Οδηγίες για τη διδασκαλία των Θρησκευτικών
Από το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (Ι.Ε.Π.) εκδόθηκαν (και αναρτήθηκαν στην ιστοσελίδα του Ινστιτούτου) οι παρακάτω Οδηγίες για τη διδασκαλία του μαθήματος των Θρησκευτικών:
* Στα Γυμνάσια:
Από το σχολικό έτος
2016-17, για τη διδασκαλία του μαθήματος των Θρησκευτικών, σε όλες τις
εκπαιδευτικές βαθμίδες, εφαρμόζεται το νέο Πρόγραμμα Σπουδών στα
Θρησκευτικά Δημοτικού - Γυμνασίου
(Απόφαση 143575/Δ2/07-09-2016, ΦΕΚ Β 2920/13.09.2016) και Λυκείου (Απόφαση
143579/Δ2/07-09-2016, ΦΕΚ Β 2906/13.09.2016), σε αντικατάσταση του Διαθεματικού
Ενιαίου Πλαισίου Προγραμμάτων Σπουδών και των Αναλυτικών Προγραμμάτων της
υποχρεωτικής εκπαίδευσης (2003), καθώς και του Αναλυτικού Προγράμματος του
Λυκείου (1998), ως προς τα αντίστοιχα τμήματά τους που αφορούν στο μάθημα των
Θρησκευτικών. Για να εργασθεί ο εκπαιδευτικός με τα νέα Προγράμματα Σπουδών στα Θρησκευτικά έχουν
εκπονηθεί εργαλεία και υλικά για την ολόπλευρη υποστήριξη του σε όλες τις
φάσεις της διδακτικής διεργασίας.
Α.
Εργαλεία και υλικά για την εφαρμογή των νέων Προγραμμάτων
1.
Προγράμματα Σπουδών
Τα κύρια περιεχόμενα των
Προγραμμάτων Σπουδών, όπως δημοσιεύθηκαν στα ανωτέρω ΦΕΚ, αποστέλλονται στις
σχολικές μονάδες. Η πλήρης έκδοσή τους, η οποία περιλαμβάνει, επιπλέον,
εισαγωγικές επισημάνσεις, ερμηνευτικά και επικουρικά στοιχεία, είναι αναρτημένη
στον ιστότοπο του Ι.Ε.Π. (http://www.iep.edu.gr/index.php/el/?option=com_content&view=article&id=451). Τα Προγράμματα Σπουδών
απευθύνονται αποκλειστικά προς τον εκπαιδευτικό για καθοδήγηση και υποστήριξη
στο έργο του και ΔΕΝ είναι διδακτικά βιβλία για τον μαθητή.
2.
Οδηγοί Εκπαιδευτικού
-
Οδηγός Εκπαιδευτικού στα Θρησκευτικά
Δημοτικού - Γυμνασίου, για τις τάξεις Γ΄, Δ΄, Ε΄ και ΣΤ΄ Δημοτικού και τις
τάξεις Α΄, Β΄ και Γ΄ Γυμνασίου.
-
Οδηγός Εκπαιδευτικού στα
Θρησκευτικά Λυκείου, για όλες τις τάξεις του Λυκείου.
Στην ιστοσελίδα του Ι.Ε.Π. είναι αναρτημένη η τελευταία έκδοση των Οδηγών Εκπαιδευτικού. Οι προγενέστερες εκδόσεις έχουν αναθεωρηθεί. Οι Οδηγοί Εκπαιδευτικού αποτελούν απαραίτητο εργαλείο για τη διδακτική πράξη. Εκεί περιγράφεται η διδακτική διαδικασία βήμα προς βήμα και εξηγούνται οι διδακτικές δραστηριότητες.
3.
Διδακτικό Υλικό
Μέχρι την έκδοση νέων διδακτικών βιβλίων, για τη διευκόλυνση του εκπαιδευτικού στον σχεδιασμό και στην υλοποίηση της διδασκαλίας, οι Επιτροπές Εμπειρογνωμόνων που εκπόνησαν τα νέα Προγράμματα Σπουδών, σε συνεργασία με ομάδες εκπαιδευτικών, συγκέντρωσαν διδακτικό υλικό για τον μαθητή, δηλαδή το εκπαιδευτικό υλικό που χρειάζεται για την πρώτη εφαρμογή των νέων Προγραμμάτων Σπουδών, καθώς επίσης επιπλέον πληροφοριακό και υποστηρικτικό υλικό για τον εκπαιδευτικό. Το υλικό έχει ψηφιακή μορφή και περιλαμβάνει γραπτά κείμενα, εικόνες, πολυμεσικά κείμενα κ.ά. Είναι προτεινόμενο και ενδεικτικό, ενώ η συγκομιδή και ο εμπλουτισμός του θα συνεχιστεί και κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους.
Η εφαρμογή των νέων Προγραμμάτων Σπουδών στα Θρησκευτικά Δημοτικού, Γυμνασίου και Λυκείου θα συνοδεύεται και από σχετική επιμόρφωση των εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, η οποία θα διακρίνεται σε διάφορες φάσεις και θα διαρκέσει καθ’ όλη τη νέα σχολική χρονιά.
Το νέο ΠΣ στα Θρησκευτικά Δημοτικού – Γυμνασίου είναι Πρόγραμμα Διαδικασίας. Γι’ αυτό και δίνει έμφαση στη μέθοδο, στις δραστηριότητες και στα προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα και όχι στην ποσότητα της ύλης.
Β.
Παιδαγωγικές και διδακτικές οδηγίες
1. Η πλήρης εφαρμογή ενός νέου Προγράμματος Σπουδών είναι ένα πολύπλευρο και απαιτητικό εγχείρημα, για την επιτυχία του οποίου χρειάζεται η συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων και κυρίως των εκπαιδευτικών. Αναμφίβολα, θα απαιτηθεί χρόνος, επιμορφωτική προετοιμασία και συνεχής υποστήριξη κατά την εφαρμογή των νέων Προγραμμάτων Σπουδών στα Θρησκευτικά. Οι ρεαλιστικοί στόχοι, ο κατάλληλος προγραμματισμός, τα μικρά αλλά σταθερά βήματα είναι καλές πρακτικές για την περαιτέρω πορεία. Η ένταξη στη διδασκαλία των νέων μοντέλων οργάνωσης της τάξης και των νέων στρατηγικών μάθησης θα επιτευχθεί σταδιακά, καθώς ο εκπαιδευτικός θα αισθάνεται ασφαλής για να προχωρήσει. Θα ήταν ουτοπικό εάν ανέμενε κανείς τη χρήση όλων των προτεινόμενων διδακτικών στρατηγικών και μέσων από την πρώτη στιγμή της εφαρμογής.
2. Τα νέα Προγράμματα Σπουδών και οι αντίστοιχοι Οδηγοί Εκπαιδευτικού των Θρησκευτικών οδηγούν στη δημιουργική απελευθέρωση του εκπαιδευτικού, με γόνιμη ενίσχυση του παιδαγωγικού ρόλου και επαρκή υποστήριξη του διδακτικού έργου του, παρέχοντας χρηστικά εργαλεία για την εργασία του. Προτείνουν νέο τρόπο διδακτικής εργασίας, περισσότερο ελκυστικό, δημιουργικό, διερευνητικό, συνεργατικό και αποτελεσματικό. Ενθαρρύνουν τους διδάσκοντες για την ανάληψη πρωτοβουλιών κατά τον σχεδιασμό της διδασκαλίας-μάθησης, καθώς επίσης την επιλογή των κατάλληλων διδακτικών μέσων και υλικών. Περιλαμβάνουν επαρκή ενημέρωση για τις θεωρίες μάθησης και τις στρατηγικές διδασκαλίας που προτείνονται, καθώς επίσης για τις σύγχρονες διδακτικές προσεγγίσεις στο μάθημα των Θρησκευτικών. Προτείνουν ποικιλία διδακτικού υλικού και τη διδασκαλία μέσω της τέχνης. Προωθούν τη διαθεματικότητα και αξιοποιούν τις δυνατότητες των νέων ΤΠΕ. Συνυπολογίζουν τα νέα κοινωνικά και πολιτιστικά δεδομένα, προάγοντας τον σεβασμό στην ετερότητα και σε θεμιτό βαθμό τη διαπολιτισμικότητα. Απελευθερώνουν τον εκπαιδευτικό από τις δεσμεύσεις του γνωσιοκεντρικού και εξετασιοκεντρικού διδακτισμού.
3.Το μάθημα, λόγω της υφής και της
φιλοσοφίας του απαιτείται να γίνεται σε συνεχές δίωρο. Ανεξάρτητα από τον
προηγούμενο τρόπο της διδασκαλίας του με τα υπάρχοντα διδακτικά βιβλία ως τώρα,
από εδώ και πέρα απαιτείται η χρήση των νέων διδακτικών εργαλείων και
υλικών:
Για το Γυμνάσιο (όπως και για το
Δημοτικό) το Πρόγραμμα Σπουδών του μαθήματος των Θρησκευτικών είναι βιβλίο για
τον εκπαιδευτικό και όχι για τον μαθητή.
Εργαλείο εφαρμογής του είναι ο Οδηγός Εκπαιδευτικού και το Εκπαιδευτικό Υλικό.
Όλα αυτά βρίσκονται στην ιστοσελίδα του ΙΕΠ (http://www.iep.edu.gr/index.php/el/?option=com_content&view=article&id=451). Πριν σχεδιάσουμε τη διδασκαλία
μας, είναι απαραίτητο να λάβουμε υπόψη τους βασικούς άξονες και τους γενικούς σκοπούς κάθε τάξης, που
βρίσκονται πριν την ανάπτυξη των Θεματικών
Ενοτήτων, στο Πρόγραμμα Σπουδών. Εξίσου απαραίτητες είναι οι Προσδοκώμενες Επάρκειες κάθε τάξης, που
βρίσκονται μετά τις Θεματικές Ενότητες κάθε τάξης. Ιεραρχούμε άξονες, σκοπούς
και στόχους, ανάλογα με τη φυσιογνωμία των τάξεών μας και προχωρούμε στη
διδασκαλία των Θεματικών Ενοτήτων. Στον τίτλο κάθε Θεματικής Ενότητας σημειώνεται
πόσα δίωρα θα της αφιερώσουμε.
Γ.
Σχεδιασμός και βήματα στη διδασκαλία
• Επιλέγουμε κάποια από τα Προσδοκώμενα Μαθησιακά Αποτελέσματα, ανάλογα με την τάξη. Ένα, το πολύ δύο από αυτά αρκούν για ένα δίωρο.
• Επιλέγουμε με ποια από τα Βασικά Θέματα θα οδηγήσουμε τα παιδιά στα Προσδοκώμενα Μαθησιακά Αποτελέσματα. Σε κάθε δίωρο διδάσκουμε ένα Βασικό Θέμα (σημειώνονται με I, II, III, IV κλπ) και ένα υποθέμα από το Βασικό Θέμα (σημειώνονται με i, ii, iii, iv κλπ). Αν το κρίνουμε σκόπιμο, μπορούμε να αφιερώσουμε και παραπάνω από ένα δίωρο σε κάποιο από αυτά.
• Βρίσκουμε τις παραπομπές (π.χ. Εφ 2, 14) ή/και τα κείμενα (π.χ. Ευσεβίου Καισαρίας…), τα τραγούδια ή τα βίντεο ή τις εικόνες, στους αντίστοιχους φακέλους στην ιστοσελίδα του ΙΕΠ. Μπορούμε επίσης να χρησιμοποιήσουμε τα βιβλία που έχουν μοιραστεί στα παιδιά, για πηγές και υλικό (κείμενα, εικόνες, παραπομπές).
• Επιλέγουμε τον τρόπο διδασκαλίας από τις Ενδεικτικές Δραστηριότητες (οι προτάσεις συνδέονται με βασικά θέματα –π.χ. Ι,iv) ή χρησιμοποιούμε δικές μας.
• Βρίσκουμε οδηγίες εφαρμογής των δραστηριοτήτων στον Οδηγό Εκπαιδευτικού (Πίνακας περιεχομένων στις σελίδες 109-110, ανάπτυξή τους στη συνέχεια).
