Οικουμενισμός και Ουκρανική Αυτοκεφαλία

Toυ Κώστα Νούση,

Φιλολόγου - Θεολόγου M.Th.

Τι σχέση άραγε έχουν μεταξύ τους; Προφανή: όσοι «μισούν» το Οικουμενικό Πατριαρχείο για πολλούς και διάφορους λόγους, βρίσκουν μέσα από το Ουκρανικό πρόβλημα μια αγαστή ευκαιρία να τοξεύσουν κατά της Μητρός εν Κων/πόλει Εκκλησίας. Δεν είναι τυχαίο που οι γνωστοί και σεσημασμένοι «αντιοικουμενισταράδες» κληρικοί και λαϊκοί βάλλουν κατά του Πατριάρχη με αφορμή και πρόφαση το Ουκρανικό ζήτημα. Μάλιστα, ένιοι εξ αυτών κάθονται και συντάσσουν εκτενείς μελέτες, στηρίζοντας την επιχειρηματολογία τους σε ιερούς Κανόνες και στο χρονίζον «έθος» της εκκλησιαστικής παράνομης «προσάρτησης» των Ουκρανών υπό της Μοσχοβίτικης Εκκλησίας τους τελευταίους αιώνες. Τα πράγματα όμως δεν είναι τόσο απλά, προφανή και πρόδηλα, όπως θα ήθελαν οι αντιπατριαρχικοί συντάκτες των κειμένων αυτών να τα παρουσιάσουν.

Ας επαναλάβουμε λοιπόν λίγα γνωστά και αυτονόητα περί του «έθους» τούτου: 
1. Ποτέ μέχρι σήμερα δεν εκδόθηκε Τόμος Κανονικής εκχώρησης της Μητρόπολης Κιέβου (Ουκρανίας ήτοι εν συνόλω) στον Πατριάρχη Μόσχας. 
2. Όταν πριν από ογδόντα περίπου χρόνια η Εκκλησία της Πολωνίας κηρύχθηκε αυτοκέφαλη από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, μέσα στον Τόμο γινόταν αναφορά στις αυθαιρεσίες των Ρώσων σε βάρος των Ουκρανών. Και φυσικά, οι απανταχού Ορθόδοξοι αποδέχτηκαν τη νέα αυτοκέφαλη Εκκλησία και δεν προεβλήθη – εξ όσων γνωρίζω – ένσταση ή αμφισβήτηση για την αναφορά τούτη. 
3. Όλες οι νεότερες Εκκλησίες έλαβαν την Αυτοκεφαλία τους από το Φανάρι. Γιατί θα έπρεπε τώρα να εξαιρεθούν οι αιτούντες αυτήν Ουκρανοί; 
4. Το Πατριαρχείο εξέδωσε επίσημα Συνοδικά κείμενα του παρελθόντος, όπου φαίνεται καθαρά ότι οι Ρώσοι δεν τα σεβάστηκαν, όπως π.χ. τη λειτουργική μνημόνευση του Πατριάρχη[1]. 
5. Οι Ουκρανοί δεν έπαψαν διαχρονικά, ιδίως μετά την «κατάληψή» τους υπό των Ρώσων, να ζητάνε και να παλεύουν για την εκκλησιαστική αυτονομία τους. Έτσι άλλωστε δημιουργήθηκαν και τα διάφορα σχίσματα, τα οποία επούλωσε με τον πρόσφατο Τόμο Αυτοκεφαλίας το Φανάρι. 
6. Οι Ουκρανοί πρώην σχισματικοί Ιεράρχες ζητούσαν πάντα την αυτοκεφαλία τους από την Κων/πολη. 
7. Οι Ρώσοι εμμέσως παραδέχθηκαν τη σχετική δικαιοδοσία του Φαναρίου και μόνο από το γεγονός ότι συζητούσαν μαζί του το θέμα αυτό. 
8. Όλες οι σύγχρονες ενστάσεις περί της εκχώρησης του Τόμου επικεντρώνονται κυρίως στην αδυναμία αναγνώρισης των «αχειροτόνητων» σχισματικών και όχι στην «εισπήδηση» των Ρωμηών Επισκόπων του Φαναρίου σε ρωσικό εκκλησιαστικό έδαφος.

