"Δόγμα και ορολογία στην Ορθόδοξη παράδοση σήμερα" - Αφιέρωμα στο νέο τεύχος του περιοδικού "Θεολογία"

Κυκλοφόρησε τὸ νέο τεῦχος τοῦ περιοδικοῦ Θεολογία (τόμος 85, τεῦχος 1, Ἰανουάριος-Μάρτιος 2014), τὸ ὁποῖο περιλαμβάνει ὁρισμένες ἀπὸ τὶς εἰσηγήσεις τοῦ Δ΄ Διεθνοῦς Συμποσίου Ὀρθοδόξων Δογματολόγων (Σόφια, 22-25 Σεπτεμβρίου 2013), μὲ θέμα «Δόγμα καὶ ὁρολογία στὴν Ὀρθόδοξη παράδοση σήμερα», καθὼς καὶ ἄλλα κείμενα ποικίλης ὕλης. 

Στὸ Προλογικό, μὲ τίτλο «Τὰ δόγματα ὡς ἐκκλησιολογικὰ γεγονότα καὶ ἡ  ἑρμηνεία τοῦ νοήματός τους» ὁ Σταῦρος Γιαγκάζογλου περιγράφει μὲ συντομία τὸν χαρακτῆρα καὶ τὴ σημασία τῆς θεολογικῆς ἑρμηνείας τῶν δογμάτων. Ἀκολουθεῖ ἄρθρο τοῦ ἰδίου, μὲ τίτλο «Ἡ δογματικὴ ὡς δικανικὴ ἀντίληψη καὶ ὡς ἑρμηνευτικὴ διαδικασία. Οἱ θεολογικὲς προϋποθέσεις γιὰ τὴν ἑρμηνεία τοῦ νοήματος τῆς πίστεως», ὅπου διερευνᾶται ἡ σχέση θεολογίας καὶ γλώσσας, δόγματος καὶ δογματικῆς καὶ περιγράφονται οἱ βασικὲς προϋποθέσεις τῆς ἑρμηνείας τοῦ δόγματος καὶ τῆς σημασίας της γιὰ τὸν σύγχρονο θεολογικὸ διάλογο. Ὁ Γεώργιος Μαρτζέλος στὴ μελέτη του «Ἡ καταγωγὴ τῆς Δυοφυσιτικῆς Φόρμουλας τοῦ Ὅρου τῆς Χαλκηδόνος» τονίζει τὴν ὀρθόδοξη καταγωγὴ καὶ τὸν χαρακτῆρα τῆς σχετικῆς διατύπωσης, ἡ ὁποία ἀνάγεται στὴν Ὁμολογία τοῦ Βασιλείου Σελευκείας στὴν Ἐνδημοῦσα Σύνοδο τοῦ 448. Στὸ ἄρθρο μὲ τίτλο «Ἡ πίστη τῆς Νικαίας καὶ ἡ Σύνοδος τῆς Χαλκηδόνος σύμφωνα μὲ τὸν Codex Encyclius (457)», ὁ Γεώργιος Παναγόπουλος μέσα ἀπὸ τὴ μελέτη τῶν πεποιθήσεων τῶν ἐπισκόπων ποὺ μαρτυροῦνται στὸν Κώδικα καὶ ἀφοροῦν τὴ σχέση τοῦ Ὅρου τῆς Χαλκηδόνας μὲ τὴν αὐθεντία τῆς Συνόδου τῆς Νίκαιας, διερευνᾶ ἱστορικὰ καὶ θεολογικὰ τὸν τρόπο ἀποτίμησης τῆς φύσης καὶ τῆς λειτουργίας τοῦ συνοδικοῦ θεσμοῦ, ἀναδεικνύοντας τὸ γεγονὸς ὅτι οἱ ἀποφάσεις τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων κατανοοῦνται ὡς χαρισματικὴ συγκεκριμενοποίηση τοῦ κηρύγματος τῶν Ἀποστόλων στὸ ἑκάστοτε ἐκκλησιαστικὸ παρόν. Στὸ ἑπόμενο μελέτημα μὲ τίτλο «Ὁ ἱστορικὸς χαρακτῆρας