Μητροπολίτου Αρκαλοχωρίου, Καστελλίου και Βιάννου Ανδρέα: "Ο Oικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, μια παγκόσμια προσωπικότητα".

Η ομιλία του Καθηγητού του Τμήματος Θεολογίας του ΑΠΘ και Μητροπολίτου Αρκαλοχωρίου κ. Ανδρέα (Νανάκη) στη διεθνή επιστημονική ημερίδα με θέμα: «Φραγκίσκος Α΄ Επίσκοπος Ρώμης -  Βαρθολομαίος Α΄ Οικουμενικός Πατριάρχης. Πρότυπα θρησκευτικών ηγετών στον 21ο αιώνα» 

(Θεσ/νίκη, 21 Απριλίου 2015).

Όταν αναφερόμαστε στον σημερινό Προκαθήμενο της Ορθοδόξου Ανατολικής Εκκλησίας, τον Παναγιώτατο Οικουμενικό Πατριάρχη κ. κ. Βαρθολομαίο, αναπόφευκτα ανακαλούμε στη μνήμη μας τα λόγια ενός ισχυρού πολιτικού παράγοντα: του Αντιπροέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής Τζο Μπάιντεν, ο οποίος στην προσπάθειά του να διαζωγραφίσει το μέγεθος της πολυτάλαντης και επιβλητικής προσωπικότητας του Πρώτου της υπ’ ουρανόν Ορθοδοξίας, ετόνισε, μεταξύ άλλων, κατά τρόπο επιγραμματικό, λακωνικό και σαφή ότι «η προσωπικότητα του Πατριάρχου Βαρθολομαίου τον εντυπωσιάζει στον ίδιο βαθμό που τον έχει εντυπωσιάσει εκείνη του Νέλσον Μαντέλα». Επεσήμανε επίσης, με νόημα προς τους δημοσιογράφους κατά την διάρκεια της τελευταίας επίσκεψής του στο Φανάρι ο Αμερικανός Αντιπρόεδρος τον Νοέμβριο του 2014 ότι «αυτός (δηλαδή ο Βαρθολομαίος) είναι ο άνδρας ο οποίος πράττει αυτά που λέει»[1].

Του λόγου το αληθές έρχεται να επιβεβαιώσει περίτρανα η συγκριτική μελέτη των προγραμματικών δηλώσεων του Οικουμενικού Πατριάρχου αμέσως μετά την χάριτι Θεού εκλογή Του, την Τρίτη 22 Οκτωβρίου 1991, στον Αποστολικό και Πατριαρχικό Θρόνο της Βασιλίδος των Πόλεων. Οι δηλώσεις περιλαμβάνονται τόσο στα ανακοινωθέντα του νέου Προκαθημένου της Εκκλησίας ενώπιον της ενδημούσης Συνόδου του Οικουμενικού Πατριαρχείου την 24 Οκτωβρίου 1991, όσο  και στον Ενθρονιστήριο Λόγο του  το Σάββατο 2 Νοεμβρίου 1991.

«Ὅθεν, ἐν κενώσει προσεγγίζομεν τήν στιγμήν ταύτην τήν φλεγομένην καί μή κατακαιομένην βάτον τῆς Οἰκουμενικῆς Πατριαρχίας, ἐν ᾗ καλούμεθα εἰς θεωρίαν τοῦ Θεοῦ, εἰς ἱερουργίαν τοῦ μυστηρίου τῆς ἀδιασπάστου καθολικότητος, εἰς διακονίαν καί μαρτυρίαν τῆς Ὀρθοδοξίας, εἰς οἰκοδομήν τῆς χριστιανικῆς ἑνότητος»[2].