• Επιλέγουμε τρόπους αξιολόγησης των παιδιών. (Υπάρχουν προτάσεις στον Οδηγό Εκπαιδευτικού σελίδα 229 κ.ε.). Εργαλεία για τα παιδιά: Το τετράδιο Θρησκευτικών ή/και ο φάκελος δραστηριοτήτων που κρατούν τα παιδιά. Τα παιδιά έχουν τετράδιο ή φάκελο στα Θρησκευτικά. Στο τετράδιο σημειώνουν ό,τι τους χρειάζεται για να μπορούν να θυμηθούν την πορεία του κάθε μαθήματος (προτάσεις, απαντήσεις, σκέψεις, ζωγραφιές, δικές τους σημειώσεις). Ας μην ξεχνάμε, πως η αξιολόγησή τους στηρίζεται στο τετράδιό τους και στις εργασίες τους, ατομικές ή ομαδικές. Εξάλλου, το διαγώνισμα ή τα τεστ θα γίνονται με τους τρόπους που έχουν διδαχθεί. Στα πρώτα μαθήματα, καλό είναι να αφιερώσουμε χρόνο και να παρουσιάσουμε στα παιδιά τους βασικούς άξονες και τους γενικούς σκοπούς της τάξης, να συζητήσουμε μαζί τους για τους τρόπους που θα εργαζόμαστε (σχετική ανάλυση στον Οδηγό Εκπαιδευτικού σελίδες 104-109), να ανιχνεύσουμε τις επιλογές τους, και παράλληλα να δημιουργήσουμε ομάδες.
Δ.
Αξιολόγηση των μαθητών στο Γυμνάσιο
Στη διδασκαλία του ΜτΘ, θέλουμε οι μαθητές μας να συνθέτουν γνώσεις από τις πληροφορίες και τις εμπειρίες τους, να καλλιεργούν αξίες και στάσεις, να αναπτύσσουν ικανότητες και δεξιότητες, να ασκούνται στη συνθετική σκέψη, να διαμορφώνουν κριτικό πνεύμα. Θέλουμε, μάλιστα, η παρεχόμενη εκπαίδευση στα παραπάνω, να συντείνει στη φυσική, συναισθηματική, αισθητική, κοινωνική, ηθική, διανοητική και πνευματική τους καλλιέργεια, στο σύνολο, δηλαδή της ύπαρξής τους. Ο κατάλογος των σκοπών και στόχων του μαθήματος είναι μακρύς, χωρίς κάτι να περιττεύει. Όμως, το κύριο πρόβλημα με τους σκοπούς και τους στόχους είναι ο μετασχηματισμός τους σε μάθηση. Πώς μπορούμε να πούμε αν οι μαθητές μας τους κατέχουν;
Το Πρόγραμμα Σπουδών (ΠΣ) έχει θέσει συγκεκριμένους στόχους, καθώς επίσης περιγράφει τις επιθυμητές μαθησιακές επάρκειες, που αποτελούν τα σημεία αναφοράς της δουλειάς μας. Αν τα προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα είναι η θεωρητική και υποθετική αφετηρία μας, στον σχεδιασμό της διδασκαλίας, υπάρχουν ορατοί δείκτες, κριτήρια και τεχνικές που μας διευκολύνουν στο να ανιχνεύσουμε αν ακολουθούμε τον σωστό δρόμο, δηλαδή, αν βοηθούμε τους μαθητές μας να συνειδητοποιήσουν τις δυνατότητές τους ως ανθρώπινες υπάρξεις και αν ο τρόπος διδασκαλίας μας τους κατευθύνει αποτελεσματικά προς αυτή την κατεύθυνση. Χρειαζόμαστε, λοιπόν, μια διαδικασία, την αξιολόγηση, ενσωματωμένη στο σύνολο της διδακτικής και μαθησιακής διαδρομής, αδιαχώριστη από όλες της φάσεις της, που θα μας βοηθήσει σε κάθε στιγμή, να διαπιστώσουμε αν επιτυγχάνουμε τους στόχους και τους σκοπούς του μαθήματος.
Η θεωρία και η πρακτική της αξιολόγησης μας παρέχει τις μεθόδους και τα εργαλεία που είναι απαραίτητα ώστε να παρατηρούμε νηφάλια, να μετρούμε αντικειμενικά και να περιγράφουμε άρτια την ατομική και ομαδική πρόοδο των μαθητών μας και τη διαδικασία μάθησης σε όλες της παραμέτρους τους. Παράλληλα, μας παρέχει τρόπους να διερευνούμε αν υπάρχει ανάγκη να εμπλουτίσουμε, να βελτιώσουμε ή να αλλάξουμε το περιεχόμενο ή τον τρόπο με τον οποίο διδάσκουμε. Μόνο μέσω της αξιολόγησης είμαστε σε θέση να περιγράψουμε εάν υπάρχει διαφορά στους μαθητές μας στη διάρκεια της χρονιάς και εάν οι επιδιωκόμενοι στόχοι του μαθήματος έχουν επιτευχθεί σε ικανοποιητικό βαθμό.
Για παράδειγμα, ο γραπτός και ο προφορικός λόγος είναι πεδία αξιολόγησης που προσεγγίζουμε με συγκεκριμένα κριτήρια και δείκτες. Όλοι μας είμαστε ασκημένοι στο να αξιολογούμε τους μαθητές με τη χρήση προφορικών και γραπτών εξετάσεων. Όμως, όταν ακολουθούμε μόνο τις κλασικές μεθόδους αξιολόγησης η εικόνα που αποκτούμε είναι πλήρης και αντικειμενική; Δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις που διαπιστώνουμε ένα κενό μάθησης. Παρ’ όλα αυτά, η εικόνα που παρουσιάζουν κάποιοι μαθητές μας στις προφορικές ή γραπτές εξετάσεις, δεν αντιστοιχεί στην εικόνα που έχουμε γι’ αυτούς μέσα στην τάξη. Επιπρόσθετα, υπάρχουν φορές που ανακαλύπτουμε πως όσα έχουν μάθει οι μαθητές μας από τη διδασκαλία μας, δεν είναι καθόλου αυτά που θεωρούσαμε πως διδάξαμε. Αυτό συμβαίνει κυρίως διότι η αξιολόγησή μας έχει καταλήξει να είναι μόνο τελική, δηλ. αθροιστική βαθμολόγηση της επίδοσης ύστερα από προγραμματισμένες γραπτές και προφορικές εξετάσεις. Πρέπει να ομολογήσουμε πως δεν έχουμε ασκηθεί και δεν εφαρμόζουμε την αξιολόγηση σε όλες τις μορφές της και γι’ αυτό δεν μπορούμε να ισχυρισθούμε πως με τον τελικό προφορικό και γραπτό βαθμό που σημειώνουμε για κάθε μαθητή, έχουμε τη βεβαιότητα πως περιγράφουμε το συγκεκριμένο πρόσωπο, με τις γνώσεις, τις δεξιότητες και τις ιδιαιτερότητές του.
Αποτελεί κοινή αίσθηση όσων έχουν διδακτική εμπειρία, πως οι «εξετάσεις» κάθε μορφής, μπορούν να αποτυπώνουν σε ένα βαθμό το αποτέλεσμα της μάθησης, δεν έχουν όμως τη δυνατότητα να περιγράψουν τη διαδικασία της. Έχουμε πια τη συναίσθηση πως η διαδικασία αυτή αποτελεί ουσιαστικό κομμάτι της μάθησης. Όταν, μάλιστα, το μάθημα δεν εξαντλείται σε ένα κείμενο, που οι μαθητές καλούνται να «μάθουν», αλλά εμπλουτίζεται με πηγές και διδάσκεται με νέες μεθόδους, τότε όχι μόνο για τη βαθμολογική εκτίμηση, αλλά και για την ίδια την αποτελεσματικότητα της μάθησης, εκτός από τη διαπίστωση του αποτελέσματος της διδασκαλίας, είναι απαραίτητη και η διερεύνηση της διαδικασίας της.
Είναι αναγκαίο, λοιπόν, να προσεγγίσουμε την αξιολόγηση με διαφορετικό στόχο και τρόπο, επενδύοντας τις γνώσεις και εμπειρίες μας σε διαφορετική κατεύθυνση. Η αλλαγή αυτή, μπορεί να συνοψιστεί ως εξής: Η βασική ερώτηση κάθε διδάσκοντος «τι θα διδάξω, τι ύλη θα καλύψω και με ποιο τρόπο θα τη μεταφέρω στην τάξη», δεν είναι πλέον κατάλληλη. Η βασική ερώτηση που ταιριάζει στο νέο ΠΣ διαμορφώνεται στο «τι θα μάθουν οι μαθητές μου;» Η ερώτηση αυτή δεν μπορεί να απαντηθεί χωρίς την εφαρμογή κατάλληλων μεθόδων αξιολόγησης των μαθητών, που θα είναι ατελέσφορες, όμως, αν δεν συνδυαστούν με διαδικασίες αυτοαξιολόγησης, καθώς επίσης αυτοαξιολόγησης του διδάσκοντος και διάθεση προσαρμογής.
Η σύνθετη αυτή προσέγγιση της αξιολόγησης μας βοηθά να εστιάσουμε στο τι έχουν τη δυνατότητα οι μαθητές μας να κάνουν στο τέλος του μαθήματος, που δεν μπορούσαν να κάνουν στην αρχή του. Κατ’ επέκταση, πώς θα διαμορφώσουμε τη μέθοδο διδασκαλίας, ώστε να πετύχει τον παραπάνω στόχο.
Τελικά, η κεντρική ερώτηση - ορισμός της αξιολόγησης είναι «πώς μπορώ να μάθω τι μπορούν να κάνουν οι μαθητές μου», όπως και «πώς μπορούν οι ίδιοι να διαπιστώσουν τι μπορούν να κάνουν».
Οι πληροφορίες που παίρνω από τα γραπτά και τα προφορικά ως σήμερα, δεν είναι αρκετές. Εκείνες που υποπίπτουν στην αντίληψή μου, δεν είναι πλήρεις και είναι συχνά υποκειμενικές. Είναι ανάγκη να συμμετάσχουν στην όλη διαδικασία και οι μεγάλοι μέχρι σήμερα απόντες, δηλ. οι ίδιοι οι μαθητές μας. Όπως ακριβώς η συμμετοχή των μαθητών μας στη διδακτική πράξη κρίνεται απαραίτητη, έτσι και το να μάθουν να μελετούν, να ερευνούν και να αξιολογούν τους εαυτούς τους, σε όλη τη διάρκεια μαθησιακής διαδικασίας, είναι κρίσιμος παράγοντας. Η αξιολόγηση στην οποία οι μαθητές προσεγγίζονται μόνο ως αξιολογούμενοι κινδυνεύει να είναι μονομερής και είναι συχνά ατελής.
Η αξιολόγηση δεν αφορά μόνο τους μαθητές μας, αλλά και εμάς τους ίδιους. Μέσω της ενημέρωσής για και από τους μαθητές μας, παίρνουμε πολύτιμες πληροφορίες για τη διδασκαλία μας, τη στάση μας ως εκπαιδευτικών, την επάρκειά μας, τις ατέλειες και τα κενά της δουλειάς μας. Θα ήταν λάθος αν θεωρούσαμε πως τα παραπάνω μας οδηγούν για μια ακόμη φορά σε μια μορφή τελικής αξιολόγησης, που θα μας κρίνει και θα μας βαθμολογήσει. Η αξιολόγηση των παιδιών είναι ένα απαραίτητο εργαλείο διδασκαλίας, μια ακόμη δυνατότητα για την προσωπική μας βελτίωση και την τελειοποίηση των συνθηκών εργασίας μας.
Συμπερασματικά, για να εξασφαλίσουμε πως η αξιολόγησή μας θα είναι αποτελεσματική, θα πρέπει πρώτα να ξεπεράσουμε ορισμένες παρεξηγήσεις:
1. Η αξιολόγηση δεν είναι έλεγχος.
Αποβλέπει στην διαπίστωση της κατανόησης μιας πραγματικότητας, των στοιχείων που την απαρτίζουν, και καταγράφει τη δυνατότητα ερμηνευτικής ανάλυσης, αναστοχασμού και ανασυγκρότησης των στοιχείων αυτών, σε άλλα δεδομένα. Γι αυτό, ενώ μια αξιολόγηση μπορεί να ελέγχει, ένας έλεγχος δεν μπορεί να ενσωματώσει μια αξιολόγηση.
