια». Ο έχων ελάχιστες γραμματικές και θεολογικές γνώσεις καταλαβαίνει τι εννοώ. Εκείνο που δεν έγινε ακόμη κατανοητό από τη στάση της Ελλαδικής Ιεραρχίας είναι η απουσία αντιπρότασης και αντίδρασης στον κρατικό βιασμό. Η σιωπή δεν είναι πάντα χρυσός. Ο όσιος Παΐσιος έλεγε ότι «σήμερα αμαρτία είναι όταν δεν μιλάμε στα άδικα που συμβαίνουν». Πού είναι η ευλογημένη, αν όχι επιβεβλημένη παρρησία των Χριστιανών;

Η ιστορία μάς διδάσκει ότι ο Χριστός θεράπευε τις μεταδοτικές νόσους – π.χ. λέπρα, πολύ χειρότερες δηλαδή – πολύ πριν από τις ανακαλύψεις της ιατρικής – που και πάλι ο ίδιος τις κατευθύνει. Η ιαματική δύναμη της Εκκλησίας είναι ασυγκρίτως ισχυρότερη και προηγείται και έπεται της επιστήμης. Να μην πω ότι οι προσευχές της Εκκλησίας επιταχύνουν την πρόοδο της κάθε επιστήμης, και της ιατρικής. Γιατί δεν τα είπαμε αυτά, άγιοι Αρχιερείς; Γιατί δεν τολμήσαμε να κάνουμε ούτε ένα Ευχέλαιο, ούτε μια λιτανεία; Αυτά δεν τα λέω με δασκαλίστικο και υπεροπτικό ύφος. Απλά αισθάνομαι ότι εκφράζω ένα μεγάλο ποσοστό των συνεκκλησιαζομένων πιστών. Ταπεινά και με πόνο ψυχής τα λεγόμενα…

Η Εκκλησία μας βρίσκεται σε διωγμό. Χαλαρό, άτυπο, μερικό, αφανή, αδιόρατο, ύπουλο, ας τον βαφτίσει ο καθένας όπως θέλει. Και ξέρει να ζει χωρίς να περιμένει τις κρατικές ευλογίες. Ζει Κύριος ο Θεός και προστατεύει τον λαό Του. Αν υποθέσουμε ότι για τις αμαρτίες μας ο Θεός έστειλε και πάλι τον εξολοθρευτή Άγγελό του – όπως τότε στα πρωτότοκα των Αιγυπτίων – και «θερίζει» τον κόσμο, ποιο θα είναι το διακριτικό μας γνώρισμα, για να μας προσπεράσει ο Άγγελος, όπως ήταν τότε το αίμα του αμνού στα σπίτια των Εβραίων; Μα, φυσικά, το Σώμα και το Αίμα του Αμνού, του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού. Διότι, πραγματικά, από πού να προφυλαχθείς; Από τους ιούς, από τη μόλυνση των τροφίμων και του περιβάλλοντος; «Κάνουμε τον Σταυρό μας και δεν φοβόμαστε», τόνιζε εμφατικά ο άγιος Παΐσιος. «Κοινωνάμε και δεν φοβόμαστε», λέμε ως Εκκλησία Ορθόδοξη. Ειδάλλως, χάσαμε το παιχνίδι και μέσα μας και έξω μας και θα μεταλλαχθούμε σιγά σιγά σε θύματα μιας συλλογικής φοβίας και υποχονδρίας άνευ ουσίας και αποτελέσματος. Και ας μη θεωρηθούν αυτά τα τελευταία μεσαιωνική απόρριψη των ιατρικών υποδείξεων…

Δυο κατηγοριοποιήσεις, επομένως, γεννιούνται φυσικά και αβίαστα ανάμεσα στους σημερινούς Ορθοδόξους: οι της ευλογημένης υπακοής και της αγίας ανυπακοής. Ίσως και αντίστροφα: οι της αγίας υπακοής και της ευλογημένης ανυπακοής. Ο καθένας μας κατά συνείδησιν εντάσσει τον εαυτό του ελευθέρως και αβιάστως σε όποια τάξη δύναται και το επιθυμεί. Τα υπόλοιπα θα τα αναπληρώσει, όπως πάντοτε, η Χάρη του Θεού.