"Η Εκκλησία στα χρόνια της δικτατορίας": Παρουσίαση του βιβλίου "Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ 1967-1974. Ιστορική και νομοκανονική προσέγγιση", εκδ. Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη, 2017, στην εφημερίδα "Το Ποντίκι"

"Το Ποντίκι" ART / Βιβλίο, 28.09.2017, σελ. 29

Χαράλαμπος Μ. Ανδρεόπουλος

Η Εκκλησία κατά τη Δικτατορία 1967-1974

Εκδόσεις: Επίκεντρο

Σελ.: 418

Γράφει ο Ξενοφών Α. Μπρουντζάκης

Οι σχέσεις Εκκλησίας-κράτους στη χώρα μας συγκροτούν ένα ακόμη εθνικό και δυσεπίλυτο πρόβλημα, το οποίο γίνεται αντικείμενο εν πολλοίς επιπόλαιων και ανιστόρητων σκοπιμοτήτων, που τελικά δεν βοηθούν στην ομαλοποίηση και στο αναγκαίο ξεκαθάρισμα αυτών των σχέσεων. Είμαστε μια χώρα με μπόλικη και μακρόχρονη ιστορία και εκκωφαντική απουσία εθνικής ταυτότητας και συνείδησης. Ο λόγος μας είναι ισοπεδωτικός, εριστικός και εμφορείται περισσότερο από κομματικές σκοπιμότητες και κάθε λογής ιδεοληψίες. Με αυτό τον τρόπο ανακυκλώνουμε μονίμως έναν θορυβώδη φαύλο κύκλο συζητήσεων, που βασικό τους χαρακτηριστικό είναι η άγνοια της ουσίας των ζητημάτων για τα οποία αποφαινόμαστε με χαρακτηριστική ευκολία. Οι σχέσεις της πολιτείας με την Εκκλησία είναι ανάγκη, πριν διευθετηθούν, να διατυπωθούν με ακρίβεια, γνώση και αντικειμενικότητα ως ένα πρόβλημα εθνικό που κάποτε οφείλουμε ως κοινωνία να το λύσουμε.

Ξεπερνώντας λοιπόν μια σειρά εθνικών κακοδαιμονιών, οφείλουμε, πριν αποφανθούμε, να μάθουμε, να γνωρίσουμε, να προβληματιστούμε, να διδαχθούμε κριτικά δίχως να αναπαράγουμε υποβολιμαίες στερεότυπες κομματικές πομφόλυγες. Η ενδιαφέρουσα, εστιασμένη στην εποχή της δικτατορίας, μελέτη του Χαράλαμπου Ανδρεόπουλου προσφέρει τη δυνατότητα στον αναγνώστη να προβληματιστεί για μια από τις πλέον σκοτεινές και δυσερμήνευτες περιόδους της σύγχρονης εκκλησιαστικής ιστορίας. Με τη βαθύτατη γνώση των γεγονότων της οχληρής εκείνης περιόδου, των περίπλοκων διοικητικών ζητημάτων και της εν γένει εκκλησιαστικής πραγματικότητας, ο συγγραφέας αποκαλύπτει αναλυτικά μια σωρεία απροκάλυπτων παρεμβάσεων του δικτατορικού καθεστώτος στα εσωτερικά της Εκκλησίας που αποσκοπούσαν στον έλεγχό της και κατά συνέπεια στην πρόσβαση στη μεγάλη κοινωνική επιρροή της, προκειμένου να χρησιμοποιηθεί για την προώθηση των ιδεολογικών σκοπιμοτήτων της απεχθούς δικτατορίας. Μέσα από μια απολύτως τεκμηριωμένη μελέτη, ο συγγραφέας ερευνά και διατυπώνει τους προβληματισμούς και τα συμπεράσματά του που σχετίζονται με τη φυσιογνωμία της σύγχρονης Εκκλησίας, αναδεικνύοντας την παθογένεια αλλά και την υποκριτική και καιροσκοπική μεταβολή των πεποιθήσεων ιερωμένων και λαϊκών ανάλογα με τη συγκυρία.

Κυρίαρχη μορφή αυτής της περιόδου είναι ο αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος (Κοτσώνης), μια προσωπικότητα αμφιλεγόμενη που προερχόταν από τις διάφορες πανίσχυρες παρεκκλησιαστικές οργανώσεις που είχαν εδραιωθεί στη διάρκεια της μετεμφυλιακής περιόδου. Επρόκειτο, αρχικά, για άνθρωπο των ανακτόρων, πνευματικό της βασιλικής οικογένειας που αναρριχήθηκε στον αρχιεπισκοπικό θρόνο μέσα από μια σειρά παρασκηνιακών ραδιουργιών και παράτυπων διαδικασιών. Επίσης, κοινωνικό ενδιαφέρον έχει και η στάση διαφόρων ιεραρχών οι οποίοι κατά τη διάρκεια της επταετούς δικτατορίας κράτησαν σθεναρή αντίσταση απέναντι στο φασιστικό καθεστώς. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του βοηθού του αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης, επισκόπου Ταλαντίου Στέφανου (Αφεντουλίδη), όταν ένας αξιωματικός εισέβαλε στην κυριολεξία στον ναό του Αγίου Γεωργίου Νεαπόλεως στη Θεσσαλονίκη και απαίτησε τη διακοπή της θείας λειτουργίας προκειμένου ο ιερωμένος να μεταβεί στον ναό της Αγίας Σοφίας, όπου τον ανέμεναν οι εκπρόσωποι του δικτατορικού καθεστώτος. Ο ιερωμένος αρνήθηκε και τότε ο αξιωματικός, που οπλοφορούσε, τον απείλησε ότι θα υποστεί τις προβλεπόμενες κυρώσεις αν δεν υπακούσει, λαμβάνοντας την αποστομωτική απάντηση: «Για τέτοιες στιγμές ζούμε».

Τέλος, σωστά επισημαίνει στον πρόλογό του ο καθηγητής Ι.Μ. Κονιδάρης ότι οι μεγαλύτερες κρίσεις στις σχέσεις Εκκλησίας-κράτους στη χώρα μας συνέπεσαν με ανώμαλες περιόδους της Ιστορίας με παρεπόμενη συνέπεια τη διατάραξη των σχέσεων της Εκκλησίας της Ελλάδος με το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Στη διάρκεια του εικοστού αιώνα μπορεί κανείς εύκολα να αναφέρει τρία τρανταχτά παραδείγματα, αρχής γενομένης από την περίοδο του Εθνικού διχασμού (1915-17), την περίοδο της δικτατορίας του Μεταξά και, τέλος, την περίοδο της επταετούς δικτατορίας. Πρόκειται για τρεις περιόδους που στιγμάτισαν αυτές τις σχέσεις μέσα από μια σειρά αυθαίρετων παρεμβάσεων που αποσκοπούσαν στον προσεταιρισμό της εκκλησιαστικής επιρροής προς εξυπηρέτηση κομματικών σκοπιμοτήτων.

Εφημερίδα "Το Ποντίκι" ART / Βιβλίο (28.09.2017, σελ. 29)