2. Από τα λάθη μας μαθαίνουμε.
Στη διαδικασία της μάθησης, το λάθος δεν είναι πράξη που επισείει κυρώσεις, αλλά ένδειξη ότι ο μαθητής δεν έμαθε ή δεν διδάχθηκε κάτι, ή ακόμη ότι οι γνώσεις που κινητοποίησε για να πραγματώσει μια εργασία, δεν ήταν οι κατάλληλες. Έτσι, το λάθος μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως δείκτης που θα προκαλέσει αναπροσαρμογή των τρόπων και των μεθόδων διδασκαλίας.
3. Η αξιολόγηση δεν είναι ατομική υπόθεση του διδάσκοντος.
Οφείλουμε να αναγνωρίσουμε πως το να θεωρεί ο διδάσκων την αξιολόγηση ως ατομική του υπόθεση, μάλλον μαρτυρεί την αβεβαιότητά του ως προς τα κριτήρια που χρησιμοποιεί. Όπως η διδακτική πράξη δεν μπορεί να εφαρμοστεί χωρίς τη συνεργασία μεταξύ των διδασκόντων ίδιας αλλά και διαφορετικής ειδικότητας, έτσι και η αξιολόγηση, τόσο στην προετοιμασία της, όσο και στην εκτέλεσή της, καλό είναι να αποτελεί αποτέλεσμα συνεργασίας.
4. Η αξιολόγηση δεν είναι αυτοσκοπός.
Οι αξιολογικές δράσεις στη διδακτική διεργασία έχουν ως κύριο σκοπό την πολύπλευρη ανατροφοδότηση του μαθητή, μέχρι την όσο γίνεται καλύτερη επίτευξη των προσδοκώμενων μαθησιακών αποτελεσμάτων, καθώς επίσης συνολικά της εκπαιδευτικής διαδικασίας, σε μια κατεύθυνση συνεχούς βελτίωσης.
Για να επιτευχθούν, λοιπόν, οι στόχοι διδασκαλίας του
μαθήματος, είναι αναγκαία η χρήση των διάφορων τύπων αξιολόγησης σε συνδυασμό
με τις στρατηγικές διδασκαλίας. Ο εκπαιδευτικός έχει στη διάθεσή του πλήθος
μεθόδων, τεχνικών και μέσων αξιολόγησης. Μπορούμε να αξιοποιήσουμε προφορικές,
γραπτές, ερευνητικές, βιωματικές και συνεργατικές δραστηριότητες. Ακόμη, να
συνδυάσουμε τις προσωπικές αξιολογικές προσεγγίσεις με τεχνικές ατομικής και
ομαδικής αυτοαξιολόγησης, ή ακόμη και ομαδοσυνεργατικής αλληλοαξιολόγησης. Εκτός
από τις γνωστές μεθόδους και τεχνικές αξιολόγησης (τεστ, διαγωνίσματα, ερωτήσεις κλπ) που
χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα στο Λύκειο, ο/η εκπαιδευτικός μπορεί να
χρησιμοποιήσει ένα πλήθος άλλων τεχνικών και μέσων που θα ενσωματώσει στη
διδακτική διεργασία και που θα τον/την βοηθήσουν στην αποτίμηση: της ανάκλησης
της γνώσης και της κατανόησής της, της ικανότητας ανάλυσης, της συνθετικής και
κριτικής σκέψης, της επίλυσης προβλημάτων, της πρακτικής εφαρμογής της γνώσης,
της επιλογής προσωπικών αξιών και στάσεων, της
αυτεπίγνωσης και της μετα-γνώσης. Στον
Οδηγό Εκπαιδευτικού στα Θρησκευτικά Δημοτικού-Γυμνασίου (2011, σσ. 229-247 ) ο
διδάσκων/η διδάσκουσα μπορεί να βρει άφθονο υλικό και ιδιαίτερα τεχνικές
εναλλακτικής αξιολόγησης, κλείδες αυτοαξιολόγησης και ομαδοσυνεργατικής
αξιολόγησης, δείγματα πινάκων διαβαθμισμένων κριτηρίων αξιολόγησης
(ρούμπρικες), τεχνικές αξιολόγησης με χρήση ΤΠΕ κ.ά.
Τέλος, είναι σημαντικό και αναγκαίο η διαδικασία της αξιολόγησης να γίνεται την ίδια ημέρα, με το πέρας κάθε ενότητας, ούτως ώστε ο διδάσκων/η διδάσκουσα να είναι σε θέση να διακρίνει τον βαθμό κατανόησης και ανταπόκρισης των μαθητών/μαθητριών στα επιδιωκόμενα μαθησιακά αποτελέσματα. Αν η αξιολόγηση πραγματοποιηθεί στο επόμενο μάθημα, αυτό που ουσιαστικά θα πετύχει ο/η εκπαιδευτικός είναι ο έλεγχος της μνήμης των μαθητών/μαθητριών του, και όχι των δεξιοτήτων που αποκτήθηκαν, ούτε και των προσωπικών στάσεων που εκφράστηκαν.
Ακολουθούν Πίνακες των Θεματικών
Ενοτήτων με τις ώρες ανά τάξη, σύμφωνα με τα ισχύοντα Ωρολόγια Προγράμματα στα
Ημερήσια, καθώς και στα Εσπερινά, Μουσικά και Καλλιτεχνικά Γυμνάσια.
Πρόγραμμα Σπουδών Γυμνασίου
Η θρησκεία στη ζωή, στην ιστορία και στον πολιτισμό
Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ:
Πορεία και ανάπτυξη
(46 ώρες)
|
Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ:
Πορεία μέσα από αντιθέσεις
(48 ώρες)
|
Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ:
Από το τοπικό στο οικουμενικό
(48 ώρες)
|
1.
Μεγαλώνουμε και αλλάζουμε
(4 δίωρα)
2.
Η συνάντηση του Χριστιανισμού
με τον Ελληνισμό (5 δίωρα)
3.
Πώς ζουν οι Χριστιανοί;
Η νέα ζωή της Εκκλησίας (3 δίωρα)
4.
Πώς παίρνονται οι αποφάσεις
(3 δίωρα)
5.
Μονοθεϊστικές θρησκείες:
Ιουδαϊσμός και Ισλάμ (5 δίωρα)
6.
Θρησκευτικές αναζητήσεις
της μακρινής Ανατολής (3 δίωρα) |
1. Μπορούν
οι άνθρωποι
να εικονίζουν τον Θεό; (4 δίωρα)
2. Ποιος
είναι ο Θεός των Χριστιανών;
«Τίνα με λέγουσιν οι άνθρωποι είναι;» (4 δίωρα)
3. Ποιος
είναι ο άνθρωπος;
(4 δίωρα)
4. Εμείς
και οι «άλλοι»
(4 δίωρα)
5. Διάσπαση
και αντιπαλότητα
στις θρησκείες (5 δίωρα)
6.
Ορθοδοξία και Νέος Ελληνισμός
(3 δίωρα) |
1.
Η Χριστιανοσύνη στον σύγχρονο κόσμο
(4 δίωρα)
2.
Το ζήτημα της θρησκείας
στη σύγχρονη Ευρώπη (3 δίωρα)
3.
Σύγχρονες θρησκευτικές μορφές
στην Ορθοδοξία και στον κόσμο (2 δίωρα)
4.
«Πού είναι ο Θεός;»: Η οδύνη
του σύγχρονου κόσμου και το αίτημα της σωτηρίας από το κακό (4 δίωρα)
5.
Ελπίδα και αγώνας για τη
μεταμόρφωση του κόσμου (4 δίωρα)
6.
Από την αρχή έως το τέλος του κόσμου
(4 δίωρα)
7.
Διευρύνοντας τις εμπειρίες μας /
Χτίζοντας τον κόσμο μας (Project) (3 δίωρα) |
Πρόγραμμα
Σπουδών Εσπερινών, Μουσικών & Καλλιτεχνικών Γυμνασίων
Η θρησκεία στη ζωή, στην ιστορία και στον
πολιτισμό
Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ:
Πορεία και ανάπτυξη
(24 ώρες)
|
Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ:
Πορεία μέσα από αντιθέσεις
(24 ώρες)
|
Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ:
Από το τοπικό στο οικουμενικό
(24 ώρες)
|
|
1.
Μπορούν οι άνθρωποι
να εικονίζουν τον Θεό; (2 δίωρα)
2.
Ποιος είναι ο Θεός των Χριστιανών;
«Τίνα με λέγουσιν οι άνθρωποι είναι;» (2 δίωρα)
3.
Ποιος είναι ο άνθρωπος;
(2 δίωρα)
4.
Εμείς και οι «άλλοι»
(2 δίωρα)
5.
Διάσπαση και αντιπαλότητα
στις θρησκείες (2 δίωρα)
6.
Ορθοδοξία και Νέος Ελληνισμός
(2 δίωρα) |
|
* Στο Λύκειο
(Ημερήσια & Εσπερινά ΓΕΛ, Μουσικά & Καλλιτεχνικά Λύκεια, Ημερήσια & Εσπερινά ΕΠΑΛ)
(Ημερήσια & Εσπερινά ΓΕΛ, Μουσικά & Καλλιτεχνικά Λύκεια, Ημερήσια & Εσπερινά ΕΠΑΛ)
Από το σχολικό έτος 2016-17, για τη
διδασκαλία του μαθήματος των Θρησκευτικών, σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες,
εφαρμόζεται το νέο Πρόγραμμα Σπουδών στα Θρησκευτικά Δημοτικού - Γυμνασίου (Απόφαση
143575/Δ2/07-09-2016, ΦΕΚ Β 2920/13.09.2016) και Λυκείου (Απόφαση
143579/Δ2/07-09-2016, ΦΕΚ Β 2906/13.09.2016), σε αντικατάσταση του Διαθεματικού
Ενιαίου Πλαισίου Προγραμμάτων Σπουδών και των Αναλυτικών Προγραμμάτων της
υποχρεωτικής εκπαίδευσης (2003), καθώς και του Αναλυτικού Προγράμματος του
Λυκείου (1998), ως προς τα αντίστοιχα τμήματά τους που αφορούν στο μάθημα των
Θρησκευτικών. Για να εργασθεί ο εκπαιδευτικός με τα νέα Προγράμματα Σπουδών στα
Θρησκευτικά έχουν εκπονηθεί εργαλεία και υλικά για την ολόπλευρη υποστήριξη του
σε όλες τις φάσεις της διδακτικής διεργασίας.
Α. Εργαλεία
και υλικά για την εφαρμογή των νέων Προγραμμάτων
1. Προγράμματα Σπουδών
Τα κύρια περιεχόμενα των Προγραμμάτων Σπουδών, όπως δημοσιεύθηκαν στα ανωτέρω ΦΕΚ, αποστέλλονται στις σχολικές μονάδες. Η πλήρης έκδοσή τους, η οποία περιλαμβάνει, επιπλέον, εισαγωγικές επισημάνσεις, ερμηνευτικά και επικουρικά στοιχεία, είναι αναρτημένη στον ιστότοπο του Ι.Ε.Π. (http://www.iep.edu.gr/index.php/el/?option=com_content&view=article&id=451). Τα Προγράμματα Σπουδών απευθύνονται αποκλειστικά προς τον εκπαιδευτικό για καθοδήγηση και υποστήριξη στο έργο του και ΔΕΝ είναι διδακτικά βιβλία για τον μαθητή.
2. Οδηγοί
Εκπαιδευτικού
- Οδηγός Εκπαιδευτικού στα Θρησκευτικά Δημοτικού - Γυμνασίου, για τις τάξεις Γ΄, Δ΄, Ε΄ και ΣΤ΄ Δημοτικού και τις τάξεις Α΄, Β΄ και Γ΄ Γυμνασίου.
- Οδηγός Εκπαιδευτικού στα Θρησκευτικά Λυκείου, για όλες τις τάξεις του Λυκείου.
Στην ιστοσελίδα του Ι.Ε.Π. είναι αναρτημένη η
τελευταία έκδοση των Οδηγών Εκπαιδευτικού. Οι προγενέστερες εκδόσεις έχουν
αναθεωρηθεί. Οι Οδηγοί Εκπαιδευτικού αποτελούν απαραίτητο εργαλείο για τη
διδακτική πράξη. Εκεί περιγράφεται η διδακτική διαδικασία βήμα προς βήμα και
εξηγούνται οι διδακτικές δραστηριότητες.
