Για τον φωτεινό θεολόγο και φιλόσοφο Νικόλαο Νησιώτη

Κείμενο - φωτογραφίες: Ιδιωτική Οδός *

Πραγματοποιήθηκε χθές βράδυ στην Αίθουσα «Κωστής Παλαμάς» του Φιλολογικού Συλλόγου "Παρνασσός" (Πλατεία Αγίου Γεωργίου Καρύτση 8) τιμητική εκδήλωση στη μνήμη του Καθηγητού Νικολάου Αγγ. Νησιώτη, με θέμα: ΘΡΗΣΚΕΙΑ – ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ.  

Για το πολύ σημαντικό έργο του Νησιώτη μίλησαν οι: Μάριος Μπέγζος, Στέλιος Τσομπανίδης, Νικόλαος Ασπρούλης και Σταύρος Γιαγκάζογλου. 

Συντονιστής ήταν ο Σωτήρης Γουνελάς. 

Την εκδήλωση άνοιξε ο διοργανωτής κ. Κωνσταντίνος Βαμβακάς και έκλεισε η σύζυγος του Νίκου Νησιώτη κ. Μαρίνα Νησιώτη, η οποία αναφέρθηκε σε ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες του βίου του. Το επίπεδο των εισηγήσεων ήταν πραγματικά υψηλού επιπέδου και φώτιζε το πολυσχιδές έργο και την φωτεινή προσωπικότητα του Νησιώτη. Ο Νησιώτης ήταν πραγματικά πρωτοπόρος θεολόγος για την εποχή του, αφού ασχολήθηκε με τον Υπαρξισμό και την Χριστιανική Πίστη (στην διδακτορική του διατριβή), συμμετείχε ενεργά στην Οικουμενική Κίνηση, διετέλεσε Πρόεδρος της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής, ήταν αθλητής από την μικρή του ηλικία, ήταν πρόσκοπος, ήταν ο άνθρωπος που υποστήριζε με πάθος τον διάλογο σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής, ήταν ένας ξεχωριστός φιλόσοφος και δάσκαλος, που δεν έμενε στη θεωρία, αλλά ήταν πάντα σε δράση.

Παραθέτουμε στη συνέχεια ένα απόσπασμα από την εξαιρετική εισήγηση του Στέλιου Τσομπανίδη, Επ. Καθηγητή του Τμήματος Θεολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστήμιου Θεσσαλoνίκης, που είχε ως θέμα:  Από το “πρόσωπο” στην “οικουμένη”: Βασικές πτυχές της οικουμενικής θεολογίας του Νίκου Νησιώτη. 

Σε άμεση σχέση με την άρνηση της κρίσης των άλλων χριστιανικών εκκλησιών και κοινοτήτων βρίσκεται η επόμενη τοποθέτηση της περιεκτικής στάσης. Πρόκειται για μια νέα στάση και διάθεση απέναντι στους εταίρους με ξεχωριστή εκκλησιολογική σημασία. Χωρίς να εξαλείφει τα υπάρχοντα προβλήματα, προχωρά πιο πέρα από μια στάση απόλυτης αυτάρκειας και εκκλησιολογικής αποκλειστικότητας και ταυτόχρονα αμφισβητεί και επαναπροσδιορίζει την παλαιά αιρεσιολογία. Στην ιστορική ομιλία του στη Γενική Συνέλευση του ΠΣΕ στο Νέο Δελχί το 1961 επισημαίνει: «Είναι αδύνατο ένα εκκλησιαστικό συμβάν να τοποθετηθεί εκτός της Εκκλησίας (extra ecclesiam) … Και επειδή δεν ζούμε πλέον στο παρελθόν δεν θα έπρεπε επίσης να αποκαλούμε ο ένας τον άλλο ‘σχισματικό’. Δεν υπάρχουν ‘σχισματικοί’, αλλά οι ιστορικές εκκλησίες στις διαιρέσεις τους παρουσιάζουν μια σχισματική κατάσταση μέσα στη μία αδιαίρετη Εκκλησία». Αυτή η δυναμική κατανόηση της ορθόδοξης εκκλησιολογίας και η διεύρυνση της κατανόησης της Εκκλησίας παρ’ όλες τις ενστάσεις από την πλευρά της ομολογιακής νοοτροπίας «προλείανε το έδαφος» - όπως σημειώνει ο Μητροπολίτης της Συριακής Εκκλησίας του Μαλανκάρ Mar Osthathios (Geevarghese) - «για αμοιβαίο σεβασμό αντικαθιστώντας το αρχαίο κυνήγι των αιρέσεων, το οποίο ήταν ίσως ένα αναγκαίο στάδιο κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης των δογμάτων». 

Ας μας επιτραπούν εδώ δύο παρατηρήσεις. Πρώτα, ο Νησιώτης δεν θέτει επί του αυτού επιπέδου όλες τις Εκκλησίες. Ο ίδιος επισημαίνει ότι το θέμα της αλήθειας διαδραματίζει εδώ ένα σημαντικό ρόλο και η Ορθοδοξία είναι η ορθή μαρτυρία της αλήθειας. Γι’ αυτό είναι πεπεισμένος ότι ο «οικουμενικός» ρόλος της Ορθοδοξίας συνίσταται στο να καταστεί αυτή ο άξονας ή το συνδετικό στοιχείο (Angelpunkt), όπως χαρακτηριστικά έλεγε, για τη σύνδεση με τη ζωή και την πίστη της μιας, αδιαίρετης Εκκλησίας και για τη ζωτικοποίηση της αλήθειας της. Βεβαίως το «όργανο» αυτό στη φάση της επί γης στράτευσης και του συμπορευόμενου θριάμβου έχει την αλήθεια «εν οστρακίνοις σκεύεσιν» (Β΄ Κορ. 4,7), δεν κατέχει την αλήθεια, αλλά μετέχει σε αυτή. 

Δεύτερο, ο Νησιώτης ενσαρκώνει ένα νέο τύπο θεολόγου, που ενδιαφέρεται να αναπτυχθεί μια δυναμική θεολογία, η οποία θα θέτει την αυτοσυνειδησία της Ορθόδοξης Εκκλησίας σε μια ευρύτερη προοπτική και σε σχέση με τους άλλους και όχι σε αντίθεση και αντιπαράθεση μαζί τους. 

Είναι γεγονός ότι οι περισσότερες από τις επιμέρους εκκλησιολογίες σημαδεύονται από την ιστορία της διάσπασης και απομόνωσής τους. Οι Εκκλησίες έχουν προσδιορίσει και υποστηρίξει την ταυτότητά τους με βάση τις διαφορές τους. Πολλές φορές η επιβεβαίωση της ταυτότητάς τους πραγματοποιήθηκε μέσω της απόρριψης και όχι της αποδοχής του άλλου, μετατρέποντας τη διαφορά σε διαίρεση. Μέχρι σήμερα η ορθόδοξη Εκκλησιολογία δεν έχει ασχοληθεί σοβαρά με την εκκλησιολογική θέση ομάδων ή κοινοτήτων ή εκκλησιών, οι οποίες κινούνται προς την αποκατάσταση της κοινωνίας. Γνωρίζει μόνο δύο καταστάσεις της Εκκλησίας του Θεού: την κατάσταση της κοινωνίας με οργανική ενότητα και την κατάσταση της διαίρεσης ή του σχίσματος. Δεν έλαβε υπόψη την κατάσταση των εκκλησιών που βρίσκονται καθ’ οδόν προς την ενότητα (unity in via). 

Ο Νησιώτης υπερβαίνοντας την παλαιά αιρεσιολογία και απέχοντας πολύ από παλαιές ομολογιακές αγκυλώσεις λαμβάνει υπόψη του τη νέα πραγματικότητα της «κοινότητας των Εκκλησιών» που βρίσκονται καθ’ οδόν προς την τέλεια πραγμάτωσή της και αποδέχεται, καλύτερα υποδέχεται, την ετερότητα και της «αφήνει χώρο»γιατί γνωρίζει ότι, όπως πολύ ωραία ειπώθηκε, «αν δεν αγαπάς, στενεύει ο χώρος σου και λιγοστεύει ο χρόνος σου… Όταν δώσεις χώρο στον άλλον με τη συμπεριφορά σου, δίνεις χώρο στον εαυτό σου. Όταν διώχνεις, αντιπαθείς ή μισείς τον άλλο, μισείς τον εαυτό σου» (Αρχμ. Βασίλειος Γοντικάκης). 

Η παραπάνω περιεκτική, μη ομολογιακή-απολογητική κατανόηση της Ορθοδοξίας, όπως την εκφράζει ο Ν. Νησιώτης, απορρίπτει επίσης το παράδειγμα της εκκλησιολογίας που είναι νομική και ιεραρχική στη μορφή της και ενδιαφέρεται αποκλειστικά για την ομοιομορφία του δόγματος και της εκκλησιαστικής τάξης, αντιλαμβανόμενη την τελευταία ως υποταγή ή συγχώνευση ή απορρόφηση των λοιπών εκκλησιών. Οι Ορθόδοξες αντιπροσωπείες, τουλάχιστον ως την Γ΄ Γενική Συνέλευση του ΠΣΕ στο Ν. Δελχί (1961), με τη μονότονη τακτική να υποβάλλουν ξεχωριστές δηλώσεις υπενθυμίζοντας πού βρίσκεται η αλήθεια και πού πρέπει να επιστρέψουν οι άλλες εκκλησίες για να επιτευχθεί η ενότητα, έδωσαν πολλές φορές την εντύπωση και κατηγορήθηκαν ότι υποστήριζαν μια «οικουμενικότητα της επιστροφής». Ο Νησιώτης προσπαθεί να αλλάξει αυτή την εικόνα, να συμπληρώσει τα κενά της ορθόδοξης επιχειρηματολογίας αλλά και να ανατρέψει τις αντιλήψεις που υποστήριζαν ένα τέτοιο μοντέλο ενότητας. Υπογραμμίζει με κριτικό τόνο: «Είναι εντελώς ενάντια στο πνεύμα της Ορθοδοξίας να μεταχειρίζεται κανείς συνθήματα όπως ‘επιστρέψτε σε εμάς’ ή ‘ας επανέλθουμε στους οκτώ πρώτους αιώνες’, προσκαλώντας τους άλλους να αρνηθούν την παράδοσή τους. Μια τέτοια στάση αρνείται τη δράση του Αγίου Πνεύματος σε βαπτισμένους χριστιανούς σε μακρές περιόδους της εκκλησιαστικής ιστορίας». 

Ο Νησιώτης δεν μένει μόνο στην άρνηση του «επιστρέψτε σε εμάς», αλλά και στην εγκατάλειψη τού «ας επανέλθουμε στους οκτώ πρώτους αιώνες» και έτσι η πρότασή του γίνεται πιο απαιτητική και δημιουργική. Ο ίδιος εξηγεί ότι οι Ορθόδοξοι δεν προσδοκούν από τους άλλους χριστιανούς να επιστρέψουν στην ορθόδοξη ομολογία με τη στενή σημασία, αλλά ότι θα βρουν «τη δική τους Ορθοδοξία» στο δικό τους τόπο. Ουσιαστικά προσβλέπει σε αυτό που Αμ. Αλιβιζάτος αποδίδει με μια πολύ ωραία έκφραση: «εγρήγορση της ενιαίας χριστιανικής συνειδήσεως». 

Όπως υπογραμμίστηκε με έμφαση σε μια πολύ σημαντική Διορθόδοξη Διάσκεψη στην Κρήτη το 1975 επαναδιατυπώνοντας κατά λέξη τοποθετήσεις του Νησιώτη: «Η άποψη αυτή συνυπονοεί βεβαίως ότι και οι ίδιοι οι ορθόδοξοι πρέπει να μεταστρέφονται με ολοένα και περισσότερη πληρότητα στην πίστη τους και σε μια ζωή που να ανταποκρίνεται στο λόγο του Θεού…» (η υπογράμμιση δική μας). Εδώ η περιεκτική και δεκτική αντίληψη της ταυτότητας της ορθοδοξίας πέρα από κάθε ουτοπική αυτάρκεια, αμεταβλητότητα, ολοκληρωτισμό του Εγώ και θριαμβολογία, οδηγεί σε βαθιά βίωση της συμπόνιας και της μετάνοιας. Βεβαίως, πρέπει να σημειωθεί ότι οι πολύ σημαντικές αυτές δηλώσεις δεν εκφράζουν ακόμη μια επίσημη στάση και μέθοδο, η οποία εφαρμόζεται με συνέπεια από όλες τις Ορθόδοξες Εκκλησίες. Παραμένει όμως μία από τις πιο δυναμικές ορθόδοξες δηλώσεις που έχουν εκφραστεί συλλογικά.

Η σύζυγος του Νικολάου Νησιώτη Μαρίνα

* Κείμενο - fotos, Ιδιωτική Οδός