Αναφορικώς «πρός τήν θεωρίαν τοῦ Θεοῦ καί τήν ἱερουργίαν τοῦ μυστηρίου τῆς ἀδιασπάστου καθολικότητος», ο Σεπτός Προκαθήμενος της Εκκλησίας, έχων κατά προτεραιότητα την συνείδησιν του πνευματικού ποιμένος και αρχιθύτου κατά την πρωθιεραρχική Του εκκλησιαστική διακονία, επέδειξε ιδιαίτερη μέριμνα στην τόνωση του θρησκευτικού αισθήματος των Ορθοδόξων και την καλλιέργεια της Ορθόδοξης πνευματικότητας. Προς τούτο, προέβη, μεταξύ άλλων:

α) στον επαναπατρισμό, μετά την πάροδο ακριβώς οκτώ αιώνων, εκ Ρώμης στην Πόλη των ιερών λειψάνων των προκατόχων του Αγίων Γρηγορίου του Θεολόγου και Ιωάννου του Χρυσοστόμου. Το ιστορικό τούτο γεγονός ο Πατριάρχης έχει επανειλημμένως δηλώσει ότι το θεωρεί ως το μείζον επίτευγμα της Πατριαρχίας Του,

β) στον καθαγιασμό του Αγίου Μύρου ήδη τρεις φορές, κατά τά έτη 1992, 2002 και 2012, γεγονός σπάνιο ίσως και αμαρτύρητο δια τα εκκλησιαστικά δεδομένα αδιάκοπης πατριαρχίας στη δισχιλιετή ιστορία του Οικουμενικού Θρόνου,

γ) στην αγιοκατάταξη πλήθους νέων Αγίων, οι οποίοι και κατατάχθηκαν από την Ιερά Σύνοδο του Οικουμενικού Πατριαρχείου στο Αγιολόγιο της Ορθοδόξου Εκκλησίας είτε ως Όσιοι είτε και ως Μάρτυρες. Τελευταία παραδείγματα αποτελούν οι αγιοκατατάξεις των Αγίου Εφραίμ της Νέας Μάκρης και της Αγίας Σοφίας της εν Κλεισούρα αλλά και των Αγίων Πορφυρίου του Καυσοκαλυβίτου και Παϊσίου του Αγιορείτου, που προκάλεσαν πνευματικό σεισμό στη δύσκολη ιδιαιτέρως περίοδο της ποικιλόμορφης πνευματικής και οικονομικής κρίσης που διέρχεται η ανθρωπότητα σήμερα.

Η πρωτοπόρα μέριμνα του Οικουμενικού Πατριάρχου «εἰς διακονίαν καί μαρτυρίαν τῆς Ὀρθοδοξίας» εκδηλώθηκε πρωτίστως στα ζητήματα εκείνα που άπτονταν στην ανασυγκρότηση της λειτουργίας του συνοδικού θεσμού της Αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας. Προσέλαβε τα σημεία των καιρών και πίστεψε στην πράξη ότι το πολύπτυχο έργο του Πρώτου μίας Τοπικής Εκκλησίας, και δη της Πρωτοθρόνου,  δεν δύναται να φέρει τα προσδοκώμενα αποτελέσματα άνευ της συστράτευσης ως συγκυρηναίων, πρός άρση του δυσβάστακτου Σταυρού του Αποστόλου Ανδρέου, πάντων των συνοδικών μελών αλλά και σύνολης της Ιεραρχίας του Οικουμενικού Θρόνου. Συνέπεια τούτου ο Πατριάρχης ανεζήτησε τρόπους, διά των οποίων το συνοδικό πολίτευμα της Εκκλησίας, μέσα από την εν Αγίω Πνεύματι σύσκεψη, την συνδιάσκεψη και την συναπόφαση, θα εκφραζόταν στην πληρότητα και την ολότητά του.  Σκοπός και στόχος: η υλοποίηση των μεγαλόπνοων αλλά και τόσο επιβεβλημένων οραμάτων της Μητρός Εκκλησίας προς διακονία των σύγχρονων αναγκών όλης της ανθρωπότητος.