3. Διδακτικό
Υλικό
Μέχρι την έκδοση νέων διδακτικών βιβλίων, για τη διευκόλυνση του εκπαιδευτικού στον σχεδιασμό και στην υλοποίηση της διδασκαλίας, οι Επιτροπές Εμπειρογνωμόνων που εκπόνησαν τα νέα Προγράμματα Σπουδών, σε συνεργασία με ομάδες εκπαιδευτικών, συγκέντρωσαν διδακτικό υλικό για τον μαθητή, δηλαδή το εκπαιδευτικό υλικό που χρειάζεται για την πρώτη εφαρμογή των νέων Προγραμμάτων Σπουδών, καθώς επίσης επιπλέον πληροφοριακό και υποστηρικτικό υλικό για τον εκπαιδευτικό. Το υλικό έχει ψηφιακή μορφή και περιλαμβάνει γραπτά κείμενα, εικόνες, πολυμεσικά κείμενα κ.ά. Είναι προτεινόμενο και ενδεικτικό, ενώ η συγκομιδή και ο εμπλουτισμός του θα συνεχιστεί και κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους.
Η εφαρμογή των νέων Προγραμμάτων Σπουδών στα Θρησκευτικά Δημοτικού, Γυμνασίου και Λυκείου θα συνοδεύεται και από σχετική επιμόρφωση των εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, η οποία θα διακρίνεται σε διάφορες φάσεις και θα διαρκέσει καθ’ όλη τη νέα σχολική χρονιά.
Το νέο ΠΣ στα Θρησκευτικά Λυκείου είναι εννοιοκεντρικό πρόγραμμα ως προς τη δόμηση και προσέγγιση των διδακτικών θεμάτων. Η πρώτη ύλη της μεθόδου είναι οι «βασικές έννοιες». Οι έννοιες αυτές είναι λέξεις από την πανανθρώπινη γλώσσα, που αφορούν στη θρησκευτική μάθηση και που μας δίνουν τη δυνατότητα να παρουσιάσουμε και να ερμηνεύσουμε την ανθρώπινη εμπειρία, είναι οι ρίζες που μας προσφέρουν εργαλεία να κατανοήσουμε και να νοηματοδοτήσουμε τον κόσμο. Κάθε φιλοσοφία ή κοσμοθεωρία εξαρτάται από το σημασιολογικό περιεχόμενο των εννοιών που αποδεχόμαστε. Στις θρησκευτικές παραδόσεις οι άνθρωποι χρησιμοποιούν συγκεκριμένες έννοιες με συγκεκριμένο περιεχόμενο, για να εκφράσουν τις εμπειρίες και τον τρόπο που κατανοούν τον Θεό, τον κόσμο και τον άνθρωπο.
Με βάση τις έννοιες αυτές, σε κάθε μάθημα δημιουργείται ένας καμβάς θρησκευτικής μάθησης. Οι μαθητές/μαθήτριες επιδιώκεται να προσεγγίσουν κάθε βασική έννοια, να τη γνωρίσουν σε βάθος, να την αναλύσουν, να πραγματευθούν θέσεις και αντιθέσεις σε διαφορετικές πραγματικότητες του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος, να αντιμετωπίσουν πιθανά διλήμματα, να τη συνδέσουν με τη ζωή τους και να την αξιοποιήσουν έμπρακτα και δημιουργικά, ανάλογα με τη σημασία και το περιεχόμενό της.
4. Η δομή
του νέου Προγράμματος Σπουδών
Η ανάπτυξη του νέου ΠΣ στα Θρησκευτικά του Λυκείου, ακολουθεί ιεραρχικά την παρακάτω δομή:
1. Θεματικός προσανατολισμός της τάξης: Γενικός τίτλος.
2. Ειδικοί στόχοι της τάξης: Προσδιορίζουν αδρομερώς τις μαθησιακές επιδιώξεις σε κάθε τάξη. Βασίζονται στους γενικούς σκοπούς και στους παιδαγωγικούς και εκπαιδευτικούς άξονες του Λυκείου, τους οποίους υπηρετούν και εξειδικεύουν.
3. Θεματικές Ενότητες της τάξης: Επιλεγμένες θεμελιώδεις θρησκευτικές έννοιες γύρω από τις οποίες συγκροτείται και αναπτύσσεται η μαθησιακή διαδικασία με βάση τους ειδικούς στόχους της τάξης. Κάθε βασική έννοια αποτελεί μια Θεματική Ενότητα (ΘΕ) και περιλαμβάνει πέντε (05) διδακτικά δίωρα. Στην Α΄ και τη Β΄ τάξη αντιστοιχούν από πέντε (05) βασικές έννοιες με πέντε διδακτικά δίωρα καθεμία (5 Χ 5 = 25), ενώ στη Γ΄ τάξη αντιστοιχούν τρεις (03) βασικές έννοιες με πέντε (04) διδακτικά δίωρα καθεμία (3 Χ 4 = 12).
4. Διδακτικές Ενότητες της τάξης: Σε κάθε διδακτικό δίωρο αναπτύσσεται μία επιμέρους έννοια που παράγεται απαγωγικά από τη βασική έννοια της ΘΕ, με βάση τις παιδαγωγικές έρευνες και γνώσεις για τη μέση εφηβεία, τη σχέση των νέων με τη θρησκεία και το επίπεδο του θρησκευτικού τους γραμματισμού. Τα διδακτικά αποτελέσματα και το περιεχόμενο κάθε διδακτικής ενότητας σχεδιάζονται για να νοηματοδοτήσουν θρησκευτικά την επιμέρους έννοια της διδακτικής ενότητας υπό το πρίσμα όμως της βασικής έννοιας.
5. Στο Πρόγραμμα Σπουδών για κάθε Διδακτική Ενότητα περιλαμβάνονται στις ανάλογες στήλες:
·
Τα βασικά προσδοκώμενα μαθησιακά
αποτελέσματα, που αποσαφηνίζουν όσα οι μαθητές/ μαθήτριες θα πρέπει να
γνωρίζουν ή να κάνουν (γνώσεις, δεξιότητες, στάσεις) επαρκώς μετά το τέλος του
μαθήματος.
·
Τα βασικά κριτήρια αξιολόγησης της μαθησιακής διαδικασίας.
Τα βασικά κριτήρια αξιολόγησης της μαθησιακής διαδικασίας.
·
Η μέθοδος διδασκαλίας (βιωματική
ή διερευνητική) και η αντίστοιχη θεματολογία των δραστηριοτήτων για κάθε στάδιό
της.
Η μέθοδος, οι δραστηριότητες και
το εκπαιδευτικό υλικό προσδιορίζονται αναλυτικότερα στον Οδηγό Εκπαιδευτικού.
Β.
Παιδαγωγικές και διδακτικές οδηγίες
1. Η πλήρης εφαρμογή ενός νέου Προγράμματος Σπουδών είναι ένα πολύπλευρο και απαιτητικό εγχείρημα, για την επιτυχία του οποίου χρειάζεται η συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων και κυρίως των εκπαιδευτικών. Αναμφίβολα, θα απαιτηθεί χρόνος, επιμορφωτική προετοιμασία και συνεχής υποστήριξη κατά την εφαρμογή των νέων Προγραμμάτων Σπουδών στα Θρησκευτικά. Οι ρεαλιστικοί στόχοι, ο κατάλληλος προγραμματισμός, τα μικρά αλλά σταθερά βήματα είναι καλές πρακτικές για την περαιτέρω πορεία. Η ένταξη στη διδασκαλία των νέων μοντέλων οργάνωσης της τάξης και των νέων στρατηγικών μάθησης θα επιτευχθεί σταδιακά, καθώς ο εκπαιδευτικός θα αισθάνεται ασφαλής για να προχωρήσει. Θα ήταν ουτοπικό εάν ανέμενε κανείς τη χρήση όλων των προτεινόμενων διδακτικών στρατηγικών και μέσων από την πρώτη στιγμή της εφαρμογής.
2. Τα νέα Προγράμματα Σπουδών και οι αντίστοιχοι Οδηγοί Εκπαιδευτικού των Θρησκευτικών οδηγούν στη δημιουργική απελευθέρωση του εκπαιδευτικού, με γόνιμη ενίσχυση του παιδαγωγικού ρόλου και επαρκή υποστήριξη του διδακτικού έργου του, παρέχοντας χρηστικά εργαλεία για την εργασία του. Προτείνουν νέο τρόπο διδακτικής εργασίας, περισσότερο ελκυστικό, δημιουργικό, διερευνητικό, συνεργατικό και αποτελεσματικό. Ενθαρρύνουν τους διδάσκοντες για την ανάληψη πρωτοβουλιών κατά τον σχεδιασμό της διδασκαλίας-μάθησης, καθώς επίσης την επιλογή των κατάλληλων διδακτικών μέσων και υλικών. Περιλαμβάνουν επαρκή ενημέρωση για τις θεωρίες μάθησης και τις στρατηγικές διδασκαλίας που προτείνονται, καθώς επίσης για τις σύγχρονες διδακτικές προσεγγίσεις στο μάθημα των Θρησκευτικών. Προτείνουν ποικιλία διδακτικού υλικού και τη διδασκαλία μέσω της τέχνης. Προωθούν τη διαθεματικότητα και αξιοποιούν τις δυνατότητες των νέων ΤΠΕ. Συνυπολογίζουν τα νέα κοινωνικά και πολιτιστικά δεδομένα, προάγοντας τον σεβασμό στην ετερότητα και σε θεμιτό βαθμό τη διαπολιτισμικότητα. Απελευθερώνουν τον εκπαιδευτικό από τις δεσμεύσεις του γνωσιοκεντρικού και εξετασιοκεντρικού διδακτισμού.
3.Το μάθημα, λόγω της υφής και της φιλοσοφίας του, απαιτείται να γίνεται σε συνεχές δίωρο στην Α και Β τάξη σε εβδομαδιαία βάση και δίωρο ανά δεκαπενθήμερο στην Γ τάξη. Ανεξάρτητα από τον προηγούμενο τρόπο της διδασκαλίας του με τα υπάρχοντα διδακτικά βιβλία ως τώρα, από εδώ και πέρα απαιτείται η χρήση των νέων διδακτικών εργαλείων και υλικών:
Βιβλίο για τον εκπαιδευτικό του Λυκείου είναι
το Πρόγραμμα Σπουδών. Εργαλείο εφαρμογής του είναι ο Οδηγός Εκπαιδευτικού για
το Λύκειο, ο Οδηγός Εκπαιδευτικού για το Δημοτικό και το Γυμνάσιο και το
Εκπαιδευτικό Υλικό. Όλα αυτά βρίσκονται στην ιστοσελίδα του ΙΕΠ (http://www.iep.edu.gr/index.php/el/?option=com_content&view=article&id=451).
Γ.
Σχεδιασμός και βήματα στη διδασκαλία
• Μελετούμε τους γενικούς σκοπούς της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο Λύκειο και τη δομή του νέου Προγράμματος Σπουδών που βρίσκονται στην αρχή του Προγράμματος Σπουδών, καθώς και τους ειδικούς στόχους κάθε τάξης, που βρίσκονται στην αρχή των Θεματικών Ενοτήτων κάθε τάξης.
• Μελετούμε τη μεθοδολογία, όπως παρουσιάζεται στον Οδηγό Εκπαιδευτικού Λυκείου (σελίδα 42 κ.ε.). Στη διδασκαλία μας θα χρησιμοποιήσουμε Βιωματική ή Διερευνητική μέθοδο, που περιγράφονται εκεί.
• Στα πρώτα μαθήματα, τα οποία παρουσιάζουμε στα παιδιά, συζητούμε μαζί τους, δημιουργούμε ομάδες, τα βοηθούμε να ανιχνεύσουν το περιεχόμενο των εννοιών που θα μας απασχολήσουν (π.χ. με καταιγισμό ιδεών και στη συνέχεια συζήτηση και ανατροφοδότηση, με μεθόδους που βρίσκουμε στον Οδηγό Εκπαιδευτικού Γυμνασίου), διακρίνουμε ιδιαιτερότητες και παρανοήσεις.
