Ουκρανικό και εθνικισμός στη σύγχρονη Ορθοδοξία

          Του Κώστα Νούση,

          Φιλολόγου, Θεολόγου M.Th,

           καθηγητού Β/θμιας

Με ανησυχία οι απανταχού Oρθόδοξοι πιστοί παρακολουθούν τις εξελίξεις στο ουκρανικό ζήτημα περί αυτοκεφαλίας της εκεί τοπικής Eκκλησίας και έχουν μπερδευτεί από τις αντιφατικές πληροφορίες, από τις οποίες βομβαρδίζονται τόσο μέσα από τις ανακοινώσεις των εμπλεκομένων μερών, όσο και από τα εκκλησιαστικά sites, τα οποία έχουν διχαστεί ως προς την αλήθεια των πραγμάτων, κυρίως όμως φαίνονται απηχούντα τις υποκειμενικές απόψεις των διαχειριστών τους.

Και ποιος μπορεί να γράψει και να αποφανθεί, άλλωστε, με απόλυτη αντικειμενικότητα; Δύσκολο έως αδύνατο. Ακόμη και η στήριξη της εκάστοτε προσέγγισης πάνω στην ιστορία ή στο εκκλησιαστικό δίκαιο, αναπόφευκτα προσκρούει στις παθογένειες των περιστάσεων και στην υποκειμενική υφή εκάστης νομοκανονικής ερμηνείας. Ο γράφων ομολογεί ότι διαισθητικά εξαρχής στέκεται πλησιέστερα στις θέσεις του Οικουμενικού Πατριαρχείου και έχει καιρό που αισθάνεται ενοχλημένος από τον ρωσικό εκκλησιαστικό ιμπεριαλισμό και τη διαχρονική πανσλαβιστική νοοτροπία που διέπει την Εκκλησία της Μόσχας.

Τα πράγματα είναι μάλλον περισσότερο από απλά, από όσο θέλουν να τα παρουσιάσουν οι «αδικημένοι» Ρώσοι αδελφοί μας. Και ξεκινάω με το αυτονόητο: για ποιον λόγο απείχαν από την πρόσφατη Μεγάλη Σύνοδο της Κρήτης; Είναι τυχαίο που η συναπούσα Εκκλησία της Αντιόχειας ζητά σήμερα τη σύγκληση πανορθόδοξης συνόδου για το πρόβλημα της Ουκρανίας; Δεν είναι αστείο που οι ίδιοι απείχαν προ ελαχίστου χρόνου από την Κρήτη; Και γιατί οι Αντιοχείς «συμμαχούν» με τους Ρώσους; Δεν είναι απαράδεκτο από εκκλησιολογική άποψη κάτι τέτοιο; Προς τι, λοιπόν, τόση προφανής προκλητικότητα;

Όπως είναι γνωστό, εξ επόψεως ιερών Κανόνων, την ευθύνη των περισσότερων επαρχιών της υφηλίου είχε και έχει ιστορικά το Πατριαρχείο της Κων/πολης. Ο ρόλος του ιεραποστολικός, οικουμενικός, συντονιστικός. Μεταξύ ίσων πάντοτε. Το Φανάρι, εξάλλου, είναι αυτό που χορήγησε το δικαίωμα στην Αυτοκεφαλία και την αναγόρευση εις Πατριαρχεία σε μια σειρά από νεότερες τοπικές Ορθόδοξες Εκκλησίες. Από την ιστορία και πάλι γνωρίζουμε ότι οι περισσότερες από τις Εκκλησίες αυτές πέτυχαν με πραξικοπηματικό τρόπο τις εκκλησιαστικές τους απαιτήσεις και με αντικανονικές διαδικασίες «έσυραν» τον Οικουμενικό Θρόνο να θεραπεύσει τις ανωμαλίες που προκάλεσαν. Τοιουτοτρόπως αναβαθμίστηκε σε Πατριαρχείο η Ρωσική Εκκλησία. Αυτό δεν πρέπει να το ξεχνά, αλλά να το έχει ως μνημονική βάση προς «επιεική» στάση έναντι των ομοδόξων Ουκρανών.

Ίσως δεν ήρθε η ώρα να κρίνουμε ποιο είναι από εκκλησιολογική άποψη το πιο σωστό. Σίγουρα η παρουσία παράλληλων Εκκλησιών σε μια περιοχή δεν είναι η ενδεδειγμένη κατ’ εκκλησιολογικήν ακρίβειαν λύση, εντούτοις φαίνεται να λειτουργεί κατ’ οικονομίαν άχρι καιρού. Οι Ρώσοι δεν μπορούν επίσης να εγκαλούν για εισπήδηση το Πατριαρχείο Νέας Ρώμης, τη στιγμή που τα κείμενα είναι ασαφή ως προς την πλήρη υπαγωγή της Μητρόπολης του Κιέβου στην Εκκλησία της Μόσχας. Και μόνο το γεγονός ότι οι Ουκρανοί απευθύνονται στον Πατριάρχη Βαρθολομαίο, μαρτυρεί πως η Κων/πολη είναι ιστορικά η Μητέρα Εκκλησία και αυτής της τοπικής Επισκοπής. Ας θυμηθούμε ταυτόχρονα τις Εκκλησίες της Πολωνίας και της Εσθονίας. Παρόμοια προβλήματα, συναφείς αντεκδικήσεις…

Είναι σχεδόν προφανές ότι οι Ρώσοι, άλλοτε και νυν, επιχειρούν μέσα από πραξικοπηματικά και αντικανονικά «δεδικασμένα» να προσαρτήσουν διάφορες γειτνιάζουσες Επισκοπές και να «αντιπολιτευθούν» την πρωτόθρονη Εκκλησία της Κων/πολης για τους δικούς τους αρκετούς λόγους – όχι όμως και επαρκείς για τους απανταχού Ορθοδόξους και την ακρίβεια των ιερών Κανόνων. Προσωπική μου γνώμη, η Κων/πολη δεν πρέπει να υποχωρήσει και άλλο στις «ορέξεις» και στις αυθαιρεσίες των Ρώσων, οι οποίοι δυστυχώς έδειξαν τις περίεργες (τουλάχιστον) προθέσεις τους προχωρώντας σε σχίσμα! Αν οι Ουκρανοί δεν λάβουν αυτοκεφαλία τώρα, αντί να θεραπευθεί ο υποτιθέμενος εθνικισμός, θα ενταθεί και αυτό δεν μπορεί να μην το υποπτευόμαστε από τα αρνητικά δείγματα των Ρώσων στο παρελθόν. Μήπως το επόμενο βήμα των Ρώσων Ορθοδόξων θα είναι η αμφισβήτηση του Πρώτου (της Κων/πολης) και η διεκδίκηση της θέσης του; Γνώμη μου πάντοτε και δη όσο πιο εκκλησιαστική γίνεται, μακριά από τις πολιτικοοικονομικές συσχετίσεις που βλέπουν πολλοί σε μια κόντρα ΗΠΑ και Ρωσίας…

Η Εκκλησία της Ουκρανίας και από γεωπολιτικής άποψης κάποια στιγμή πρέπει να λάβει την ανεξαρτησία της, τη στιγμή που πολύ ασθενέστερες αριθμητικά και εδαφικά Εκκλησίες έχουν αυτό το πλεονέκτημα. Σε καμιά περίπτωση, επίσης, δεν μπορούμε να σκεφτούμε ότι το Οικουμενικό Πατριαρχείο προβαίνει σε ρεβανσισμούς σε βάρος αδελφών (εν προκειμένω Ρώσων) ή ότι δεν προσπαθεί να λύσει το ουκρανικό σχίσμα σεβόμενο την εκκλησιαστική ιστορία και το Κανονικό Δίκαιο. Σε κάθε περίπτωση, εξάπαντος, έχει πάντοτε το δικαίωμα να αποκαθιστά την κανονική τάξη εκεί που διασαλεύτηκε καθ’ οιονδήποτε τρόπο. Και ξέρουν και οι ίδιοι οι Ρώσοι ότι αυτοί είναι οι πρώτοι «εισπηδήσαντες» σε ουκρανικό έδαφος…

Πριν κλείσω την τοποθέτησή μου, θα ήθελα να εκφράσω τη λύπη μου για τη στάση Ελλήνων αδελφών έναντι του Πατριαρχείου Κων/πόλεως. Βάλλεται από παντού, να βάλλεται και ένδοθεν; Κρίμα… Ας ελπίσουμε ο Κύριος να θεραπεύσει τα σχίσματα των Εκκλησιών σιγά, γλυκά και ομαλά, διότι δεν υπάρχει ελληνική, συριακή, σλαβική ή οποιαδήποτε ξέχωρη Ορθοδοξία. Ένας ο Χριστός και εις ενότητα πάντας εκάλεσεν. Αμήν.