Προς την κατεύθυνση τούτη συνέβαλαν οι εξής ρηξικέλευθες πρωτοβουλίες του σεπτού Προκαθημένου της Εκκλησίας:

α) η τακτική, και δη ανά εβδομάδα κατά τα πρώτα έτη της Πατριαρχίας Του, σύγκληση της Αγίας και Ιεράς Συνόδου του Οικουμενικού Πατριαρχείου, με την συμμετοχή, κατά τα πρεσβεία χειροτονίας, στο συνοδικό έργο πάντων των εν Κωνσταντινουπόλει εν ενεργεία Μητροπολιτών του Θρόνου, άνευ αποκλεισμών και διακρίσεων,

β)  η θεσμοθέτηση, ανά τακτά χρονικά διαστήματα, της Σύναξης, εν Φαναρίω, των εν ενεργεία Ιεραρχών του Οικουμενικού Θρόνου, για να εκθέσει κάθε Ιεράρχης χωριστά τα κυριότερα από τα προβλήματα που απασχολούν το ποίμνιό του στις ανά τον κόσμο Επαρχίες και να ζητήσουν τις δέουσες οδηγίες και κατευθύνσεις,

γ) η από του έτους 2004 και μέχρι σήμερον Πατριαρχική πρωτοβουλία για την διεύρυνση της σύνθεσης της Αγίας και Ιεράς Συνόδου με την πρόσκληση, ως συνοδικών παρέδρων, των Ιεραρχών του Θρόνου από το Εξωτερικό. Η αποφασιστική αυτή πρωτοβουλία αποτελεί ιστορικό γεγονός μεγίστης σημασίας. Ήρθησαν εν τη πράξει οι γνωστοί αλλότριοι απαγορευτικοί περιορισμοί. Δόθηκε η δυνατότητα σε όλους τους εμπλεκομένους να συμμετέχουν ως ίσοι προς ίσον στα κατά καιρούς αποφασιζόμενα εν Φαναρίω,

δ) η απόδοση από την Τουρκική Κυβέρνηση, κατόπιν σχετικών Πατριαρχικών διαβημάτων και ενεργειών, της τουρκικής ιθαγένειας σε Αρχιερείς του Θρόνου που διακονούν σε όλα τα μήκη και πλάτη της υφηλίου αλλά και σε νεώτερα μέλη της Πατριαρχικής Αυλής. Το μείζον αυτό γεγονός σηματοδοτεί την απαρχή ευοίωνων εξελίξεων αναφορικά με τον Οικουμενικό Θρόνο στην απ’ αιώνων ιστορική καθέδρα του.  Στην συνέχιση της οικουμενικής του αποστολής, διά της ενδυναμώσεως των ιερών και των οσίων του Ορθοδόξου Γένους με διαρκές κέντρο την αείφωτο και άσβεστη λυχνία, την καιομένη επί της Αγίας Τραπέζης του Πανσέπτου Πατριαρχικού Ναού του Αγίου Μεγαλομάρτυρος Γεωργίου.

Η μέριμνα του σεπτού Προκαθημένου της Ορθόδοξης Εκκλησίας για την εμπέδωση της κανονικής λειτουργίας του συνοδικού θεσμού ως τρόπου υπάρξεως της Εκκλησίας σήμερα δεν θα μπορούσε να περιορισθεί μόνον στα πλαίσια της ζωής και της δράσης της Μητρός Εκκλησίας. Αντιθέτως, πρωταρχική σκέψη του Οικουμενικού Πατριάρχου υπήρξε η ενδυνάμωση και η ενίσχυση των υφισταμένων δεσμών μεταξύ των κατά τόπους Ορθόδοξων Εκκλησιών. Απώτερος στόχος η προαγωγή της διορθόδοξης ενότητος και η από κοινού προαγωγή της μαρτυρίας της Ορθοδοξίας προς τον σύγχρονο κόσμο κατά τρόπο αξιόπιστο.