• Μελετούμε τα Προσδοκώμενα Μαθησιακά Αποτελέσματα σε συνδυασμό με την Αξιολόγηση. Στο Λύκειο, ενόψει και των εξετάσεων, θα πρέπει να καλύψουμε όλα τα Προσδοκώμενα Μαθησιακά Αποτελέσματα κάθε Θεματικής Ενότητας και ιδιαίτερα αυτά που είναι αξιολογητέα. Για την αξιολόγηση του μαθητή είναι χρήσιμα τα περί αξιολόγησης στον Οδηγό Εκπαιδευτικού Δημοτικού – Γυμνασίου (σελίδα 229). Οι γραπτές δοκιμασίες πρέπει να ακολουθούν τη φιλοσοφία της διδασκαλίας, όπως αναπτύσσεται στις διδακτικές προτάσεις του Οδηγού, δηλαδή να ενεργοποιούν ανώτερες γνωστικές δεξιότητες, αποκλείοντας την τυπική αποστήθιση.
• Σχεδιάζουμε τη διδασκαλία μας, ανάλογα με τις μαθησιακές ανάγκες και το προφίλ κάθε τάξης, ακολουθώντας τα βήματα που περιγράφονται στις Μεθόδους – Δραστηριότητες. Χρησιμοποιούμε την ανάλυσή τους, που βρίσκεται στον Οδηγό Εκπαιδευτικού και ακολουθούμε τις δραστηριότητες που περιγράφονται εκεί. Ό,τι χρειάζεται για την εφαρμογή των δραστηριοτήτων του Οδηγού Εκπαιδευτικού, το βρίσκουμε στο υλικό που είναι αναρτημένο στην ιστοσελίδα του ΙΕΠ. Μπορούμε βέβαια να χρησιμοποιήσουμε δικές μας δραστηριότητες ή υλικό. Μπορούμε επίσης να χρησιμοποιήσουμε αντίστοιχα κείμενα και εικόνες από τα βιβλία που έχουν διανεμηθεί στους μαθητές.
Δ. Αξιολόγηση
των μαθητών στο Λύκειο
Η αξιολόγηση αποτελεί
βασική παιδαγωγική λειτουργία και συστατικό στοιχείο της εκπαιδευτικής πράξης.
Σχετίζεται άμεσα με τους στόχους του ΠΣ, το περιεχόμενο του γνωστικού
αντικειμένου και τη μεθοδολογία
προσέγγισής του. Πρόκειται για μια διαδικασία που ενσωματώνεται στο σύνολο της διδακτικής
και μαθησιακής πορείας, ξεδιπλώνεται σε όλες τις φάσεις
της και βοηθά να διαπιστωθεί η επίτευξη των Προσδοκώμενων Μαθησιακών
Αποτελεσμάτων του μαθήματος. Σκοπός της είναι η παρώθηση του μαθητή / της
μαθήτριας προς την κριτική αυτοαντίληψη, καθώς και η ανατροφοδότηση της διδασκαλίας και της μάθησης για την
προαγωγή του εκπαιδευτικού έργου. Η αξιολόγηση είναι μια πολύπλοκη, πολυσύνθετη
και εξαιρετικά υπεύθυνη ενέργεια του/της εκπαιδευτικού. Με μεθόδους και
εργαλεία που παρέχει η θεωρία και η πρακτική της αξιολόγησης, ο/η εκπαιδευτικός
παρατηρεί νηφάλια, μετρά αντικειμενικά, περιγράφει άρτια και αποτιμά την
ατομική και ομαδική πρόοδο των μαθητών/μαθητριών, αλλά και τη διαδικασία της
μάθησης σε όλες τις παραμέτρους της. Η αξιολόγηση βοηθά τον/την εκπαιδευτικό να
παίρνει τις σωστές αποφάσεις (α) πριν την έναρξη της διδασκαλίας
(διαγνωστική/αρχική αξιολόγηση), (β) κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας
(διαμορφωτική αξιολόγηση) και (γ) μετά το πέρας της διδασκαλίας (τελική
αξιολόγηση).
Παραδοσιακά, στο
ελληνικό σχολείο, κυριαρχεί η τελική-αθροιστική αξιολόγηση. Η αθροιστική
αξιολόγηση επικεντρώνεται στο παρατηρήσιμο και μετρήσιμο αποτέλεσμα της
εκπαίδευσης και αγνοεί τις εσωτερικές μαθησιακές διεργασίες του μαθητή / της
μαθήτριας, όπως επίσης και τους παράγοντες, που επηρεάζουν και διαμορφώνουν τις
διαδικασίες μάθησης και το μαθησιακό αποτέλεσμα. Η σημασία της
επανατροφοδότησης για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας της διδασκαλίας είναι
πολύ μεγάλη. Θεωρείται η παιδαγωγικότερη λειτουργία της εκπαιδευτικής
αξιολόγησης. Ενώ η τελική αξιολόγηση χρησιμοποιείται στο τέλος
ενός κεφαλαίου ή της σχολικής χρονιάς, η διαμορφωτική ή συνεχής αξιολόγηση
διενεργείται σε όλες τις φάσεις της διδασκαλίας και του διδακτικού έτους,
παρέχει πληροφόρηση και στοχεύει στη διαρκή ανατροφοδότηση· αποβλέπει σε όλους
τους τομείς μάθησης (μαθησιακή αξιολόγηση) αλλά και σε μεταγνωστικές
προσεγγίσεις (διαδικασία σκέψης).
Ο/Η εκπαιδευτικός παρακολουθεί την προσπάθεια και το έργο των μαθητών
σε όλη τη διαδικασία της διδασκαλίας και αξιολογεί τον βαθμό επίτευξης των
Προσδοκώμενων Μαθησιακών Αποτελεσμάτων.
Δίνει το στίγμα του σημείου που βρίσκεται ο/η κάθε μαθητής/μαθήτρια σε
σχέση με αυτά. Αποτιμά ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία που προκύπτουν από την
παρατήρηση, τις ατομικές και συλλογικές εργασίες, τους φακέλους εργασίας, την
αυτοαξιολόγηση και τις γραπτές δοκιμασίες. Τα αποτελέσματα αυτής της
διαδικασίας διαμορφώνουν και την τελική ή αθροιστική αξιολόγηση. Αν το
αποτέλεσμα δεν είναι το επιδιωκόμενο,
τότε απαιτείται αναπροσαρμογή και αναδιαμόρφωση στις διδακτικές
ενέργειες του/της εκπαιδευτικού, με στόχο πάντοτε την αποτελεσματική
διδασκαλία. Τα αποτελέσματα της διαμορφωτικής αξιολόγησης χρησιμοποιούνται για
να διαμορφώσουν τις περαιτέρω διδακτικές ενέργειες του/της εκπαιδευτικού, ενώ
της τελικής αξιολόγησης για να αποτυπώσουν τα αποτελέσματα (βαθμολογία).
Προκειμένου να
εξασφαλισθεί η αποτελεσματικότητα της αξιολόγησης αλλά και για την υπέρβαση
πιθανών παρεξηγήσεων είναι σκόπιμο να έχει κανείς πάντα κατά νου τα παρακάτω
βασικά σημεία:
-
Η αξιολόγηση δεν είναι έλεγχος
-
Από τα λάθη μας μαθαίνουμε
-
Η αξιολόγηση δεν είναι ατομική υπόθεση του διδάσκοντος/της διδάσκουσας
-
Η αξιολόγηση δεν είναι αυτοσκοπός.
Στον
παρακάτω πίνακα περιγράφονται διάφορα επίπεδα (γνώση, κατανόηση, κριτική σκέψη,
συνεργασία, στάσεις κ.λπ.) επίτευξης των Προσδοκώμενων Μαθησιακών Αποτελεσμάτων,
που αποτελούν αντικείμενο αξιολόγησης από τον διδάσκοντα/την διδάσκουσα:
ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ
|
Π ΡΟΣΔΟΚΩΜΕΝΑ
ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
|
Οι μαθητές/μαθήτριες θα μπορούν να:
|
|
Γνώση,
κατανόηση
|
-
Παρατηρούν
και να περιγράφουν γεγονότα, φαινόμενα, αντικείμενα, ανθρώπους.
-
Αναγνωρίζουν
στοιχεία και φαινόμενα.
-
Αποδίδουν
τις σκέψεις τους με διαφορετική, ανά περίπτωση, μορφή κώδικα (προφορικός
λόγος, γραπτός λόγος, ψηφιακά κ.λπ.).
-
Γνωρίζουν
και να χρησιμοποιούν ορθά έννοιες.
-
Οργανώνουν
και να σχηματοποιούν τη γνώση.
-
Εξηγούν
όσα γνωρίζουν.
-
Μεταφέρουν
με επιτυχία γνώσεις και εμπειρίες από τη μια γνωστική περιοχή στην άλλη.
-
Κατανοούν
και να χρησιμοποιούν τον γλωσσικό κώδικα των κοινωνικών επιστημών.
|
Επικοινωνία, συνεργασία
|
-
Συνεργάζονται
για την επίτευξη κοινών στόχων.
-
Εκφράζουν
ιδέες, συναισθήματα, προβλήματα.
-
Αλλάζουν
ρόλους.
-
Επιδεικνύουν
υπευθυνότητα και να διεκπεραιώνουν με επιτυχία τις εργασίες τους, στο χρονικό
πλαίσιο που έχει τεθεί.
-
Συμμερίζονται
έμπρακτα τις απόψεις των άλλων.
|
Διερεύνηση,
κριτική σκέψη,
εναλλακτική σκέψη
|
-
Συλλέγουν, να οργανώνουν και να αξιολογούν
πληροφορίες.
-
Χρησιμοποιούν
κριτήρια για να κρίνουν και να συγκρίνουν.
-
Ασκούν
κριτική σε ιδέες, κείμενα και πληροφορίες.
-
Αναγνωρίζουν
τη διαφορά ανάμεσα σε ένα πραγματικό γεγονός και μια αξιολογική κρίση.
-
Διατυπώνουν
ερωτήματα.
-
Υποστηρίζουν
τα επιχειρήματά τους με στοιχεία.
-
Καταλήγουν
σε συμπεράσματα μέσα από ανάλυση-σύνθεση δεδομένων.
-
Αναζητούν
πληροφορίες στο Διαδίκτυο με τρόπο ασφαλή και να διακρίνουν την αξιοπιστία
των πηγών.
-
Εκφράζονται
δημιουργικά και πρωτότυπα.
-
Επιλύουν
προβλήματα.
-
Έχουν
μεταγνωστικές δεξιότητες.
|
Εφαρμογές
στην
καθημερινή
ζωή
|
-
Εντοπίζουν
το πρόβλημα- ζήτημα και να το αναλύουν.
-
Συλλέγουν
ιδέες και λύσεις και να τις ταξινομούν.
-
Αναγνωρίζουν
προκαταλήψεις και ιδεοληψίες.
-
Αξιολογούν
το αποτέλεσμα της ερευνητικής εργασίας, τη συνεργασία και τη μεθοδολογική
ακρίβεια και συνέπεια.
-
Λειτουργούν
αυτοαποτελεσματικά (self-efficacy).
|
Στάσεις,
αξίες,
συμπεριφορές
|
-
Αναλαμβάνουν
δράση στο σχολικό και κοινοτικό
περιβάλλον.
-
Τηρούν
κανόνες και δεσμεύσεις.
-
Αναγνωρίζουν
προκαταλήψεις και ιδεοληψίες σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο.
-
Συμπεριφέρονται
ισότιμα και δίκαια απέναντι στους άλλους.
-
Αναλαμβάνουν
πρωτοβουλίες - ηγεσία και να επιδεικνύουν υπευθυνότητα.