τοῦ δόγματος. Ὁ λόγος τῆς Ἀλήθειας στὴν ἱστορία τῆς θείας ἀποκαλύψεως», ὁ Νικόλαος Ξιώνης ἐπισημαίνει ὅτι τὸ δόγμα συνιστᾶ αὐθεντικὴ ἔκφραση τῆς Ἐκκλησίας περὶ τοῦ περιεχομένου τῆς πίστεως, τὸ ὁποῖο ἀναφέρεται στὴν ἀλήθεια τῆς ἐν Χριστῷ ἀποκαλύψεως καὶ συνδέεται ἄμεσα μὲ τὴν πατερικὴ παράδοση σὲ ἕνα ἀδιάσπαστο ὅλο. Ἡ Μαρίνα Κολοβοπούλου στὸ ἄρθρο ποὺ ἀκολουθεῖ, μὲ τίτλο «Εὔλογος σιωπὴ καὶ ἔνθεος λόγος. Ἡ πρόκληση τοῦ θεολογικοῦ λόγου» τονίζει τὴ σημασία τῆς σιωπῆς ὡς θεμελιώδους προϋπόθεσης καὶ ἀπαράβατου πλαισίου τῆς θεολογίας, καθὼς μέσῳ αὐτῆς ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νὰ φτάσει στὴ γνώση τοῦ Θεοῦ. Ὁ Svilen Toutekov στὸ ἄρθρο του «Ἡ σύγχρονη περὶ προσώπου θεολογικὴ θεώρηση καὶ ἡ ἐκκλησιολογία τῆς γλώσσας» ἐπιχειρεῖ νὰ ἰχνηλατήσει τὴ σχέση τῆς θεολογικῆς περὶ προσώπου θεώρησης μὲ τὶς προκλήσεις τῆς σύγχρονης γλώσσας στὴν προοπτικὴ διαμόρφωσης μιᾶς κατάλληλης ἐκκλησιολογίας τῆς γλώσσας. Στὸ κείμενο ποὺ ἀκολουθεῖ, μὲ τίτλο «Ἄτομο καὶ Φύση, Ὑπόσταση καὶ Πρόσωπο», ὁ Georgi Karpiev ἐπιχειρεῖ μιὰ φιλοσοφικὴ προσπέλαση τοῦ νοήματος ὁρισμένων βασικῶν ἐννοιῶν, οἱ ὁποῖες βρίσκονται στὸ ἐπίκεντρο τῆς θεολογικῆς συζήτησης στὶς μέρες μας.

Ὁ Νικόλαος Ἀσπρούλης στὸ ἄρθρο του, μὲ τίτλο «Ἀποκάλυψη, δόγμα καὶ ὁρολογία στὸν π. Γεώργιο Φλωρόφσκυ καὶ τὸν Μητροπολίτη Περγάμου Ἰωάννη Ζηζιούλα» ἐπιχειρεῖ νὰ παρουσιάσει τὸν τρόπο ποὺ οἱ δύο ἐπιφανεῖς θεολόγοι ἀντιλαμβάνονται τὴν ἔννοια τῆς Ἀποκαλύψεως, ἐξάγοντας ὁρισμένα συμπεράσματα γιὰ τὸν τρόπο ποὺ ἡ ἑκάστοτε θεώρηση ἐπηρεάζει τὸν τρόπο κατανόησης τοῦ δόγματος καὶ τῆς ἐπιλογῆς τῆς κατάλληλης ὁρολογίας. Ἀκολουθοῦν τὰ κείμενα ποικίλης ὕλης τοῦ τεύχους. Ὁ Μητροπολίτης Μεσσηνίας Χρυσόστομος Σαββᾶτος στὸ κείμενό του μὲ τίτλο «Τὸ παπικὸ πρωτεῖο ὡς πρόβλημα τοῦ Ἐπίσημου Θεολογικοῦ Διαλόγου μεταξὺ τῶν Ὀρθοδόξων καὶ τῶν Ρωμαιοκαθολικῶν μετὰ τὸ Κείμενο τῆς Ραβέννας», ἀφοῦ παρουσιάσει τὴ συμβολὴ τοῦ Κειμένου τῆς Ραβέννας στὴν ἀποσαφήνιση ἐπιμέρους ἐκκλησιολογικῶν