Ως απόρροια της εδραίας και αναπότρεπτης στο διάβα των αιώνων εκκλησιαστικής συνείδησης περί της αποστολής της Πρωτοθρόνου Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως ως του συντονιστικού της όλης Ορθοδοξίας Κέντρου, ο σεπτός Προκαθήμενος της Εκκλησίας, μεταξύ άλλων ιστορικών πρωτοβουλιών, προέβη:

α) στην εν Κωνσταντινουπόλει σύγκληση, κατόπιν Πατριαρχικής πρόσκλησης,  της Σύναξης όλων των Προκαθήμενων των Ορθοδόξων Εκκλησιών με σκοπό την ενασχόληση με θέματα που αφορούσαν τη ζωή και τη μαρτυρία όλων των Ορθοδόξων Εκκλησιών, αλλά και ζητήματα καίρια του σύγχρονου προβληματισμού. Μέχρι σήμερον έχουν πραγματοποιηθείέξι Συνάξεις, με την πρώτη να λαμβάνει χώρα το 1992 και την τελευταία το 2014,

β) στην εντατικοποίηση των Προσυνοδικών Πανορθόδοξων διεργασιών με σκοπό την σύγκληση το επόμενο έτος 2016 της πολυπόθητης και από μακρού αναμενόμενης Αγίας και Ιεράς Συνόδου της Ορθόδοξης Εκκλησίας,

γ) στην κανονική συγκρότηση της Ιεραρχίας της Εκκλησίας Αλβανίας (1992, 1998), στην ενσωμάτωση των Ορθόδοξων Ουκρανικών Κοινοτήτων της Διασποράς στο Οικουμενικό Πατριαρχείο (1995), στην ενεργοποίηση και πάλι του Αυτόνομου Καθεστώτος της Εκκλησίας Εσθονίας (1996), στην ενσωμάτωση, των υπό τη Μονή Οσίας Ειρήνης της Χρυσοβαλάντου και των Μετοχίων αυτής παλαιοημερολογιτών της Αμερικής στο Οικουμενικό Πατριαρχείο (1998) και την ανύψωση της Αυτόνομης Εκκλησίας της Τσεχίας και Σλοβακίας σε Αυτοκέφαλη (1998),

δ) στην σύγκληση της Μείζονος και Υπερτελούς Συνόδου τόσο στο Φανάρι όσο και στο εξωτερικό, προκειμένου να λάβει αποφάσεις για σοβαρά κανονικά προβλήματα που ενέσκηψαν σε επί μέρους Ορθόδοξες Εκκλησίες (Ιεροσόλυμα, Βουλγαρία, Κύπρος).

Σε σχέση προς τον τελευταίο πυλώνα των προγραμματικών Πατριαρχικών εξαγγελιών περί τῆς «οἰκοδομῆς τῆς χριστιανικῆς ἑνότητος», είναι πανθομολογουμένως κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες σταθερή η προσήλωση της Μητρός Εκκλησίας και του Προκαθημένου της στην προαγωγή των διμερών και πολυμερών Θεολογικών Διαλόγων μετά των υπολοίπων Χριστιανικών Εκκλησιών, Ομολογιών και των Διεκκλησιαστικών Οργανισμών. Ιδιαίτερη όμως είναι η βαρύτητα στην υπερπήδηση των υφισταμένων εμποδίων μετά της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας.

Προς τούτο συνέβαλε σημαντικά η πρόσφατη πρωτοβουλία του Οικουμενικού Πατριάρχη να παρακάμψει το πρωτόκολλο, όταν κατά την ενθρόνιση του Πάπα Φραγκίσκου, τον Μάρτιο του 2013, μετέβη αυτοπροσώπως στο Βατικανό, για να συναντήσει τον Επίσκοπο της Παλαιάς Ρώμης και να εγκαινιάσει μία νέα σελίδα στις σχέσεις μεταξύ των δύο Εκκλησιών. Η νέα δυναμική μάλιστα πιστοποιείται από τις συναντήσεις μεταξύ των δύο Προκαθημένων που ακολούθησαν τόσο στα Ιεροσόλυμα τον Μάιο του 2014, στο Βατικανό τον Ιούνιο και στο Φανάρι τον Νοέμβριο του ιδίου έτους.