-
Επιδεικνύουν
ευελιξία και προσαρμοστικότητα.
|
Εκτός από τις
γνωστές μεθόδους και τεχνικές αξιολόγησης
(τεστ, διαγωνίσματα, ερωτήσεις κλπ) που χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα
στο Λύκειο, ο/η εκπαιδευτικός μπορεί να χρησιμοποιήσει ένα πλήθος άλλων
τεχνικών και μέσων που θα ενσωματώσει στη διδασκαλία και που θα τον/την
βοηθήσουν στην αποτίμηση: της ανάκλησης της γνώσης και της κατανόησής της, της
ικανότητας ανάλυσης, της συνθετικής και κριτικής σκέψης, της επίλυσης
προβλημάτων, της πρακτικής εφαρμογής της γνώσης, της επιλογής προσωπικών αξιών και στάσεων, της αυτεπίγνωσης και της μετα-γνώσης. Στον Οδηγό Εκπαιδευτικού στα Θρησκευτικά
Δημοτικού-Γυμνασίου (2011, σσ. 229-247) μπορούμε να βρούμε άφθονο υλικό και
ιδιαίτερα τεχνικές εναλλακτικής αξιολόγησης, κλείδες αυτοαξιολόγησης και ομαδοσυνεργατικής
αξιολόγησης, δείγματα πινάκων διαβαθμισμένων κριτηρίων αξιολόγησης
(ρούμπρικες), τεχνικές αξιολόγησης με χρήση ΤΠΕ κ.ά.
Πιο συγκεκριμένα, η αξιολόγηση βοηθά να εστιάσουμε στο τι έχουν ως δυνατότητα πλέον οι μαθητές μας να λένε και να κάνουν επαρκώς στο τέλος του μαθήματος, που δεν μπορούσαν να πουν και να κάνουν στην αρχή του. Σε αυτή τη βάση, διαμορφώνουμε τη μέθοδο διδασκαλίας, ώστε να πετύχει το παραπάνω μαθησιακό αποτέλεσμα.
Στη διάρκεια της διδασκαλίας, τα
παιδιά προσεγγίζουν την έννοια στην οποία αναφέρεται το μάθημα, μέσα από τα
βήματα επεξεργασίας που προβλέπει το Πρόγραμμα Σπουδών. Σε κάθε βήμα της
μεθόδου που ακολουθούμε στη διδασκαλία μας, εργάζονται σε διαφορετικό επίπεδο,
με ποικίλους τρόπους. Κατά συνέπεια, ανάλογα με τα Προσδοκώμενα Μαθησιακά Αποτελέσματα
(Α στήλη) και το τι ζητείται να αξιολογηθεί ως αποτέλεσμα-κριτήριο αξιολόγησης
(Β Στήλη), χρησιμοποιούμε το επίπεδο και τον τρόπο που εργάστηκαν (Γ στήλη),
ώστε να τα αξιολογήσουμε. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται να δώσουμε στην ανάγνωση
και ερμηνεία της Β στήλης, δηλαδή της Αξιολόγησης. Έχει σημασία ποιο είναι
το αποτέλεσμα που ζητείται να
αξιολογηθεί. Αυτό φαίνεται στην αρχή κάθε φράσης (π.χ. Ανάλυση, Διατύπωση
συλλογισμών κ.ά.). Για παράδειγμα στη Διδακτική Ενότητα 1.1 της Α΄ Λυκείου το
πρώτο μαθησιακό αποτέλεσμα που ζητείται να αξιολογήσουμε είναι:
- Έκφραση κριτικής στάσης σε θέματα
θρησκευτικής αναζήτησης και πίστης.
Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να αξιολογήσουμε
σε ποιο βαθμό ο κάθε μαθητής / η κάθε μαθήτρια στο τέλος του μαθήματος μπορεί
επαρκώς να εκφράζει, με προφορικό ή γραπτό ή δημιουργικό τρόπο την κριτική του
στάση σε θέματα θρησκευτικής αναζήτησης. Αυτό σημαίνει ότι στη διάρκεια του
μαθήματος οι μαθητές/μαθήτριες αντιμετώπισαν κριτικά τέτοια θέματα και στην
αξιολόγηση θα αξιολογήσουμε, στη διάρκεια ή στο τέλος του μαθήματος, αν μπορούν σε μια παρόμοια κατάσταση ή
δυσκολότερη να εκφραστούν κριτικά, χρησιμοποιώντας τις νέες γνώσεις που
έμαθαν στη διδασκαλία. Αυτό σημαίνει ότι
στην αξιολόγηση δεν αξιολογούμε αν μπορούν να επαναλάβουν όσα είπαν και έκαναν
στη διάρκεια του μαθήματος, αλλά σε ποιο βαθμό μπορούν να χρησιμοποιήσουν όσες
νέες γνώσεις έμαθαν στη διδασκαλία.
Για παράδειγμα, στην παραπάνω ενότητα το θέμα
της θρησκευτικής αναζήτησης και πίστης διδάσκεται σύμφωνα με τον Οδηγό
Εκπαιδευτικού και στο βήμα «Βιώνοντας» και στο βήμα «Νοηματοδοτώντας» (και σε
ένα μέρος και στο βήμα «Αναλύοντας»). Παρατίθενται εδώ οι προτεινόμενες
δραστηριότητες και τονίζονται τα θέματα που προτείνονται να διδαχθούν και να
αξιολογηθούν:
Βιώνοντας:
Έκφραση
εμπειρίας των μαθητών/μαθητριών για την αναζήτηση.
- «Μουσική δραστηριότητα-συμπλήρωση κενών». Δίνεται Φύλλο Εργασίας με τους στίχους του Αλκίνοου Ιωαννίδη, από το τραγούδι «Ο Προσκυνητής» αφήνοντας κενά για να συμπληρώσουν τις λέξεις ακούγοντας το τραγούδι (αγάπη, έρωτας, κάποιος ταξίδι, αναζήτηση, δρόμος, ψυχή που κυλά, προσευχή). Αφού ακούσουν το τραγούδι, οι μαθητές/μαθήτριες απαντούν στις παρακάτω ερωτήσεις: 1) Τι αναζητά ο προσκυνητής; 2) Πώς τα αναζητά, με ποιο τρόπο; και 3) Τι είναι η ζωή για τον προσκυνητή; Τι είναι αυτό που της δίνει νόημα;
- Εναλλακτικά:
«Ερωτήσεις
σε «TPS: Think, Pair, Share (σκέψου,
συζήτησε, μοιράσου)» με θέμα ένας ναυαγός σε νησί (προβολή αποσπάσματος ταινίας
«Ο Ναυαγός»). Ποιες είναι οι ανάγκες
του, τι αναζητάει, τι πρέπει να κάνει για να επιβιώσει;
Νοηματοδοτώντας:
Θεμελιώδη υπαρξιακά ερωτήματα και η απάντηση της θρησκείας. Διαπίστωση της καθολικότητας του θρησκευτικού φαινομένου.
- «TPSS: Think, Pair, Square, Share (σκέψου, συζήτησε ανά 2 και ανά 4, μοιράσου)». Δίνονται ή προβάλλονται εικόνες με ανθρώπους που λατρεύουν με διάφορους τρόπους τον Θεό ή εικόνες με σύγχρονους ανθρώπους που απευθύνονται στον Θεό (αθλητές/αθλήτριες, καλλιτέχνες, διανοούμενοι/διανοούμενες). Οι μαθητές/μαθήτριες εφαρμόζουν την τεχνική με βάση τις ερωτήσεις: Τι σκέφτεται, ποια αισθήματα έχει, γιατί το κάνει, πού βρίσκεται ο Θεός για αυτούς;
- Εναλλακτικά:
Με αφορμή ένα τραγούδι, π.χ. Joan Osborne, «What if God was one of us», οι μαθητές/μαθήτριες γράφουν σε αυτοκόλλητα χαρτάκια μέχρι 2 ερωτήσεις προς τον Θεό. Στη συνέχεια τα κολλούν πάνω σε ένα μεγάλο χάρτινο ερωτηματικό που έχουν τοποθετήσει στον πίνακα και τα διαβάζουν. Αναστοχάζονται διαβάζοντας (μπορεί να διαβάσει δυνατά ο/η εκπαιδευτικός) τις ερωτήσεις των άλλων απαντώντας στη συνέχεια στις εξής ερωτήσεις: 1) Ποια είναι τα θεμελιώδη ερωτήματα του ανθρώπου, για τα οποία όλοι αναζητούν απαντήσεις; και 2) Δίνει σε αυτά απαντήσεις η θρησκεία;
Η αξιολόγηση γίνεται α) στη διάρκεια του
μαθήματος, β) στο τέλος του μαθήματος γ) στη γραπτή επαναληπτική εξέταση/ στις
ετήσιες γραπτές εξετάσεις.
Διάρκεια του
μαθήματος:
Ο/Η εκπαιδευτικός χρησιμοποιεί τις ερωτήσεις που δίνονται στις παραπάνω προτεινόμενες δραστηριότητες και αξιολογεί τις απαντήσεις των μαθητών και μαθητριών.
Τέλος του
μαθήματος:
Ο/Η εκπαιδευτικός χρησιμοποιεί τις
δραστηριότητες που προτείνονται στο βήμα «Εφαρμόζοντας», στον Οδηγό
Εκπαιδευτικού:
Εφαρμόζοντας
-«Αντιγνωμίες» σε ζευγάρια ενώπιον της ολομέλειας. Κάθε μαθητής/ μαθήτρια παίρνει μία κάρτα ρόλου (π.χ. ενός πιστού χριστιανού που εκκλησιάζεται, ενός πιστού μη θρησκευόμενου κ.λπ.). Ζητείται να σκεφτούν με βάση τον ρόλο που ανέλαβαν και όσα έχουν προηγηθεί στο μάθημα και να επιχειρηματολογήσουν για το εξής θέμα: «Τι δίνει νόημα στη ζωή μου;». Αφού σκεφτούν και γράψουν για τρία λεπτά τα επιχειρήματά τους ζητείται να σηκωθούν δύο και να εκφράσουν με τη σειρά τις απόψεις τους και να διαλεχθούν κρίνοντας τις θέσεις του άλλου/της άλλης. Δίνεται συγκεκριμένος χρόνος για την αντιγνωμία του ζευγαριού και ακολουθεί συζήτηση με την ολομέλεια. Μπορεί να επαναληφθεί με άλλο ζευγάρι. Αν δεν υπάρχει χρόνος μπορεί να δημιουργηθούν από την αρχή ζευγάρια και να διαλεχθούν ταυτόχρονα. Αφού λήξει ο χρόνος, ερωτώνται όλοι α) Πώς ένιωσαν, β) Ποια γνώμη είχε βαρύτητα και γιατί και γ) Ποιο είναι το νόημα της ζωής για αυτούς/αυτές και αν επηρεάστηκαν από όσα άκουσαν και έζησαν στις «αντιγνωμίες»;
- Εναλλακτικά:
Γράφουν μια σελίδα ημερολογίου ή μία
επιστολή με θέμα: «Οριακές στιγμές κι
αναζητήσεις του Θεού».
Τετραμηνιαίες γραπτές
ανακεφαλαιωτικές /ετήσιες γραπτές εξετάσεις
Ως προς τις γραπτές ανακεφαλαιωτικές
εξετάσεις κατά τη διάρκεια του διδακτικού έτους, καθώς επίσης τις γραπτές
προαγωγικές και απολυτήριες εξετάσεις στο τέλος του διδακτικού έτους και
ειδικότερα ως προς τα ζητήματα που αφορούν στην εξεταστέα ύλη, τη διαδικασία
των εξετάσεων και τη δομή και το είδος των ερωτήσεων, ισχύουν όσα ορίζονται στο
Π.Δ. 46/2016 (ΦΕΚ 74/A/22-04-2016)
για το Γενικό Λύκειο και στο Π.Δ. 56/2016 (ΦΕΚ 91/A/19-05-2016) για τα ΕΠΑΛ.
Κατά τη
διατύπωση των θεμάτων, προσέχουμε ώστε να ακολουθούν τη φιλοσοφία όσων
αναφέρονται παραπάνω. Τα θέματα διατυπώνονται ανάλογα με την Ομάδα
Θεμάτων. Για παράδειγμα, μια ερώτηση
στην Α ομάδα θα μπορούσε να διατυπωθεί ως εξής:
Να σημειώσετε αν συμφωνείτε ή διαφωνείτε με
τις παρακάτω φράσεις, δικαιολογώντας σύντομα (1-3) την απάντηση σας:
1. Όλοι οι άνθρωποι αναζητούν τον Θεό. ΣΥΜΦΩΝΩ/ΔΙΑΦΩΝΩ
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………
2. Όλοι οι άνθρωποι αναζητούν απάντηση στα υπαρξιακά
τους ερωτήματα στη θρησκεία. ΣΥΜΦΩΝΩ/ΔΙΑΦΩΝΩ
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Στη Β ομάδα θα μπορούσε να διατυπωθεί ως
εξής:
1) «Η θρησκευτικότητα είναι
φυσική ανάγκη του ανθρώπου - ανάγκη ορμέμφυτη, ενστικτώδης»
Γιανναράς, Χ. (2006). Ενάντια στη
θρησκεία. Αθήνα: Ίκαρος, σ. 11
Χρησιμοποιώντας τις γνώσεις σας, να
διατυπώσετε κριτικά τη γνώμη σας για την άποψη του Χρ. Γιανναρά.
