Τα Θρησκευτικά, ένα μάθημα ανοιχτό για όλους τους μαθητές. Τα νέα Προγράμματα Σπουδών.

Tης Κωνσταντίνας Μίχα

Οι αλλαγές, που έχουν συντελεστεί τα τελευταία χρόνια στη σύνθεση του πληθυσμού των ευρωπαϊκών κοινωνιών ενισχύοντας το θρησκευτικό πλουραλισμό της Γηραιάς Ηπείρου, καθώς και γεγονότα με παγκόσμιες επιπτώσεις, όπως η 11η Σεπτεμβρίου, οι τρομοκρατικές επιθέσεις που ακολούθησαν σε ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, αλλά και η αιματηρή δράση του ISIS, αναθέρμαναν τη συζήτηση στην Ευρώπη για τη σημασία και το ρόλο της θρησκείας στις κοινωνίες. Η ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης και έκφρασης και τα όριά τους, η ελευθερία της έκφρασης και τα όριά της σε σχέση με την προσβολή του θρησκευτικού συναισθήματος (βλέπε, βλασφημία), τα θρησκευτικά σύμβολα σε σχολεία και χώρους εργασίας, αποτελούν μερικά μόνο από τα ζητήματα που βρίσκονται στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης.

Τα ευρωπαϊκά σχολεία, μικρογραφίες των ευρωπαϊκών κοινωνιών, επηρεάζονται άμεσα από το ερώτημα «ποια η θέση της θρησκείας στη δημόσια ζωή», από τη στιγμή μάλιστα που πρέπει να μορφώσουν /εκπαιδεύσουν πολίτες, ικανούς να συμβιώνουν αρμονικά σε πολυπολιτισμικές και πολυθρησκευτικές κοινωνίες. Το μάθημα των Θρησκευτικών (ΜτΘ) μπορεί να αποτελέσει εργαλείο στα χέρια των εκπαιδευτικών, είναι όμως επίκαιρο; Στα ερωτήματα, εάν η διδασκαλία του ΜτΘ είναι πλέον ξεπερασμένη, εάν είναι καλύτερα να «αγνοείται» η θρησκεία στα σχολεία, η απάντηση που προκύπτει από τα λόγια όσων μίλησαν στο ΑΠΕ-ΜΠΕ είναι αρνητική, με την επισήμανση, μάλιστα, της συμβολής που μπορεί να έχει στην αντιμετώπιση του θρησκευτικού φονταμενταλισμού και στην ενίσχυση μιας θρησκευτικής πίστης ανοιχτής, συνώνυμης της ανοχής του «άλλου», του διαλόγου, της συμφιλίωσης, της συμπόνιας, της δικαιοσύνης. «Πρέπει να θυμόμαστε πάντα ότι οι χειρότεροι πόλεμοι μετά τους εμφύλιους, είναι οι θρησκευτικοί. Η λύση σε αυτό το θέμα δεν είναι να καταργήσουμε τη θρησκεία, αλλά να μην αφήσουμε τη διδασκαλία για τις αρχές κάθε θρησκευτικής πίστης στα χέρια των φανατικών. Εκείνοι που αγωνίζονται για να καταργήσουν τη θρησκεία και το μάθημα των Θρησκευτικών, πιστεύοντας ότι έτσι θα λύσουν το πρόβλημα του θρησκευτικού φανατισμού, μοιάζουν με τον Ξέρξη όταν μαστίγωνε τη θάλασσα» επισημαίνει ο ΓΓ Θρησκευμάτων Γιώργος Καλατζής.