«Το μέλημα της Α. Θ. Παναγιότητας, του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου, ήταν και εξακολουθεί να είναι η γεφύρωση της Ανατολής με τη Δύση …», είπε ο Δρ. Joel Delobel του Καθολικού Πανεπιστημίου της Λουβαίνης στο Βέλγιο κατά την απονομή του τιμητικού διδακτορικού τίτλου στον Πατριάρχη Βαρθολομαίο το 1996. «Όλη η ζωή του Πατριάρχη αφιερώθηκε στο σκοπό της κατασκευής αυτής της γέφυρας. Η πρώτη από τις γέφυρες είναι αυτή που ενώνει τις διάφορες Ορθόδοξες Εκκλησίες… Η δεύτερη γέφυρα είναι αυτή που προσεγγίζει την Ευρώπη, μια γέφυρα η οποία δημιουργήθηκε από τις σθεναρές εκκλήσεις του Πατριάρχη για τη διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης προς την Ανατολή και τη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Η τρίτη γέφυρα είναι αυτή που θα διευκολύνει το διάλογο μεταξύ όλων των Χριστιανικών Εκκλησιών»[3].

Από τα όσα ενδεικτικά αναφέραμε παραπάνω, γίνεται φανερό ότι ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος όχι μόνο τήρησε τις υποσχέσεις του στις προγραμματικές δηλώσεις, αλλά προχώρησε και πολύ παραπέρα.

Προσλαμβάνοντας κατά τρόπο ιδιαίτερο τα μηνύματα και τις προσκλήσεις των καιρών, μέσα στο πολυπολιτισμικό γίγνεσθαι της μετανεωτερικής εποχής, ο Προκαθήμενος της Ορθοδοξίας έδωσε ιδιαίτερη βαρύτητα στην προαγωγή του διαθρησκειακού και διαπολιτισμικού διαλόγου.  Διά του λόγου το αληθές, επί των ημερών της τετιμημένης Πατριαρχίας Του έλαβαν χώρα υπό την αιγίδα του Οικουμενικού Πατριαρχείου έξι ακαδημαϊκές συναντήσεις μεταξύ εκπροσώπων της Ορθόδοξης Εκκλησίας και του Ιουδαϊσμού, οκτώ με εκπροσώπους του Ι-σλάμ και τέσσερις μεταξύ των αντιπροσώπων των τριών μονοθεϊστικών αβραμιτικών θρησκειών με χαρακτηριστικό παράδειγμα την υπογραφή της γνωστής «Διακηρύξεως του Βοσπόρου» τον Νοέμβριο του 1994.

Η Διακήρυξη αυτή «κα­τα­δι­κά­ζει κά­θε μορ­φή πο­λέ­μου καί κυ­ρί­ως τοῦ πο­λέ­μου ἐν ὀ­νό­μα­τι τῆς θρη­σκεί­ας, το­νί­ζον­τας τήν ἀ­νάγ­κη συ­νερ­γα­σί­ας τῶν τρι­ῶν μο­νο­θε­ϊ­στι­κῶν θρη­σκει­ῶν γιά τήν ἐ­πι­κρά­τη­ση τῆς εἰ­ρή­νης, τῆς ἀ­μοι­βαί­ας ἀ­νο­χῆς καί συ­νυ­πάρ­ξε­ως στόν κό­σμο, στόν ὁ­ποῖ­ο ἡ ἔ­ξαρ­ση τοῦ ἐ­θνι­κι­σμοῦ ὁ­δη­γεῖ σέ συγ­κρού­σεις καί αἱ­μα­το­χυ­σί­ες. Γι’ αὐ­τό καί ὑ­πο­γραμ­μί­ζει τήν ὑ­πο­χρέ­ω­ση τῶν πο­λι­τι­κῶν καί θρη­σκευ­τι­κῶν ἡ­γε­τῶν νά καλ­λι­ερ­γή­σουν καί νά προ­ω­θή­σουν μέ κά­θε μέ­σο τό δι­ά­λο­γο με­τα­ξύ τῶν ἀν­θρώ­πων καί τῶν λα­ῶν γιά τήν οἰ­κο­δό­μη­ση τῆς ἀ­μοι­βαί­ας ἐμ­πι­στο­σύ­νης, τῆς ἀ­γά­πης καί τοῦ ἀλ­λη­λο­σε­βα­σμοῦ»[4].