Σύμφωνα με τα παραπάνω, σε κάθε Διδακτική
Ενότητα τα βήματα της μεθόδου αναδεικνύουν και τα κριτήρια αξιολόγησης του
βαθμού επίτευξης των μαθησιακών αποτελεσμάτων.
Συγκεκριμένα στη Βιωματική μέθοδο, στο βήμα «Νοηματοδοτώντας», έχουν συνδέσει την εμπειρία τους με τον θρησκευτικό χαρακτήρα της έννοιας
που μελετούν και έχουν μάθει το νόημα των εννοιών, ορισμούς, γεγονότα που
προσδίδουν στην έννοια που μελέτησαν θρησκευτική χροιά και περιεχόμενο. Έχουν
μελετήσει κείμενα έχουν πιθανώς
συμπληρώσει ένα φύλλο εργασίας
Στο «Αναλύοντας» έχουν αντιληφθεί τον
σκοπό, τον ρόλο, και τη λειτουργία της έννοιας που επεξεργάστηκαν, έχουν
εκφράσει τη γνώμη τους, έχουν βρει ομοιότητες και διαφορές, έχουν πιθανώς
διαμορφώσει προσωπική άποψη και έχουν σταθεί κριτικά απέναντι σ’ αυτήν.
Στο «Εφαρμόζοντας», έχουν αναστοχαστεί,
αξιολογήσει και ίσως επαναπροσδιορίσει απόψεις και στάσεις.
Στη διερευνητική
μέθοδο, στο «Εφαρμόζοντας» έχουν
βιώσει την έννοια, όπως την αντιλαμβάνονται, σε διαφορετικές καταστάσεις, στη
ζωή τους, στην κοινωνία, στον κόσμο. Έχουν ανακαλύψει πιθανές προκλήσεις και
δυσκολίες που παρουσιάζει η έννοια, αν
τοποθετηθεί σε διαφορετικές συνθήκες και σε θρησκευτικό πλαίσιο.
Στο «Αναπλαισιώνοντας» έχουν εφαρμόσει την
έννοια σε μια συγκεκριμένη θρησκευτική κατάσταση. Έχουν κατανοήσει την έννοια
που μελέτησαν στο πλαίσιο της θρησκείας και έχουν αναγνωρίσει ζητήματα που
εγείρονται από αυτήν σε σχέση με τα ίδια.
Στο «Αξιολογώντας» έχουν διαμορφώσει
αξιολογικές κρίσεις που βασίζονται σε γεγονότα και επιχειρήματα πιθανώς και με
τους δύο τρόπους: από τη μεριά του πιστού (από «μέσα») και «εξωτερικά», μέσω
συνεργασίας και διαλόγου,
Επομένως,
στη γραπτή τελική αξιολόγηση (το
τεστ, το διαγώνισμα), τα παιδιά θα αξιολογηθούν με τη χρήση ίδιων μεθόδων
εργασίας, σε ίδιο ή παρόμοιο υλικό. Θα χρησιμοποιήσουμε τεχνικές αξιολόγησης
που έχουμε ήδη εφαρμόσει στην τάξη, και τις οποίες γνωρίζουν οι μαθητές από το
μάθημά τους.
Συμπερασματικά, αφού στο τέλος κάθε μαθήματος αξιολογήσαμε τη γνώση και την εργασία των παιδιών με ερωτήσεις, αποτύπωση κρίσεων, απόψεων, ορισμών, επεξηγήσεων κλπ., τις ίδιες τεχνικές αξιολόγησης θα χρησιμοποιήσουμε στο τεστ ή στο διαγώνισμα. Μπορούμε να δώσουμε ένα κείμενο για συμπλήρωση κενών, αντιστοίχιση, σύντομη έκφραση γνώμης, αναζήτηση κριτηρίων και δεδομένων, ιεράρχηση εννοιών, κινήτρων ή γεγονότων. Μπορούμε να δώσουμε προτάσεις και να ζητήσουμε αιτιολογημένη απάντηση για το αν είναι σωστές ή λάθος. Μπορούμε επίσης να δώσουμε σύντομο κείμενο με ερωτήσεις που θα βοηθήσουν τα παιδιά να το προσεγγίσουν με κριτήρια, όπως για παράδειγμα, να εντοπίσουν συγκεκριμένες έννοιες, να τις ιεραρχήσουν, να τις εξηγήσουν, να δώσουν ορισμό, παραδείγματα, να εφαρμόσουν αυτά που αναφέρονται σε διαφορετική εποχή ή συνθήκες, να διαπιστώσουν την ύπαρξη διλημμάτων, να λύσουν μια υπόθεση, να τη συνεχίσουν, να διατυπώσουν κρίσεις και προτάσεις. (Περισσότερα για τις τεχνικές αξιολόγησης υπάρχουν στον Οδηγό Εκπαιδευτικού Δημοτικού – Γυμνασίου, σελ. 240 κ.ε.)
Δεν περιορίζουμε,
όμως, την αξιολόγηση μόνο στα επαναληπτικά τεστ και τις τελικές εξετάσεις. Είναι
σημαντικό και αναγκαίο η διαδικασία της αξιολόγησης να γίνεται την ίδια ημέρα,
με το πέρας κάθε ενότητας, ούτως ώστε να είμαστε σε θέση να διακρίνουε τον
βαθμό κατανόησης και ανταπόκρισης των μαθητών/μαθητριών σύμφωνα με τα προσδοκώμενα
μαθησιακά αποτελέσματα. Αν η αξιολόγηση πραγματοποιηθεί στο επόμενο μάθημα,
αυτό που ουσιαστικά θα πετύχουμε είναι ο έλεγχος της μνήμης των
μαθητών/μαθητριών του, και όχι των
δεξιοτήτων που αποκτήθηκαν, ούτε και των προσωπικών στάσεων που εκφράστηκαν.
Στο σημείο αυτό, διευκρινίζεται ότι η φάση της «αξιολόγησης», η οποία εμφανίζεται
στις διδακτικές ενότητες που αναπτύσσονται με τη διερευνητική μέθοδο, αποτελεί
καταληκτήρια φάση της προτεινόμενης διδακτικής μεθόδου. Στη φάση αυτή, οι
ίδιοι/ίδιες οι μαθητές/μαθήτριες προβαίνουν σε αξιολογικές εργασίες που
αφορούν τη διδακτική ενότητα που
επεξεργάζονται.
Θέματα στις γραπτές προαγωγικές και απολυτήριες εξετάσεις
Τα θέματα στις
γραπτές εξετάσεις στα Θρησκευτικά Λυκείου είναι απαραίτητο να λαμβάνουν υπόψη
τους:
·
Το πλαίσιο, το περιεχόμενο, τους σκοπούς και τη μεθοδολογία της
θρησκευτικής εκπαίδευσης στο Λύκειο με βάση το νέο Πρόγραμμα Σπουδών στα
Θρησκευτικά Λυκείου,
·
Τα προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα και τις θεματικές ενότητες κάθε
τάξης
·
Τα βασικά κριτήρια αξιολόγησης της μαθησιακής διαδικασίας, όπως
προβλέπονται με βάση τα νέα Προγράμματα Σπουδών
·
Τη μέθοδο διδασκαλίας (βιωματική ή διερευνητική) και την αντίστοιχη
θεματολογία των δραστηριοτήτων για κάθε στάδιό της.
·
Το περιεχόμενο και τους τρόπους αξιολόγησης
·
Τον τυπικό τρόπο προσδιορισμού των θεμάτων ή ερωτήσεων αξιολόγησης στις
γραπτές προαγωγικές και απολυτήριες εξετάσεις, όπως ορίζεται από το σχετικό
Π.Δ.
·
την εξεταστέα ύλη του μαθήματος ανά τύπο Λυκείου
Προδιαγραφές για τη διαμόρφωση των θεμάτων
Τα θέματα είναι
ανάγκη να είναι διατυπωμένα με ακρίβεια και σαφήνεια. να αποφεύγονται
οι γενικόλογες διατυπώσεις, ο μακροπερίοδος και σύνθετος λόγος, η επανάληψη
λέξεων, αδόκιμων εκφράσεων και λέξεων, των οποίων τη σημασία μπορεί να αγνοούν
οι μαθητές. Σε κάθε περίπτωση χρειάζεται να χρησιμοποιείται όχι ακαδημαϊκή ή
δύσκολη θεολογική ορολογία, αλλά λεξιλόγιο συμβατό με το επίπεδο των μαθητών
και με την ορολογία του Προγράμματος Σπουδών. Ο σαφής και απλός τρόπος
διατύπωσης διευκολύνει την ταχεία κατανόηση του θέματος, καθορίζει με ακρίβεια
τα ζητούμενα και κατ’ επέκταση λαμβάνεται μέριμνα, ώστε να μην υπάρχουν παρανοήσεις.
Σε κάθε θέμα αναγράφεται η βαθμολογία, όπως ορίζεται από το Π.Δ. Οι απαντήσεις
αξιολογούνται με βάση τη διδαχθείσα ύλη σύμφωνα με τα περιεχόμενα του νέου
Προγράμματος Σπουδών στα Θρησκευτικά Λυκείου.
Η
γραπτή προαγωγική εξέταση στα «Θρησκευτικά» μπορεί να περιλαμβάνει δύο ομάδες
θεμάτων.
Στην πρώτη ομάδα ενδεικτικοί τύποι ερωτήσεων μπορεί να είναι:
α. Ερώτηση πολλαπλής επιλογής (ερώτηση επιλογής της σωστής απάντησης, ερώτηση πολλαπλής επιλογής ή πολλών επιλογών)
β. Ερώτηση κατάταξης/ταξινόμηση
γ. Ερώτηση συμπλήρωσης κενού (σε προτάσεις ή σε ολόκληρη παράγραφο πραγματική από το βιβλίο ή πρωτότυπη σύνθεση)
δ. Ερωτήσεις διαζευκτικής απάντησης ή του τύπου «σωστό-λάθος», «συμφωνώ-διαφωνώ»
Η δεύτερη ομάδα μπορεί να περιλαμβάνει δύο θέματα με αντίστοιχες ερωτήσεις ευρύτερης ανάπτυξης, με τις οποίες ελέγχεται η ικανότητα των μαθητών για συνθετική και κριτική ανάλυση, όπως και η δυνατότητα διασύνδεσης γνώσεων, γεγονότων και διαδικασιών.
Με
τις ερωτήσεις αυτές, οι οποίες αφορούν σε γνώσεις και ανώτερες γνωστικές δεξιότητες,
ελέγχεται η ικανότητα των μαθητών να
κατανοούν, να αναλύουν, να ερμηνεύουν και να διασυνδέουν γνώσεις σχετικά με
τις έννοιες που επεξεργάστηκαν και συνακόλουθα να είναι σε θέση να εκφράζουν
κριτικά και να προεκτείνουν τις γνώσεις και δεξιότητές τους.
Στις ερωτήσεις και των δύο ομάδων μπορούν να δίνονται πηγές πληροφοριών (π.χ. προσιτό κείμενο σε μετάφραση, εικονογραφικά θέματα κ.ά.), εφόσον δεν ελέγχεται η δηλωτική γνώση, για να υλοποιηθούν αποδοτικότερα τα παραπάνω. Στη δεύτερη ομάδα, οι ερωτήσεις ανοικτής και εκτεταμένης ανάπτυξης θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν μεσαίας δυσκολίας, εφόσον οι απαντήσεις σε αυτές προϋποθέτουν αναπαραγωγή, επεξεργασία και σύνθεση γνώσεων με πληρότητα, σαφήνεια και ακρίβεια. Σημειωτέον ότι οι ερωτήσεις απαιτούν απαντήσεις, οι οποίες δεν πρέπει να υπερβαίνουν τους είκοσι (20) έως τριάντα (30) στίχους η καθεμία. Η υπέρβαση του ενδεικτικού αυτού ορίου δεν συνεπάγεται αρνητική βαθμολόγηση.