«Στην Ευρώπη παρατηρείται αναθέρμανση του ενδιαφέροντος για το θρησκευτικό φαινόμενο» λέει ο Σταύρος Γιαγκάζογλου, σύμβουλος του Υπουργείου Παιδείας και προϊστάμενος του Γραφείου Έρευνας, Σχεδιασμού και Εφαρμογών στο Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής. Εξηγεί πως «η θρησκεία παύει να θεωρείται ένα γεγονός της ιδιωτικής σφαίρας. Κατά παράδοση, εθεωρείτο ότι δεν αφορά πολιτικές , συστάσεις για την εκπαίδευση. Η Ευρώπη ασκούσε μια σκληρή ουδετερόθρησκη και λαϊκού τύπου στάση απέναντι σε θέματα όπως για παράδειγμα η μπούργκα ή η μαντίλα κλπ. Πλέον όμως, αυτή η στάση, που είναι απότοκο του διαφωτισμού δεν υιοθετείται. Σήμερα, ευρωπαϊκοί θεσμοί, όπως το Συμβούλιο της Ευρώπης, διαμορφώνουν συστάσεις που ευνοούν τη θρησκευτική ποικιλομορφία στην κατεύθυνση της διαπολιτισμικής διάστασης του θρησκευτικού φαινομένου. Κυρίως, ενδιαφέρουν οι αβρααμικές θρησκείες δηλαδή, ο Χριστιανισμός, ο Ιουδαϊσμός και το Ισλάμ. Σε αυτές τις θρησκείες εντοπίζονται ζητήματα φονταμενταλισμού και στις μεταξύ τους σχέσεις. Έτσι λοιπόν, παρέχονται όχι μόνο συστάσεις και οδηγίες αλλά και εκπαιδευτικά υλικά ούτως ώστε η διδασκαλία του ΜτΘ να μπορεί να διαλέγεται με θρησκείες, όπως είναι το Ισλάμ. Αυτή η στάση υιοθετείται πλέον προκειμένου να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο του θρησκευτικού φονταμενταλισμού. Έχει επίσης, σχέση με τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνονται αντίπαλες προς το φονταμενταλιστικό Ισλάμ, χριστιανικές, εθνικιστικές ή ρατσιστικές, ή άλλες τάσεις».

«Το ΜτΘ οφείλει να συμβάλει στην έγκυρη πληροφόρηση του μαθητή, ο οποίος αφού κατανοήσει πρώτα τη δική του θρησκευτική ταυτότητα έχει στη συνέχεια την ευκαιρία να ανακαλύψει το πολιτιστικό αποτύπωμα της θρησκείας ή των θρησκειών στη συγκεκριμένη κοινωνία αλλά και στην ευρύτερη σύγχρονη οικουμένη που αποτελεί πλέον οικείο χώρο ζωής και δράσης για τον νέο άνθρωπο» επισημαίνει ο Δημήτρης Μόσχος, επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Θεολογίας του ΕΚΠΑ και πρόεδρος του Πανελλήνιου Θεολογικού Συνδέσμου «ΚΑΙΡΟΣ για την αναβάθμιση της θρησκευτικής εκπαίδευσης». Όπως σημειώνει, «χωρίς αυτή την πληροφόρηση και κατάλληλη επεξεργασία στο δημοκρατικά ελεγχόμενο και πιστοποιημένο σχολείο, ο μαθητής μπορεί να πέσει θύμα ποικίλων κέντρων μη κριτικής γνώσης, με αποτέλεσμα την ψυχολογική του χειραγώγηση, ακόμη και την πολύμορφη εκμετάλλευση της προσωπικότητάς του. Αυτοί είναι και οι λόγοι για τον αυξανόμενο προβληματισμό επανεισαγωγής του μαθήματος και σε χώρες όπου είχε καταργηθεί (Γαλλία), ενώ συνιστάται και περιγράφεται η διδασκαλία του σε ευρωπαϊκά κείμενα, όπως του Συμβουλίου της Ευρώπης (Λευκή Βίβλος για το Διαπολιτισμικό Διάλογο,, 2008) και του ΟΑΣΕ (Toledo Guiding Principles on Teaching about Religions and Beliefs in Public Schools, 2007)».

«Το μάθημα των Θρησκευτικών από εργαλείο κατήχησης, εθνικισμού, φονταμενταλισμού, ή αντιπαλότητας μπορεί να γίνει ένα εργαλείο καταλλαγής, συναλληλίας, συναντίληψης, προσέγγισης» σύμφωνα με τον κ Γιαγκάζογλου που δίνει έμφαση στην υλοποίηση αυτής της οπτικής με τα νέα Προγράμματα Σπουδών για το ΜτΘ για το Δημοτικό, το Γυμνάσιο και το Λύκειο. Παράλληλα, κάνει ιδιαίτερη αναφορά στην πρωτοβουλία του Υπουργείου Παιδείας για παροχή της δυνατότητας στους μουσουλμάνους μαθητές της Θράκης να διδάσκονται το μάθημα των ισλαμικών θρησκευτικών στο σχολείο τους. «Μέχρι τώρα οι μουσουλμάνοι απαλλάσσονταν και είχαν κενό στο πρόγραμμα. Τώρα, η ελληνική πολιτεία ενδιαφέρεται η μουσουλμανική μειονότητα να διδάσκεται τη θρησκευτική της παράδοση και μάλιστα στην ελληνική γλώσσα και μάλιστα από αποφοίτους της πρώην ΕΠΑΘ, δηλαδή από ιεροδιδασκάλους, τους οποίους προσλαμβάνει το Υπουργείο Παιδείας».

Νέα Προγράμματα Σπουδών (ΠΣ) για το μάθημα των Θρησκευτικών

Ποια θρησκευτικά όμως, πρέπει να διδάσκονται στο ελληνικό σχολείο και ποιες ανάγκες έρχονται για να καλύψουν τα νέα Προγράμματα Σπουδών;
«Το ΜτΘ είναι μάθημα, δηλαδή μετάδοση γνώσης, όχι κατήχηση. Η κατήχηση είναι αποκλειστική ευθύνης της Εκκλησίας, όπως αντίστοιχα, η μετάδοση της γνώσης είναι αποκλειστική ευθύνη της Πολιτείας. Αυτό σημαίνει ότι ο τρόπος και η μέθοδος μετάδοσης της γνώσης για την ορθοδοξία, αλλά και για τα άλλα μεγάλα θρησκεύματα οφείλει να αλλάζει , αν θέλουμε το μάθημα να μένει ζωντανό και ενδιαφέρον», σημειώνει ο κ. Καλατζής και αναφερόμενος στα νέα ΠΣ εξηγεί: «Τα νέα Προγράμματα Σπουδών δεν καλύπτουν μόνο την ανάγκη να γνωρίσουμε την Ορθοδοξία, που είναι η πίστη της πλειοψηφίας του λαού μας, αλλά και άλλα χριστιανικά δόγματα και άλλες θρησκείες. Δίνουν περισσότερες δυνατότητες στο θεολόγο να βοηθήσει τα παιδιά να ανακαλύψουν να προβληματιστούν και να συζητήσουν. Δεν επιδιώκει την κατήχηση, αλλά τη γνώση και μέσω της γνώσης μπορεί να καταπολεμηθεί αποφασιστικά ο φόβος και η προκατάληψη».
«Η επεξεργασία των δικών μας ΠΣ στο δημοτικό, το γυμνάσιο και στο λύκειο έχει να κάνει με ένα μάθημα για όλους, που μπορούν να το διδάσκονται οι ορθόδοξοι χριστιανοί με έμφαση στα χαρακτηριστικά αυτά, μπορούν να το διδάσκονται και άλλες χριστιανικές παραδόσεις και άλλες θρησκείες ακόμα και οι άθεοι μαθητές, οι αδιάφοροι μαθητές, οι ουδετερόθρησκοι, ή εκεί που θα συζητώνται ζητήματα φιλοσοφικών αντιλήψεων, μεταφυσικών αντιλήψεων που δεν έχουν θεολογικό χαρακτήρα κλπ» τονίζει ο κ Γιαγκάζογλου . «Η καινοτομία των προγραμμάτων αυτών αφορά κυρίως τη μεθοδολογία τους, καθώς έχουν εισαγάγει νέες διερευνητικές συνεργατικές και βιωματικές στρατηγικές μάθησης». Ωστόσο, οι θεολόγοι δεν έχουν ενιαία θεώρηση των νέων ΠΣ. Η επιθυμία για ένα «μάθημα ανοιχτό προς όλους τους μαθητές» συγκρούεται με το φόβο «της θρησκευτικής σύγχυσης και του αφανισμού της οικείας πίστεως».

Σύμφωνα με τον κ. Μόσχο «το νέο ΠΣ στην Υποχρεωτική Εκπαίδευση συνιστά αναμφίβολα πρόοδο. Κατ' αρχήν επειδή δίνει περισσότερο χώρο στην πληροφόρηση και για άλλες θρησκείες πλην του Ορθόδοξου Χριστιανισμού χωρίς ωστόσο να παραθεωρεί τα ασύμβατα στοιχεία μεταξύ τους και το γεγονός ότι η κύρια θρησκευτική παράδοση στην Ελλάδα είναι αυτή της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Έπειτα, αρθρώνεται πάνω σε μια σύγχρονη παιδαγωγική φιλοσοφία, που με τη συνδρομή μιας πλειάδας διδακτικών προτάσεων σε πορείες, μεθόδους, τεχνικές και μέσα, οδηγεί τον ίδιο το μαθητή, στην ανακάλυψη και κατάκτηση της γνώσης. Στην ίδια πορεία κινείται και το πρόσφατα εκπονηθέν ΠΣ για το Λύκειο». Όμως, υπενθυμίζει ότι «μια τόσο μεγάλη στροφή σε επίπεδο προγραμμάτων, απαιτεί μεγάλη οργανωτική προπαρασκευή για τη φάση της καθολικής εφαρμογής, δηλαδή εμπλουτισμό της αρχικής κατάρτισης κυρίως των συναδέλφων εκπαιδευτικών στην Α/θμια Εκπαίδευση με θέματα θεολογίας και θρησκειολογίας, την ουσιαστική επιμόρφωση-ενημέρωση όλων των εν ενεργεία εκπαιδευτικών της Β/θμιας πάνω σε θέματα νέων τεχνικών και στρατηγικών διδασκαλίας, καθώς και την ανάγκη παραγωγής διδακτικού υλικού συμβατού με τη νέα μορφή του μαθήματος και τις απαιτήσεις του».
Υπάρχουν και οι αντίθετες φωνές που θεωρούν τα νέα ΠΣ «ακατάλληλα για τα παιδιά των Ελλήνων». Όπως υποστηρίζει ο Κωνσταντίνος Σπαλιώρας , Πρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Θεολόγων, «μετατρέπουν την επί 180 συναπτά έτη διδασκαλία της ορθόδοξης παράδοσης στα σχολεία μας, σε μία πολυθρησκειακή διδασκαλία 9 θρησκειών και ομολογιών καθώς και άθεων κοσμοθεωριών». Κάνει λόγο για «θρησκευτική σύγχυση και θρησκευτικό μηδενισμό όλων των παιδιών ορθοδόξων και μη, αφανισμό της οικείας πίστεως και θρησκευτικής συνειδήσεως και παράνομη «χρησιμοποίηση» του μαθήματος των θρησκευτικών, με στόχο την επίτευξη άλλων κοσμικών και πολιτικών σκοπιμοτήτων, όπως η ολοκλήρωση των στόχων της Παγκοσμιοποίησης, και της σχεδιαζόμενης παγκόσμιας διακυβέρνησης και παγκόσμιας θρησκείας».

Για την ίδια την Ορθόδοξη Εκκλησία, «ο μαθητής πρέπει να λαμβάνει ολοκληρωμένη γνώση των διαφόρων εκφάνσεων του θρησκευτικού φαινομένου». Όπως υπογραμμίζει ο μητροπολίτης Μεσσηνίας κ. Χρυσόστομος, «η Ιερά Σύνοδος έχει ήδη από το 2012 τοποθετηθεί και για την αναγκαιότητα του ΜτΘ και για το θέμα του αναλυτικού προγράμματος. Τις θέσεις της και τις προτάσεις της κατέθεσε στο Υπουργείο Παιδείας, το οποίο και τις απεδέχθη θετικότατα. Δυστυχώς, ορισμένοι κύκλοι θεολόγων, οι οποίοι κινούνται από κίνητρα ιδιοτέλειας και προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν τη διοικούσα Εκκλησία, δεν αφήνουν το θέμα να κλείσει. Όμως, τους διαφεύγει ότι η συνεχής προβολή του θέματος με αρνητισμό θα έχει στο μέλλον οδυνηρά αποτελέσματα και για τη θρησκευτική διαπαιδαγώγηση των νέων και για τις δικές τους επιδιώξεις και τα συμφέροντα».

Ήδη, τα νέα ΠΣ για το ΜτΘ για το Δημοτικό και το Γυμνάσιο έχουν εφαρμοστεί πιλοτικά και όσες αναθεωρήσεις έγιναν μετά την αξιολόγησή τους έχουν ενταχθεί σε αυτά. «Είναι πλέον ανάγκη, τα νέα αυτά ΠΣ σε όλα τα μαθήματα να οδηγήσουν στην εκπόνηση κατάλληλων εκπαιδευτικών υλικών. Συνάμα, χρειάζεται και η ανάλογη ουσιαστική και αποκεντρωμένη επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Συνεπώς, εναπόκειται στην πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων να προτείνει τις θεσμικές, παιδαγωγικές και άλλες προϋποθέσεις εισαγωγής και γενίκευσης των νέων ΠΣ στην εκπαίδευση» σημειώνει ο κ Γιαγκάζογλου.

Τι συμβαίνει στην Ευρώπη

Όλες οι χώρες έχουν περάσει από τη φάση του κατηχητικού και ομολογιακού μαθήματος, οι προτεσταντικές, οι καθολικές, οι προτεσταντοκαθολικές, όπως συμβαίνει στη Γερμανία, ανάλογα με κάθε κρατίδιο, περιγράφει ο κ Γιαγκάζογλου. «Εξάλλου, σε ορισμένες χώρες, όπως είναι η Γερμανία, η Αυστρία, το Βέλγιο, γίνονται πολλά παράλληλα ομολογιακά μαθήματα. Χωρίζονται οι τάξεις και παρακολουθούν το καθολικό, το ορθόδοξο , το προτεσταντικό μάθημα. Στη Γερμανία, υιοθέτησαν πειραματικά και ισλαμικό μάθημα, παρατηρήθηκαν όμως, πάρα πολλά προβλήματα, γιατί με την ανάθεση του μαθήματος στις κοινότητες, στην ουσία το μάθημα έκαναν κατηχητές και όχι δάσκαλοι. Σε όλες τις χώρες πάντως, είτε το μάθημα είναι θρησκειολογικό, είτε ομολογιακό , αυτό που επιχειρείται είναι να γίνεται ένα ανοικτό μάθημα , ένα μάθημα που διαλέγεται με το θρησκευτικό φαινόμενο γενικότερα , όχι κλειστά, ομολογιακά, κατηχητικά μαθήματα. Δηλαδή, και τα λεγόμενα ομολογιακά μαθήματα στην Ευρώπη δεν είναι ομολογιακά στενά , είναι ήπια ομολογιακά, ανοικτά ομολογιακά. Μάλιστα στο Βέλγιο, όπου μέχρι πρόσφατα το μοντέλο που γνωρίζαμε ήταν πολλά ομολογιακά μαθήματα, ετοιμάζεται ήδη σχέδιο νόμου για να γίνει ένα ευρύτερο πολιτισμικό μάθημα , το οποίο θα είναι υποχρεωτικό για όλους».

Η υποχρεωτικότητα του μαθήματος των Θρησκευτικών στην Ελλάδα και η δυνατότητα απαλλαγής

Όποιο εκπαιδευτικό σχεδιασμό κι αν ακολούθησε κατά καιρούς, το ΜτΘ στην Ελλάδα είναι υποχρεωτικό. Όμως, όπως υπογραμμίζει ο κ Καλατζής, «ο νόμος δίνει τη δυνατότητα απαλλαγής σε όποιον δεν είναι χριστιανός ορθόδοξος. Επειδή το Κράτος δεν τηρεί στοιχεία για το θρήσκευμα των Ελλήνων πολιτών, ο μόνος τρόπος για να εφαρμοστεί ο νόμος, είναι να δηλώσει ο ενδιαφερόμενος ότι δεν είναι χριστιανός ορθόδοξος και γι' αυτό έχει το δικαίωμα να μην παρακολουθήσει το μάθημα των Θρησκευτικών. Δεν ζητείται να δηλώσει κάποιος το θρήσκευμά του, αλλά μόνο ότι δεν ανήκει σε μια συγκεκριμένη θρησκευτική κοινότητα για την οποία το μάθημα είναι υποχρεωτικό. Υπάρχει συγκεκριμένη, αμετάκλητη, δικαστική απόφαση για το θέμα αυτό, η οποία είναι λεπτομερής και σαφής. Με αυτή ακριβώς την δικαστική απόφαση συμμορφώθηκε, όπως όφειλε, η διοίκηση με την εγκύκλιο της 23/1/2015. Μάλιστα, επειδή επί τρία έτη το Υπουργείο δεν συμμορφωνόταν, προκλήθηκε νέα δίκη, η οποία δεν κατέληξε εις βάρος της Πολιτείας, ακριβώς επειδή εν τω μεταξύ εκδόθηκε η εγκύκλιος τον περασμένο Ιανουάριο».

ΦΙΚΟΣ, ένας graffiti artist συναντά τη βυζαντινή τέχνη μέσα από το μάθημα των Θρησκευτικών

Τα νέα Προγράμματα Σπουδών για το ΜτΘ στο Δημοτικό και το Γυμνάσιο κοσμούν ζωγραφιές ενός graffiti artist, του 28χρονου Φίκου ( www.fikos.gr). Δημιουργεί graffiti από την ηλικία των 12 ετών, ενώ άρχισε να σπουδάζει βυζαντινή ζωγραφική στα 13. Στα έργα του η μνημειακή βυζαντινή τέχνη συναντάται για πρώτη φορά με ένα σύγχρονο καλλιτεχνικό κίνημα όπως η street art. Όπως λέει ο καλλιτέχνης στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, δημιουργεί «σύγχρονη εκκλησιαστική τέχνη». «Ο εκκλησιαστικός χώρος είναι σήμερα σαν μουσείο. Οι αγιογραφίες στις εκκλησίες είναι περίπλοκες, έχουν μια μαεστρία που δεν μιλάει στο σύγχρονο άνθρωπο. Καθημερινά υπάρχει τόση πολλή πληροφορία , που θέλεις κάτι να σε ξεκουράζει, επιθυμείς την απλότητα, να μπαίνεις στην εκκλησία και να ηρεμεί η ψυχή σου». Ο Φίκος σχολιάζοντας την καλλιτεχνική του πινελιά στα νέα ΠΣ για το ΜτΘ, λέει: «πρέπει να γίνει μια προσπάθεια εκσυγχρονισμού του λόγου με τον οποίο μιλούν για τις θρησκείες , να μιλούν απλά, να είναι ο λόγος του Ευαγγελίου το 2015. Εγώ, από την πλευρά μου, θα κάνω αυτό που ξέρω να κάνω, αυτό που μιλάει στη σύγχρονη νεολαία. Είναι χριστιανικό αλλά μοιάζει μοντέρνο και μπορεί να το ακούσει ένας νέος. Είναι ένας δίαυλος επικοινωνίας. Δεν χρειάζεται να πούμε νέα πράγματα, αλλά να γράφουμε το ευαγγέλιο με το δικό μας γραφικό χαρακτήρα. Όσοι ασχολούνται με τη σύγχρονη εκκλησιαστική τέχνη κάνουν μια σύγχρονη ιεραποστολή». Δουλειά του Φίκου, εκτός από την Ελλάδα, έχει παρουσιαστεί σε Γαλλία, Βουλγαρία, Αγγλία, Ιρλανδία, Ουκρανία, Αυστρία, Λιθουανία, Ελβετία, Νορβηγία και Μεξικό, σε εκθεσιακούς χώρους και μουσεία, σε ιδιωτικούς και δημόσιους χώρους, σε τηλεόραση και ραδιόφωνο.

Πηγή  AΠΕ - ΜΠΕ