Για ποιο λοιπόν έθος μιλάμε, σεβαστοί πατέρες και αδερφοί, που κόπτεσθε για την ακρίβεια των Κανόνων και ξοδεύετε τόνους μελάνης κατά του Τόμου του Ουκρανικού Αυτοκεφάλου; Πώς και δεν σας ενόχλησε ως τα τώρα η «οικουμενιστική» στάση των Ρώσων έναντι των Ρωμαιοκαθολικών[2]; Να θυμηθούμε και άλλες αυθαιρεσίες των Ρώσων; 
Ας ακούσουμε τι λέει ο σύγχρονος άγιος γέροντας Εφραίμ ο Κατουνακιώτης: 
«Κάποτε ο Γέροντας Εφραίμ ο Κατουνακιώτης είχε επισκεφτεί την Ιερά Κοινότητα. Εκεί ήλθε ο Ιβηρίτης Πρωτεπιστάτης, ο οποίος τον ρώτησε: 
-Πάτερ, τί θα κάνουμε με τον Πατριάρχη; 
Ο Γ. Εφραίμ απάντησε:  -Γέροντα, το χώρισμα, το σχίσμα εύκολα γίνεται. Η ένωση είναι δύσκολος. Εγώ δεν παρακολουθώ τέτοια πράγματα, κοιτάω το κομποσχοινάκι μου, να πω την αλήθεια. Τί κάνουν οι Εκκλησίες, η Κοινότης, άλλοι μού τα λένε, ούτε ερευνώ να μάθω. 
Στη συνέχεια ο Γέροντας Εφραίμ είπε: 
-Γέροντα, είδες τί έκαναν οι Ρώσοι; Παρέδωσαν τα μυστήρια στους καθολικούς και οι καθολικοί στους Ρώσους. Η Εκκλησία τί τους έκανε, τους έδιωξε; Όχι. Υπομονή. Τώρα οι Ρώσοι, να με συγχωρέσετε, σφάλμα έχουν κάνει. Έτσι κυβερνάται η Εκκλησία. Ναι, η Εκκλησία είναι Εκκλησία! Σε χωρίζω, ναι, αλλά να γίνει η ένωση δύσκολα είναι.
 -Ανέκαθεν, πάτερ, η Εκκλησία είναι Μάνα και κάνει και επιείκεια, κάνει και συγκατάβαση, κάνει και πώς δεν βλέπει, κάνει πώς δεν ακούει, να μην γίνει σχίσμα!»[3]. 
Προσωπικά με αναπαύει έντονα το σχετικό πνεύμα του μακαριστού ασκητή των Κατουνακίων. Με αυτό έδρασε και δρα το Οικουμενικό Πατριαρχείο έναντι των Ρώσων διαχρονικά, ως απεδείχθη και στο ίδιο το Ουκρανικό, όπου υπέμενε τόσους αιώνες τον ρωσικό επεκτατισμό και σήμερα ακόμη, παρά τη βίαιη διακοπή της Ευχαριστιακής κοινωνίας εκ μέρους των Ρώσων, το Φανάρι «κάνει πως δεν ακούει» και συνεχίζει να μνημονεύει τον Μόσχας Κύριλλο.

Με λυπεί που βλέπω την ατολμία ενίων σεβαστών Ιεραρχών (π.χ. Λεμεσού Αθανασίου) και τις τάσεις «μητροκτονίας» από αχαρίστους ευεργετηθέντας (βλ. ενδεικτικά Μπάτσκας Ειρηναίο της Σερβικής Εκκλησίας). Είναι τουλάχιστον αστειότητα να μιλάνε για εισπήδηση και αντικανονικότητα Εκκλησίες που έλαβαν την Αυτοκεφαλία τους από την Κων/πολη, συνήθως πραξικοπηματικώ τω τρόπω! Και αυτό πρέπει να υπογραμμίζεται ευκαίρως ακαίρως, προκειμένου να συντηρήσουμε τη λογική μας συγκρότηση. Από τα μέχρι τώρα κείμενα που έχουν αναρτηθεί, θεωρώ κορυφαίο εξ επόψεως εκκλησιολογικής και θεολογικής εκείνο του Καρπασίας Χριστοφόρου[4]. Ένα άρθρο εμπεριστατωμένο, που στοχεύει στην ουσία και όχι στο στεγνό γράμμα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι παραθεωρεί ή αγνοεί την Κανονική παράδοση της Εκκλησίας. Το ζητούμενο είναι η αγάπη και το αίσθημα της αδελφικής ενότητας. Αν αποτύχαμε σε αυτά, τότε τι κουβέντα να γίνεται και ποια μαρτυρία θα δίνεται στον διψασμένο για Χριστό κόσμο…

Τελικά, το κύριο πρόβλημα είναι αν θα αναγνωριστούν οι «αχειροτόνητοι» πρώην σχισματικοί Ουκρανοί επίσκοποι; Αυτό φαίνεται να προέχει μάλλον, διότι είναι το αποκλειστικά σχεδόν αναπαραγόμενο επιχείρημα των συντασσομένων με την πλευρά των Ρώσων. Το γεγονός αυτό δείχνει, ωστόσο, πως κατ’ ουσίαν δεν υπάρχει πρόβλημα αναγνώρισης του δικαιώματος στην εκζήτηση και εκχώρηση του αυτοκεφάλου εκ μέρους των Ουκρανών και του Οικουμενικού Πατριαρχείου αντιστοίχως. Για το θέμα, τώρα, της αναχειροτονίας των επιστρεφόντων εκ της αιρέσεως και του σχίσματος υπάρχει, πέρα από το αυστηρό γράμμα της ακριβείας, και εκείνο της οικονομίας, όπως φαίνεται μέσα από την αρχαία ακόμη εκκλησιαστική ιστορία και παράδοση και ικανή σύγχρονη και παλαιότερη βιβλιογραφία[5]. Είναι, ωστόσο, εμφανές ότι συμπεριφερόμαστε όπως ακριβώς ο μεγάλος αδερφός του ασώτου. Αντί δηλαδή να χαρούμε με την επιστροφή των αδερφών εκ του σχίσματος, ψαχουλεύουμε στα χαρτιά μας καταδικαστικούς Κανόνες εναντίον τους, ώστε να τους επανεκδιώξουμε, και τους κατακεραυνώνουμε για πιθανά ηθικά παραπτώματα, φαρισαΐζοντας εμπαθώς και αφρόνως. Την ίδια ώρα ιουδαΐζουμε με τη φοβική προσκόλληση στο γράμμα, ενώ εθελοτυφλούμε ενώπιον της μακράς ιστορίας της επιστροφής άνευ αναχειροτονίας ακόμη και αιρετικών (οι Ουκρανοί ήταν απλώς ομόδοξοι σχισματικοί). Τελικά, μιλάμε για τη Χάρη που μας ελευθέρωσε ή για ένα πισωγύρισμα στον παλαιοδιαθηκικό Νόμο; Ρητορική απορία…

Το θέμα, όπως φρονώ ταπεινώς, δεν είναι οι χειροτονίες του Μακάριου Μαλέτιτς και άλλων Ουκρανών Επισκόπων που συνιστούν τη νέα αυτοκέφαλη Εκκλησία. Μέσα στον χαμό της ιστορικής κακοήθειας δεν χρειάζεται να διυλίζουμε  τον κώνωπα (την κανονικότητα των χειροτονιών και αναχειροτονιών των Ουκρανών, διότι και αυτές οι τελευταίες έχουν τελεστεί σε αρκετές περιπτώσεις) και να καταπίνουμε την κάμηλο (το καρκίνωμα μιας άκρως εθνικιστικής Εκκλησίας, αυτής των Ρώσων, που θέλει να ανατρέψει την παράδοση των έως σήμερα Οικουμενικών και Τοπικών με σχετικό κύρος Συνόδων). Η «Μάνα» Εκκλησία (εν προκειμένω το Φανάρι) εξήντλησε, κατά τη γνώμη μου, την υπομονή και επιείκεια στην άτακτη «κορούλα» (τη Μόσχα) και άρχισε σε οικουμενικό επίπεδο την εγχείρηση - κάθαρση του πνευματικού καρκινώματος των Ορθοδόξων τους τελευταίους αιώνες: του εθνοφυλετισμού. Πραγματικά, δεν πάει άλλο αυτό. Να θυμίσω εδώ ότι η άμεση απάντηση των Ρώσων, πέρα από τη διακοπή της Ευχαριστιακής κοινωνίας, ήταν η σύσταση νέων παράλληλων Μητροπόλεων σε εδάφη ήδη έχοντα Εκκλησίας συσταθείσας υπό του Οικουμενικού Θρόνου[6], ενδεικτικά εξάπαντος των προθέσεων μιας Εκκλησίας που έχει ένδοθεν (διό) και προκαλεί ad extra προβλήματα στην οικουμενική Ορθοδοξία.

Θέλω να θυμηθώ κλείνοντας, τις βαπτίσεις που ο ανήλικος τότε Μ. Αθανάσιος τέλεσε παίζοντας με συνομηλίκους του και ο Αλέξανδρος Αλεξανδρείας τις επικύρωσε, σύμφωνα με τα κείμενα της παράδοσής μας. Επίσης, θα ήθελα να ανασύρω στη μνήμη μου και κάτι που μου είχε αναφέρει προ ετών ο μακαριστός αρχιμ. Σεραφείμ Δημόπουλος (+2008): υπήρχε κάποιος όντως αχειροτόνητος τσαρλατάνος κληρικός στη Μητρόπολη Λάρισας, που όταν αποκαλύφθηκε η ταυτότητά του, είχε ήδη χρόνια εν ενεργεία «ιερέας», όπερ σημαίνει πλήθος δυσαρίθμητο γάμων, βαπτίσεων και λοιπών Μυστηρίων. Η Μητρόπολη εξέδωσε ανακοίνωση δια της οποίας αναγνώριζε κανονικά όλα τα γενόμενα υπό του απατεώνος μυστήρια, ωστόσο έδινε το δικαίωμα της επανάληψης στην περίπτωση που κάποιος πιστός δεν αναπαυόταν. Πραγματικά, δεν γνωρίζω αν σε δεύτερη φάση το Οικουμενικό Πατριαρχείο προτείνει στην αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ουκρανίας και αυτόν τον τρόπο θεραπείας της κανονικότητας και των σκανδαλιζομένων αδερφών, που πιθανώς αμφισβητούν την αποστολική διαδοχή ενίων Ουκρανών Επισκόπων. Εκείνο, όμως, που θεωρώ πρώτιστο καθήκον ημών των Ορθοδόξων, είναι η πίστη στη Χάρη της Εκκλησίας και η υπέρβαση των τύπων και των διοικητικών διαφορών χάριν της εν Πνεύματι ενότητος, όπως αυτή εκφράζεται και τελειούται στο μέγιστο Μυστήριο της Ευχαριστίας.

---

[1] https://www.romfea.gr/oikoumeniko-patriarxeio/24035-o-oikoumenikos-thronos-kai-i-ekklisia-tis-oukranias-omiloun-ta-keimena

[2] http://fanarion.blogspot.com/2019/03/blog-post_16.html : «Επειδή, σήμερα, με αφορμή την Αυτοκεφαλία της Εκκλησίας της Ουκρανίας, αλλά και τις διαχριστιανικές σχέσεις, γίνεται πολύ λόγος για την Αποστολική διαδοχή, δημοσιεύουμε στη συνέχεια την απάντηση της Εκκλησίας της Ρωσίας, όπου στην σελ. 27 αναφέρεται: "Τιμώμεν την αποστολικήν διαδοχήν της λατινικής ιεραρχίας και τους εις την ημετέραν Εκκλησίαν ερχομένους εξ αυτής κληρικούς παραδεχόμεθα εν τω όν φέρουσι βαθμώ (ως παραδεχόμεθα και τους Αρμενίους, Κόπτας, Νεστοριανούς κλπ. τους μή απολέσαντας την αποστολικήν διαδοχήν)". 

Στο ίδιο κείμενο, λίγο πιο πάνω, η Εκκλησία της Ρωσίας αναφέρει για τους "λατίνους και τους διαμαρτυρομένους": "Πιστεύομεν επί την ειλικρίνειαν της πίστεως αυτών εις την παναγίαν και ζωαρχικήν Τριάδα, διό και δεχόμεθα το βάπτισμα τούτων τε και εκείνων". 

[3] https://www.vimaorthodoxias.gr/theologikos-logos-diafora/gerontas-efraim-katounakiotis-to-schisma-efkola-ginetai-eno-i-enosi-dyskola/ 

[4] https://www.romfea.gr/ekklisia-kyprou/27162-upomnima-episkopou-karpasias-gia-to-oukraniko-zitima

[5] Ενδεικτικά αναφέρουμε την εμπεριστατωμένη μελέτη με τον τίτλο «Πραγματεία περί του κύρους της χειροτονίας κληρικών υπό επισκόπου καθηρημένου και σχισματικού χειροτονηθέντων, συνταχθείσα υπό Βασιλείου Αρχιεπισκόπου Αγχιάλου, νυν δε Σμύρνης, εν Σμύρνη 1887». Επίσης βλ. https://orthodoxia.info/news/wp-content/uploads/2019/02/2017-01.%CE%93%CE%99%CE%91%CE%93%CE%9A%CE%9F%CE%A5.pdf

[6] https://www.romfea.gr/patriarxeia-ts/patriarxeio-mosxas/27293-i-ekklisia-tis-rosias-dimiourgise-tesseris-mitropoleis-sti-notioanatoliki-asia