Ο Οικουμενικός Πατριάρχης, αποδεικνύοντας έμπρακτα το ενδιαφέρον του για την εμπέδωση της διαθρησκειακής συνεργασίας με απώτερο σκοπό την προώθηση της ειρήνης, της ανεκτικότητας, της συμφιλίωσης, του συμπνευματισμού και συμπροβληματισμού γύρω από τα καίρια ζητήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η ανθρωπότητα, συμμετείχε σε πολλές διεθνείς συναντήσεις. Μετέφερε το ενοποιητικό μήνυμα της Μητρός Εκκλησίας προς υπέρβαση του φανατισμού, της μισαλλοδοξίας, του εξτρεμισμού και του εθνικοφυλετισμού. Διακατεχόμενος από την αταλάντευτη πεποίθηση ότι «ο πόλεμος που γίνεται στο όνομα της θρησκείας είναι πόλεμος κατά της θρησκείας» παρέστη αυτοπροσώπως, μεταξύ άλλων,στην 6^η Γενική Συνέλευση της Παγκόσμιας Διάσκεψης επί της Θρησκείας και της Ειρήνης (World Conference οn Religion and Peace), που έγινε στις 3 Νοεμβρίου 1994 στη Riva del Garda της Ιταλίας, στο Διαθρησκειακό Συνέδριο με θέμα «Διάλογος Πολιτισμών και Θρησκειών», που έγινε στην Πόλη στις 7 Μαρτίου 1998, και στο Διαθρησκειακό Συμπόσιο περί του Πατριάρχου Αβραάμ στη Χαρράν στις 13 Απριλίου 2000.

Όπως πολύ εύστοχα παρατηρεί ο Επίτιμος Πρόεδρος του Πανεπιστημίου της Βοστώνης και διακεκριμένος Καθηγητής της Φιλοσοφίας και του Δικαίου JohnSilber: «Οι πραγματικοί ειρηνοποιοί της ιστορίας δεν μόχθησαν μόνο για την άμβλυνση των συγκρούσεων αλλά επέδειξαν και ευσπλαχνία προς εκείνους που τους κατεδίωκαν. Ονόματα όπως εκείνα του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, του Αντρέι Ζαχάροφ, της Αούνγκ Σαν Σου Κι, του Σιμόν Πέρες, του Αρχιεπισκόπου Ντέσμοντ Τούτου και του Νέλσον Μαντέλα ανήκουν στην πρόσφατη ιστορία των ειρηνοποιών. Στη λίστα αυτή των ονομάτων δεν δυνάμεθα να προσθέσουμε και του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου της Κωνσταντινούπολης, τον οποίο έχουν αποκαλέσει Γεφυροποιό καθώς και Πατριάρχη της Ειρήνης»[5];

Η συνεχής και αδιάπτωτη μέριμνα του Οικουμενικού Πατριάρχου για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος από κάθε μορφή εκμετάλλευσης και κατάχρησης αποτελεί έναν ακόμα από τους βασικούς τομείς που τον αναδεικνύουν σε παγκόσμιας εμβέλειας ηγέτη. Ασχολείται με τα σύγχρονα φλέγοντα θέματα του πλανήτη και προσπαθεί, όσο κανείς άλλος θρησκευτικός αρχηγός, να ευαισθητοποιήσει όλους τους εμπλεκόμενους στο τόσο καίριο θέμα που άπτεται της επιβίωσης της ανθρωπότητας.

Δεν είναι καθόλου υπερβολική η εκτίμηση ότι «κατά την διάρκειαν της μέχρι τούδε Πατριαρχίας του ηγωνίσθη και επροστάτευσε την ζωήν εις τον πλανήτην, πρωτίστως την ζωήν των ανθρώπων. Ηγωνίσθη διά την χλωρίδα και την πανίδα, διά το περιβάλλον, την Δημιουργίαν του Θεού, η οποία τόσον δοκιμάζεται εις την σημερινήν εποχήν της τεχνολογίας και της προόδου»[6].

Την εκτίμηση αυτή επιβεβαιώνουν οι σημαντικές και πολλαπλές πρωτοβουλίες του Πατριάρχη μας για την διοργάνωση, σύγκληση και διεξαγωγή διεθνών διεπιστημονικών οικολογικών συνεδρίων, σε διάφορα μέρη του πλανήτη, με την συμμετοχή διακεκριμένων προσωπικοτήτων από τον χώρο της πολιτικής, της επιστήμης και της θρησκείας. Μεταξύ τούτων συγκαταλέγονται:

α) Η πραγματοποίηση στην Θεολογική Σχολή της Χάλκης μιας σειράς Οικολογικών Σεμιναρίων, με στόχο τον διάλογο μεταξύ της επιστημονικής κοινότητος, της οικολογικής κοινωνίας των πολιτών και της Ορθοδόξου Εκκλησίας, καθώς και την ενημέρωση και εκπαίδευση των Ορθοδόξων ιερέων. Από τα πλέον χαρακτηριστικά αναφέρουμε: 1) την από κοινού διοργάνωση με τον Πρίγκιπα Φίλιππο τον Ιούνιο του 1992 της Ημερίδας με θέμα την προστασία του περιβάλλοντος, και  2) την διεξαγωγή Οικολογικού Σεμιναρίου μέσα στα πλαίσια μιας σειράς θερινών εκπαιδευτικών προγραμμάτων με επί μέρους θέματα «Θρησκευτική Παιδεία και Περιβάλλον» (1994), «Περιβάλλον και Ηθική» (1995), «Περιβάλλον και Επικοινωνία» (1996), «Περιβάλλον και Δικαιοσύνη» (1997), «Περιβάλλον και πτωχεία. Νομικαί Διαστάσεις και Ηθική Ευθύνη» (1998). Επίσης το 1999 ιδρύει το Οικολογικό Ινστιτούτο της Χάλκης.

β) Η πραγματοποίηση, από του έτους 1995 και μέχρι σήμερα,  οκτώ πλωτών διεθνών συμποσίων με αντικείμενο την οικολογική προστασία αντιστοίχων υδατίνων σωμάτων του πλανήτη μας (Αιγαίου, Εύξεινου Πόντου, Δούναβη, Αδριατικής, Βαλτικής, Αμαζονίου, Αρκτικής, Μισισιπή). Συμμετείχαν ειδικοί επιστήμονες, εκπρόσωποι Εκκλησιών και άλλων θρησκειών, περιβαλλοντικές οργανώσεις, διακυβερνητικοί οργανισμοί και πολλοί άλλοι, με στόχο την κωδικοποίηση των οικολογικών προβλημάτων και την διατύπωση προτάσεων για την αντιμετώπισή τους,

γ) Η ανάπτυξη πολλών έμπρακτων πρωτοβουλιών για την προστασία του περιβάλλοντος, όπως η προώθηση της βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας σε Μονές και η οικολογική δασική διαχείριση στο Άγιον Όρος.