Ακολουθεί Πίνακας των Θεματικών Ενοτήτων με
τις ώρες ανά τάξη, σύμφωνα με το ισχύοντα Ωρολόγια Προγράμματα στα Γενικά,
Εσπερινά, Μουσικά και Καλλιτεχνικά Λύκεια, καθώς και στα Ημερήσια και Εσπερινά
ΕΠΑΛ.
Πρόγραμμα Σπουδών στα Θρησκευτικά Γενικού
Λυκείου
Α΄ Τάξη
Θρησκεία και σύγχρονος άνθρωπος
(50 ώρες)
|
Β΄ Τάξη
Θρησκεία και κοινωνία
(50 ώρες)
|
Γ΄ Τάξη
Θρησκεία και σύγχρονος κόσμος
(24 ώρες)
|
|||
ΑΝΘΡΩΠΟΣ/ΠΡΟΣΩΠΟ
|
Αναζήτηση του
Θεού
Αυτογνωσία
Επικοινωνία
Ήθος
Αγιότητα
|
ΘΕΟΣ
|
Αποκάλυψη
Δημιουργία
Βίωμα
Λύτρωση
Αθεΐα
|
ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ
|
Επιστήμη
Τεχνολογία
Γενετική
Οικολογία
|
ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΤΗΤΑ
|
Πίστη
Λατρεία
Προσευχή
Γιορτή
Σωτηρία
|
ΘΡΗΣΚΕΙΑ
|
Ιερότητα
Ανταμοιβή
Παράδοση
Μύηση
Ιεροσύνη/Ιερατείο
|
ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ
|
Πλούτος
Εργασία
Συμβίωση
Επανάσταση
|
ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ
|
Εκκλησία
Ευχαριστία
Ενότητα
Ταυτότητα
Όρια/νόμος
|
ΚΟΙΝΩΝΙΑ
|
Πολίτης
Στερεότυπα
Πολυπολιτισμικότητα
Διάλογος
Εκκοσμίκευση
|
ΟΡΑΜΑ
|
Ειρήνη
Δικαιοσύνη
Ευτυχία
Μεταμόρφωση
|
ΑΞΙΕΣ
|
Ελευθερία
Αγάπη
Δικαιώματα
Ισότητα
Ευθύνη
|
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
|
Γλώσσα
Μύθος
Έκφραση
Ιστορία
Οικουμενικότητα
|
||
ΚΑΚΟ
|
Αμαρτία
Θάνατος
Αδικία
Φανατισμός
Υποδούλωση/εξάρτηση
|
ΗΘΙΚΗ
|
Βιοηθική
Έρωτας
Ζωή
Συγχώρηση
Ετερότητα
|
||
Πρόγραμμα Σπουδών στα Θρησκευτικά Εσπερινού
Λυκείου
Οι προτεινόμενες θεματικές ενότητες για την Α΄, Β΄
& Δ΄ τάξη επισημαίνονται με κίτρινο
Α΄ Τάξη
Θρησκεία και σύγχρονος άνθρωπος
(24 ώρες)
|
Β΄ Τάξη
Θρησκεία και κοινωνία
(24 ώρες)
|
Δ΄ Τάξη
Θρησκεία και σύγχρονος κόσμος
(24 ώρες)
|
|||
ΑΝΘΡΩΠΟΣ/ΠΡΟΣΩΠΟ
|
Αναζήτηση του Θεού
Αυτογνωσία
Επικοινωνία
Ήθος
Αγιότητα
|
ΘΕΟΣ
|
Αποκάλυψη
Δημιουργία
Βίωμα
Λύτρωση
Αθεΐα
|
ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ
|
Επιστήμη
Τεχνολογία
Γενετική
Οικολογία
|
ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΤΗΤΑ
|
Πίστη
Λατρεία
Προσευχή
Γιορτή
Σωτηρία
|
ΘΡΗΣΚΕΙΑ
|
Ιερότητα
Ανταμοιβή
Παράδοση
Μύηση
Ιεροσύνη/Ιερατείο
|
ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ
|
Πλούτος
Εργασία
Συμβίωση
Επανάσταση
|
ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ
|
Εκκλησία
Ευχαριστία
Ενότητα
Ταυτότητα
Όρια/νόμος
|
ΚΟΙΝΩΝΙΑ
|
Πολίτης
Στερεότυπα
Πολυπολιτισμικότητα
Διάλογος
Εκκοσμίκευση
|
ΟΡΑΜΑ
|
Ειρήνη
Δικαιοσύνη
Ευτυχία
Μεταμόρφωση
|
ΑΞΙΕΣ
|
Ελευθερία
Αγάπη
Δικαιώματα
Ισότητα
Ευθύνη
|
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
|
Γλώσσα
Μύθος
Έκφραση
Ιστορία
Οικουμενικότητα
|
||
ΚΑΚΟ
|
Αμαρτία
Θάνατος
Αδικία
Φανατισμός
Υποδούλωση/εξάρτηση
|
ΗΘΙΚΗ
|
Βιοηθική
Έρωτας
Ζωή
Συγχώρηση
Ετερότητα
|
||
Πρόγραμμα Σπουδών στα Θρησκευτικά Μουσικού
& Καλλιτεχνικού Λυκείου
Οι προτεινόμενες θεματικές ενότητες επισημαίνονται με
κίτρινο
Α΄ Τάξη
Θρησκεία και σύγχρονος άνθρωπος
(24 ώρες)
|
Β΄ Τάξη
Θρησκεία και κοινωνία
(24 ώρες)
|
Γ΄ Τάξη
Θρησκεία και σύγχρονος κόσμος
(24 ώρες)
|
|||
ΑΝΘΡΩΠΟΣ/ΠΡΟΣΩΠΟ
|
Αναζήτηση του
Θεού
Αυτογνωσία
Επικοινωνία
Ήθος
Αγιότητα
|
ΘΕΟΣ
|
Αποκάλυψη
Δημιουργία
Βίωμα
Λύτρωση
Αθεΐα
|
ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ
|
Επιστήμη
Τεχνολογία
Γενετική
Οικολογία
|
ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΤΗΤΑ
|
Πίστη
Λατρεία
Προσευχή
Γιορτή
Σωτηρία
|
ΘΡΗΣΚΕΙΑ
|
Ιερότητα
Ανταμοιβή
Παράδοση
Μύηση
Ιεροσύνη/Ιερατείο
|
ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ
|
Πλούτος
Εργασία
Συμβίωση
Επανάσταση
|
ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ
|
Εκκλησία
Ευχαριστία
Ενότητα
Ταυτότητα
Όρια/νόμος
|
ΚΟΙΝΩΝΙΑ
|
Πολίτης
Στερεότυπα
Πολυπολιτισμικότητα
Διάλογος
Εκκοσμίκευση
|
ΟΡΑΜΑ
|
Ειρήνη
Δικαιοσύνη
Ευτυχία
Μεταμόρφωση
|
ΑΞΙΕΣ
|
Ελευθερία
Αγάπη
Δικαιώματα
Ισότητα
Ευθύνη
|
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
|
Γλώσσα
Μύθος
Έκφραση
Ιστορία
Οικουμενικότητα
|
||
ΚΑΚΟ
|
Αμαρτία
Θάνατος
Αδικία
Φανατισμός
Υποδούλωση/εξάρτηση
|
ΗΘΙΚΗ
|
Βιοηθική
Έρωτας
Ζωή
Συγχώρηση
Ετερότητα
|
||
Πρόγραμμα Σπουδών στα Θρησκευτικά Ημερήσιου
ΕΠΑΛ
Οι προτεινόμενες θεματικές ενότητες για την Α΄ και Β΄
τάξη επισημαίνονται με κίτρινο
Α΄ Τάξη
Θρησκεία και σύγχρονος άνθρωπος
(50 ώρες)
|
Β΄ Τάξη
Θρησκεία και κοινωνία
(24 ώρες)
|
Β΄ Τάξη
Θρησκεία και σύγχρονος κόσμος
|
|||
ΑΝΘΡΩΠΟΣ/ΠΡΟΣΩΠΟ
|
Αναζήτηση του
Θεού
Αυτογνωσία
Επικοινωνία
Ήθος
Αγιότητα
|
ΘΕΟΣ
|
Αποκάλυψη
Δημιουργία
Βίωμα
Λύτρωση
Αθεΐα
|
ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ
|
Επιστήμη
Τεχνολογία
Γενετική
Οικολογία
|
ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΤΗΤΑ
|
Πίστη
Λατρεία
Προσευχή
Γιορτή
Σωτηρία
|
ΘΡΗΣΚΕΙΑ
|
Ιερότητα
Ανταμοιβή
Παράδοση
Μύηση
Ιεροσύνη/Ιερατείο
|
ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ
|
Πλούτος
Εργασία
Συμβίωση
Επανάσταση
|
ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ
|
Εκκλησία
Ευχαριστία
Ενότητα
Ταυτότητα
Όρια/νόμος
|
ΚΟΙΝΩΝΙΑ
|
Πολίτης
Στερεότυπα
Πολυπολιτισμικότητα
Διάλογος
Εκκοσμίκευση
|
ΟΡΑΜΑ
|
Ειρήνη
Δικαιοσύνη
Ευτυχία
Μεταμόρφωση
|
ΑΞΙΕΣ
|
Ελευθερία
Αγάπη
Δικαιώματα
Ισότητα
Ευθύνη
|
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
|
Γλώσσα
Μύθος
Έκφραση
Ιστορία
Οικουμενικότητα
|
||
ΚΑΚΟ
|
Αμαρτία
Θάνατος
Αδικία
Φανατισμός
Υποδούλωση/εξάρτηση
|
ΗΘΙΚΗ
|
Βιοηθική
Έρωτας
Ζωή
Συγχώρηση
Ετερότητα
|
||
Πρόγραμμα σπουδών στα Θρησκευτικά
Εσπερινού ΕΠΑΛ
Οι προτεινόμενες θεματικές ενότητες για τη Β΄ τάξη επισημαίνονται
με κίτρινο
Β΄ Τάξη
Θρησκεία και σύγχρονος άνθρωπος
(24 ώρες)
|
Β΄ Τάξη
Θρησκεία και κοινωνία
|
Β΄ Τάξη
Θρησκεία και σύγχρονος κόσμος
|
|||
ΑΝΘΡΩΠΟΣ/ΠΡΟΣΩΠΟ
|
Αναζήτηση του
Θεού
Αυτογνωσία
Επικοινωνία
Ήθος
Αγιότητα
|
ΘΕΟΣ
|
Αποκάλυψη
Δημιουργία
Βίωμα
Λύτρωση
Αθεΐα
|
ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ
|
Επιστήμη
Τεχνολογία
Γενετική
Οικολογία
|
ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΤΗΤΑ
|
Πίστη
Λατρεία
Προσευχή
Γιορτή
Σωτηρία
|
ΘΡΗΣΚΕΙΑ
|
Ιερότητα
Ανταμοιβή
Παράδοση
Μύηση
Ιεροσύνη/Ιερατείο
|
ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ
|
Πλούτος
Εργασία
Συμβίωση
Επανάσταση
|
ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ
|
Εκκλησία
Ευχαριστία
Ενότητα
Ταυτότητα
Όρια/νόμος
|
ΚΟΙΝΩΝΙΑ
|
Πολίτης
Στερεότυπα
Πολυπολιτισμικότητα
Διάλογος
Εκκοσμίκευση
|
ΟΡΑΜΑ
|
Ειρήνη
Δικαιοσύνη
Ευτυχία
Μεταμόρφωση
|
ΑΞΙΕΣ
|
Ελευθερία
Αγάπη
Δικαιώματα
Ισότητα
Ευθύνη
|
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
|
Γλώσσα
Μύθος
Έκφραση
Ιστορία
Οικουμενικότητα
|
||
ΚΑΚΟ
|
Αμαρτία
Θάνατος
Αδικία
Φανατισμός
Υποδούλωση/εξάρτηση
|
ΗΘΙΚΗ
|
Βιοηθική
Έρωτας
Ζωή
Συγχώρηση
Ετερότητα
|
||
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου