Στώμεν καλώς, στώμεν μετά φόβου… (ή περί της εκκοσμίκευσης του Μυστηρίου της Ευχαριστίας λόγω covid) (ή πόσο Ορθόδοξοι είμαστε;)

           Του Κώστα Νούση,

          Φιλολόγου-Θεολόγου, Μ.Th.

Η κατάσταση άρχισε να ξεφεύγει ανησυχητικά. Με επίκεντρο, δυστυχώς, τον τρόπο μετάδοσης της Θείας Ευχαριστίας. Οι εικόνες που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο και οι ειδήσεις που καταφθάνουν, κυρίως από πλευράς ορθοδόξων επισκόπων και ιερέων, εξάπαντος αποκαρδιωτικές. Αναρωτιέσαι ολοένα και περισσότερο πού θα βρίσκουμε την Ορθοδοξία σε λίγα χρόνια…

Γνωρίζουμε πολύ καλά ότι τα όρια ανάμεσα στον φονταμενταλισμό και στον υγιή ζηλωτισμό εύκολα μετακινούνται αυτές τις μέρες λόγω της απρόβλεπτης, για τις αμαρτίες μας, πανδημίας. Δεν μπορούμε, ωστόσο, να μη διαισθανθούμε ότι παραβιάζονται οι κόκκινες γραμμές και σε θέματα δογματικά, ουσιώδη της χριστιανικής πίστεως, η υπέρβαση των οποίων αποδομεί σταδιακά το όλο οικοδόμημα της Εκκλησίας.

Ας περιπτωσιολογήσουμε ενδεικτικά.
Όταν ξέσπασε η σύγχρονη λοιμική, αυθαιρέτησαν διάφορες Τοπικές Εκκλησίες στον τρόπο μετάδοσης της Θ. Κοινωνίας. Είδαμε πλαστικά κουταλάκια, απολυμαντικά και άλλα συναφή. Στην αρχή τρομάξαμε οι περισσότεροι. Βλέπουμε, εντούτοις, να παγιώνονται τα τραγελαφικά αυτά φαινόμενα στην μετά-covid εποχή, στην οποία εισήλθαμε πανηγυρικά. Στην Αυστρία ο Αρχιεπίσκοπος δήλωσε ότι θα τελείται η λειτουργία του αγίου Ιακώβου του Αδελφοθέου, δηλαδή χωριστά Άρτος και Οίνος. Και ερωτώ: άντε και ο άρτος είναι χωριστά, ο οίνος δεν είναι από κοινό αγιοπότηρο; Και δεν κοινώνησε από αυτό προηγουμένως ο ιερέας; Οπότε, μηδέν εις το πηλίκο. Ο Γερμανίας, επίσης, «υπετάγη» στις κρατικές διαταγές και διέταξε Λειτουργία άνευ Κοινωνίας, πρωτοφανές στα εκκλησιαστικά χρονικά – και αντιδογματικό, εφόσον καταλύεται η ίδια η κοινωνική φύση της Ευχαριστίας. Σε άλλη περίπτωση – Σέρβος Επίσκοπος – αφήνει τον εμβαπτισμένο Άρτο επί του μάκτρου, ώστε να τον λάβει ιδιοχείρως ο κάθε πιστός! Και όλα αυτά, ίνα μη μιανθώμεν από τα άχραντα και αμόλυντα Μυστήρια του Χριστού μας… Υπείκοντες στους άθεους και αντίχριστους νόες που δεν πιστεύουν σε τίποτε έξω από το εγώ τους.