θεμάτων ποὺ ἀφοροῦν μεταξὺ ἄλλων καὶ τὸν ρόλο τοῦ πρώτου, ἐξετάζει τὴν πρόοδο καὶ τὶς δυσκολίες τοῦ διμεροῦς Διαλόγου σὲ σχέση μὲ τὸ παπικὸ πρωτεῖο καὶ τὶς δυνατότητες ὑπέρβασης τῶν ἐμποδίων. Ὁ Μητροπολίτης Δημητριάδος καὶ Ἁλμυροῦ Ἰγνάτιος στὸ ἄρθρο του «50 χρόνια ἀπὸ τὴ συγκρότηση τῆς Β’ Συνόδου τοῦ Βατικανοῦ: Σκέψεις ἑνὸς Ὀρθοδόξου Ἐπισκόπου», καταγράφει ὁρισμένες σκέψεις γιὰ τὴ σημασία τῆς Β’ Βατικανῆς Συνόδου, τόσο γιὰ τὴ Ρωμαιοκαθολικὴ Ἐκκλησία ὅσο καὶ γιὰ τὶς σχέσεις της μὲ τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Ὁ Βλάσιος Φειδᾶς στὸ μελέτημά του «Τὸ Σύμβολο τῆς Πίστεως, ἡ Β’ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος καὶ ὁ ἅγιος Ἐπιφάνιος» ἐξετάζει τὶς ἱστορικὲς καταβολὲς τοῦ Συμβόλου τῆς Πίστεως, τόσο σὲ σχέση μὲ τὴ Β’ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο ὅσο καὶ μὲ τόν «Ἀγκυρωτό» τοῦ ἁγίου Ἐπιφανίου. Ὁ π. Ἀμφιλόχιος Μῆλτος στὸ ἄρθρο του «Οἱ τοπικὲς Ἐκκλησίες καὶ ἡ "παγκόσμια" Ἐκκλησία. Μιὰ ὀρθόδοξη ἀνάγνωση τῆς θεολογικῆς ἀντιπαράθεσης Ratzinger-Kasper», ἀφοῦ σκιαγραφήσει τὴν πολυετῆ διαμάχη τῶν δύο ἐπιφανῶν ρωμαιοκαθολικῶν θεολόγων σχετικὰ μὲ τὸν τρόπο διασύνδεσης τῆς τοπικῆς μὲ τὴν ἀνὰ τὴν Οἰκουμένη Ἐκκλησία στὸν ἀπόηχο τῆς Β’ Βατικανῆς Συνόδου, προτείνει μὲ βάση τὴν ἐκκλησιολογικὴ σκέψη τοῦ Μητροπολίτη Περγάμου Ἰωάννη Ζηζιούλα (π.χ. τὴ σύνθεση Χριστολογίας καὶ Πνευματολογίας, τὴ σημασία τῆς ἐσχατολογίας), μιὰ ὀρθόδοξη διέξοδο στὸ πρόβλημα αὐτό. Ὁ Σταῦρος Γουλούλης στὸ ἄρθρο του «Ἡ Χριστιανική "Πόλη τοῦ Κωνσταντίνου" (330): Ἡ ἑορτὴ τοῦ Μάρτυρα Μωκίου (11/5) καὶ ἡ Μεσοπεντηκοστή» μὲ βάση ἱστορικὰ καὶ ἀρχαιολογικὰ δεδομένα περιγράφει τὶς ἐνδείξεις τῆς χριστιανικῆς καθιέρωσης τῆς Κωνσταντινουπόλεως μὲ τιμώμενο ἅγιο τὸν Μώκιο καὶ τὴ σταδιακὴ διασύνδεση τῆς τιμῆς τοῦ ἁγίου μὲ τὴν ἑορτὴ τῆς Μεσοπεντηκοστῆς, συνεξετάζοντας ἐπίσης τὶς πολιτικὲς ἐπιπτώσεις αὐτῆς τῆς καθιέρωσης στὴν πολιτικὴ ἰδεολογία τῆς αὐτοκρατορίας, σύμφωνα μὲ τὴν ἑρμηνεία τοῦ Εὐσεβίου. 

Στὸ κείμενο ποὺ ἀκολουθεῖ, μὲ τίτλο «Ἡ χριστιανικὴ πίστη καὶ οἱ ἐθνικοὶ κατὰ τὸν Μέγα Ἀθανάσιο», ὁ Διονύσιος Κακαλέτρης μὲ ἀφετηρία τὸ κείμενο τοῦ ἁγίου Ἀθανασίου Ἀλεξανδρείας Κατὰ Ἑλλήνων συζητάει τὴν προσπάθεια τοῦ Ἀλεξανδρινοῦ Πατρὸς τῆς Ἐκκλησίας νὰ ἀπαντήσει στὰ ἐρωτήματα τοῦ περιβάλλοντός του, ποὺ ἀφοροῦσαν τὴ σημασία τῆς πίστης, τὶς αἰτίες τῆς ἀπιστίας, τὴ σχέση πίστης καὶ λόγου κ.λπ. Ὁ Χαράλαμπος Βέντης στὸ ἄρθρο ποὺ ακολουθεῖ, μὲ τίτλο «Ἡ θεολογικὴ σεισάχθεια τοῦ Περγάμου Ἰωάννη Ζηζιούλα ἀπὸ τὴν Ἡγεμονία τῆς θρησκευτικῆς κοινοτοπίας καὶ τυποποίησης» ἀποπειρᾶται νὰ καταδείξει ὅτι τὸ ἔργο τοῦ Μητροπολίτη Περγάμου φωτίζει μὲ ποικίλους τρόπους πλευρὲς τοῦ ἑαυτοῦ καὶ τοῦ βίου, καθὼς ἀπάλλαξε τὸν θεολογικὸ στοχασμὸ ἀπὸ τὸν φόβο τῆς ὀντολογίας, τῆς ἐσχατολογίας καὶ τῆς ἀρχῆς τῆς μὴ διαψευσιμότητας. Ὁ Δημήτριος Πάλλης στὸ μελέτημά του μὲ τίτλο «Σχεδίασμα πρόσληψης τῶν ἀρεοπαγιτικῶν συγγραφῶν στὴ νεώτερη ἑλληνικὴ θεολογία: μὲ εἰδικὴ ἀναφορὰ στὴ γενιὰ τοῦ ᾽60», ἐπιχειρεῖ νὰ ἀξιολογήσει τὴν πορεία πρόσληψης τῶν ἀρεοπαγιτικῶν συγγραφῶν στὴ νεοελληνικὴ θεολογία, καθὼς ἐπίσης νὰ συμπληρώσει καὶ νὰ προεκτείνει τὴν πρόσφατη ἐργασία τοῦ Paul Gavrilyuk στὴ σχετικὴ ἔρευνα. Στὸ ἑπόμενο καὶ τελευταῖο ἄρθρο, μὲ τίτλο «Ἱερὸς Ναὸς Ἁγίου Ἀνδρέου Πατρῶν: ἡ περιπέτεια μιᾶς ἐρανικῆς εἰσφορᾶς (ἄρθρο 11 Ν. 3485/1955)» ὁ Γεώργιος Ἀνδρουτσόπουλος ἀναδεικνύει μιὰ ἐνδιαφέρουσα πτυχὴ τῆς σύγχρονης ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας τῶν Πατρῶν. Τὸ τεῦχος τοῦ περιοδικοῦ συμπληρώνεται μὲ τὶς πλούσιες μόνιμες στῆλες του. Τὰ Θεολογικὰ Χρονικὰ ὅπου περιλαμβάνονται ἀναφορὲς σὲ ἐπιστημονικὰ συνέδρια, θεολογικὰ γεγονότα, ἀνακοινωθέντα καὶ πορίσματα συνοδικῶν συνδιασκέψεων, τὰ Περιοδικά Ἀνάλεκτα, ὅπου γίνεται σύντομη ἐπισκόπηση τῶν ἑλληνικῶν καὶ ξένων θεολογικῶν περιοδικῶν, τὸ Βιβλιοστάσιον, ὅπου δημοσιεύονται βιβλιοκριτικὰ δοκίμια καὶ παρουσιάσεις θεολογικῶν μονογραφιῶν, βιβλίων καὶ λοιπῶν ἐκδόσεων καί, τέλος, τὸ Ἀναλόγιον, ὅπου δημοσιεύεται ἐνημερωτικὸ δελτίο πρόσφατων θεολογικῶν ἐκδόσεων. 

Τὸ ἑπόμενο δεύτερο τεῦχος τῆς Θεολογίας γιὰ τὸ ἔτος 2014 θὰ ἔχει ὡς γενικὸ θέμα «Ἡ Ἁγία Γραφὴ στὴν Ὀρθόδοξη Παράδοση Α´» καὶ θὰ κυκλοφορήσει τὸν προσεχῆ Σεπτέμβριο.