Το πιο τραγικό το άφησα για το τέλος: πήγε Ουκρανός ιερέας και τέλεσε τη Θεία Λειτουργία μέσα από το διαδίκτυο! Σε σύνδεση με τους πιστούς, προφανώς μέσω skype, έβαλε ο καθένας το ποτηράκι με το κρασί και λίγο ψωμάκι μπροστά στις οθόνες των υπολογιστών τους και ο ιερεύς διάβασε την ευχή της μεταβολής και έτσι κοινώνησαν, υποτίθεται, όλοι τους! Τι δείχνουν όλα αυτά και για ποιον λόγο είναι απορριπτέα; Το πρώτο είναι το χάος που επικρατεί και η ασυμφωνία ανάμεσα στους Ορθοδόξους. Αν υπήρχε περισσότερος σεβασμός στο Συνοδικό σύστημα και στο κέντρο, που είναι σήμερα το Φανάρι, δεν θα είχαμε όλα αυτά τα δυσάρεστα έως ανεπίτρεπτα πεπραγμένα. Αντί να τελούμε Λειτουργίες μέσω internet και να πλησιάζουμε σε πολλά – ανησυχητικό φαινόμενο – τις πρακτικές των ρωμαιοκαθολικών (π.χ. η εμβαπτισμένη θεία Κοινωνία που δίδεται στο χέρι λίγο απέχει από την όστια) θα έπρεπε να χρησιμοποιούμε την τεχνολογία για καλύτερο συντονισμό και συνεννόηση, πράγμα που στερούνταν η αρχαία Εκκλησία λόγω απουσίας της σχετικής τεχνογνωσίας και τεχνολογίας. Τουναντίον, βλέπουμε μια Ορθοδοξία «μπάχαλο» σε παγκόσμιο επίπεδο, κάμνοντας ο καθένας ό,τι του καπνίσει και χωρίς ιδιαίτερες συνέπειες.

Το πιο ουσιαστικό τώρα: και τι πειράζει να υπάρχει ευελιξία στις λειτουργικές πρακτικές; Η απάντηση είναι ότι ήδη αυτή υπάρχει. Και θεολογικά ορίζεται ως «οικονομία». Όμως έχει και όρια. Όπως λέει και ο μέγας Παύλος: «πάντα μοι έξεστιν, αλλ’ ου πάντα συμφέρει». Και δεν συμφέρει επ’ ουδενί την Εκκλησία μας αυτή η εκκοσμικευτική κατρακύλα, στην οποία διαβλέπουμε έναν κοινό παρονομαστή: την έλλειψη της ορθόδοξης ευλάβειας και τη διάβρωση της ορθόδοξης παράδοσης. Αυτά, άλλωστε, είναι, μαζί με τον μυστικό ησυχαστικό χαρακτήρα της, τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά της Ορθόδοξης Εκκλησίας και γι’ αυτό ακριβώς είναι που πρέπει να τα προστατεύσουμε ως κόρη οφθαλμού. Με αυτά τα χαρακτηριστικά, σε αντίθεση με τις ετερόδοξες χριστιανικές κοινότητες, διαφύλαξε η Εκκλησία την αλήθεια του χριστιανισμού από τις δαιμονικές και εγκοσμιοκρατικές αλλοιώσεις. Φαίνεται, όμως, σήμερα πολλοί, δυστυχώς, κληρικοί και λαϊκοί, να έχουν απεμπολήσει αυτό που λέμε διαχρονική ορθόδοξη συνείδηση. Και κατ’ εμέ το βαθύτερο πρόβλημα δεν είναι η προσαρμογή της Εκκλησίας στα νέα δεδομένα, αλλά η ανησυχητική διαπίστωση ότι όλα τα προαναφερθέντα φαίνονται συμβατά με τη αναδυόμενη «καινή ορθόδοξη συνείδηση της νέας εποχής». Φαίνεται, δηλαδή, να τα ευχαριστιόμαστε όλα αυτά, όχι απλά να τα αποδεχόμαστε εξ ανάγκης και κατ’ οικονομίαν. Και αυτό είναι το πιο επικίνδυνο στην υπόθεση: η καθιέρωση των καινότροπων συμβάσεων αυτών, οι οποίες άπτονται και βλασφημίας ενίοτε.

Ο όσιος Παΐσιος τόνιζε πάντοτε τη διαφορά ανάμεσα στην ορθόδοξη ευλάβεια και στην δυτική ευσέβεια. Ο μακαριστός αρχιεπίσκοπος Ελλάδος Σεραφείμ είπε κάποτε σε απρόσεκτο λειτουργούντα διάκονο: «Πρόσεχε, διάκο. Αμαρτωλοί είμαστε, αλλ’ όχι ανευλαβείς». Και δυστυχώς, την ανευλάβεια αυτήν και τον δυτικό ευσεβισμό – καθωσπρεπισμό, δεν μπορούμε παρά να τα βλέπουμε υλοποιούμενα σε όλα τα παραπάνω και σε ένα σωρό δηλώσεις των ημερών: ατομική προσευχή, μελέτη στο σπίτι, Ακολουθίες μέσω ΜΜΕ, κατ’ οίκον εκκλησία κλπ. Ποια, στ’ αλήθεια, η ειδοποιός διαφορά μας από Καθολικούς και Προτεστάντες, με όλα αυτά που κάνουμε και υποστηρίζουμε τις μέρες τούτες; Ποια η καινή μαρτυρία της Ορθοδοξίας στον κόσμο της χωρίς Θεό μετανεωτερικότητας;

Αν δούμε την πορεία της Ορθόδοξης Παράδοσης, θα διαπιστώσουμε αυτό ακριβώς: τον εμπλουτισμό της λειτουργικής της διάστασης, με στόχο τη διαφύλαξη της ευλάβειας, της εν Πνεύματι έμ-φοβης, πλην και αγαπητικής, στάσης μας ενώπιον του Αγίου των Αγίων, η οποία διατρέχει όλο τον λειτουργικό μας κύκλο, οδηγώντας στον ένθεο και ευλογημένο φόβο, στην αγάπη του Θεού, στον θείο έρωτα. Ο ευτελισμός της ευλάβειας συνιστά και αυτόματη υπονόμευση της πνευματικής ζωής. Ο τύπος περιφρουρεί και οδηγεί στην ουσία. Και μόνο ο στολισμός του άγιου Δισκοπότηρου και η στάση μας ενώπιόν του, τα αποδεικνύει όλα τούτα με το παραπάνω και χωρίς πολλά λογικά επιχειρήματα. Άλλωστε, ποια λογική δύναται να χωρέσει στα Μυστήρια των Μυστηρίων, στη Θεία Λειτουργία και Κοινωνία; Ο άγιος Νικόλαος ο Καβάσιλας, μάλιστα, τα ταυτίζει με αυτό τούτο το είναι της Εκκλησίας! Να δεχτούμε, λοιπόν, οιανδήποτε καινοτομία. Μπορούμε να διαφυλάξουμε αυτόν τον δισχιλιετή πλούτο της Ορθοδοξίας και την ευλάβεια; Μακάρι. Αλλά δεν το βλέπουμε. Βλέπουμε τουναντίον τη δικαία αντίδραση του λαού του Θεού, τη δυσαρέσκειά του. Και ας μη σπεύσουμε όλους αυτούς να τους βαπτίσουμε φονταμενταλιστές ελαφρά τη καρδία και τη γλώττη. Ό, τι είναι να καινοτομηθεί, πρέπει να γίνει με ευλαβική προσοχή – το σύνθημα των ημερών. Και χωρίς να αφήνεται οιαδήποτε υπόνοια για περίπτωση μολυσμού μέσα από τα Άγια Μυστήρια. Μέχρι και αποδείξεις ψάχνουμε, οι αφελείς, τη στιγμή που έχουμε ήδη άπειρα ιστορικά παραδείγματα, παλαιά και πρόσφατα, που μαρτυρούν για το αντίθετο (βλ. κοινωνία λεπρών κλπ.).

Η Εκκλησία μας είναι κοινότητα. Είναι σύναξη επί το αυτό. Για την κοινωνία του όντως Σώματος και πραγματικού Αίματος του Χριστού. Των ζωοποιών και χαριτόβρυτων Μυστηρίων, των καθαιρετικών της φθοράς και του θανάτου. Είμαστε σύν-τροφοι στο ίδιο Ποτήριο, στην ίδια Τράπεζα. Αυτό σημαίνει σύσσωμη αδελφοσύνη. Με την αφή και τον ασπασμό μεταξύ μας και με τον Χριστό. Με τη γεύση του ευωδιάζοντος Σώματος και Αίματός του από το κοινό και καινό Ποτήριο της Ζωής. Και έτσι γινόμαστε αλλήλων μέλη και ένα σώμα εν Χριστώ. Αυτό είναι και λέγεται Εκκλησία. Όποιος δεν το κατανοεί ή δεν το αντέχει, ας απέχει… Είναι προτιμότερο και τιμιότερο. Ο κόσμος πρέπει να γίνει Εκκλησία. Όχι η Εκκλησία κόσμος. Ο τελευταίος οδηγεί στον θάνατο. Η πρώτη στην Ανάσταση, στον Θεό. Η Ορθοδοξία είναι το μέλλον της οικουμένης. Η Θεία Κοινωνία είναι το φάρμακο των φαρμάκων. Ας υπερασπιστούμε την αλήθεια, όχι για την ίδια, αλλά για μας. Αυτή δεν μας έχει και εν γένει δεν έχει καμία ανάγκη. Ανενδεές γαρ το Θείον.