Ιδιαίτερη σημασία, ωστόσο, έχει η καθολική και ολιστική (θεολογική, ανθρωπολογική, κοσμολογική) προσέγγιση του ζητήματος από τον Πρώτο της Ορθοδοξίας:

«Δια την Ορθόδοξον Εκκλησίαν ο κόσμος είναι κτήσις Θεού, όπως και ο άνθρωπος. Ως κτίσις Θεού, ο φυσικός κόσμος πρέπει να είναι σεβαστός και αγαπητός από τους ανθρώπους, δεδομένου ότι ημείς οι άνθρωποι έχουμε πλασθή υπό του Θεού ως λειτουργοί και οικονόμοι της κτίσεως. Ακριβώς, λοιπόν, δια αυτό η Εκκλησία μας θεωρεί πνευματικόν ζήτημα την στάσιν μας απέναντι της κτίσεως, όπως και την στάσιν μας απέναντι των συνανθρώπων μας, και ενδιαφέρεται εξίσου δια τας γήινους και δια τας μεταφυσικάς διαστάσεις της ανθρωπίνης υπάρξεως. Όπως, άλλωστε, έχουν προ αιώνων διατυπώσει οι Άγιοι Πατέρες, όλα αυτά είναι αλληλένδετα («πάντα της αλλήλων χρείας δεόμενα και ταις παρ” αλλήλων επικουρίαις συνιστάμενα», Μέγας Αθανάσιος). Ήδη, από τον 4ο αιώνα διεπίστωναν οι Πατέρες ότι έκαστο μέρος της κτίσεως, συμπεριλαμβανομένου και του ανθρώπου, είναι αλληλένδετο προς τα άλλα. Αυτός, άλλωστε, δεν είναι και ο ορισμός της οικολογικής ισορροπίας τον οποίον οι επιστήμονες οικολόγοι προτάσσουν στις ημέρες μας ως υψίστη αρχή;

Η Ορθόδοξος Εκκλησία δεν αρνείται ότι είναι ανθρωποκεντρική, καθώς ο άνθρωπος είναι ο «κατ” εικόνα και καθ” ομοίωσιν Θεού» φροντιστής της δημιουργίας. Εξ όλων των πλασμάτων της κτίσεως, μόνον ο άνθρωπος έχει προικισθεί μετά της ικανότητος του «λόγου», της συνειδητής δηλαδή επιλογής μεταξύ σεβασμού προς τα περιβάλλοντα στοιχεία του φυσικού κόσμου ή της καταχρήσεώς των. Υπό το πρίσμα, λοιπόν, τούτο, η Εκκλησία γρηγορεί, καλεί και προσκαλεί έκαστον άνθρωπον, κυρίως τους πιστούς, να εργάζωνται και να φυλάττουν την επίγειο δημιουργία και να μη μετατρέπουν τους εαυτούς τους σε ανεύθυνους χρήστες του φυσικού μας κόσμου. Οι πράξεις υποβάθμισης του φυσικού περιβάλλοντος είναι αμαρτία. Και μάλιστα με καθολικά καταστρεπτικά αποτελέσματα. Αρκεί να αναλογισθώμεν ότι αι συνέπειαι τών πράξεων, οι οποίες αποβαίνουν εις βάρος του περιβάλλοντος επηρεάζουν δυσμενώς το σύνολον των όντων και όχι απλώς ένα ή δύο ανθρώπους, διότι, όπως γνωρίζομεν, όλα τα στοιχεία του κόσμου μας είναι αλληλοεξαρτώμενα. Υπάρχει όμως και μία επί πλέον διάστασις εις την οικολογικήν καταστροφήν και αφορά την αφαίρεσιν εκ των μελλοντικών γενεών της ευκαιρίας να ζήσουν τον όμορφο κόσμο του Θεού εις μιαν υγιά καί ισορροπημένην κατάστασιν. Δια τον λόγον αυτόν καθίσταται εξόχως σημαντική και επείγουσα η δραστηριοποίησις της Eκκλησίας, ώστε κατά το δυνατόν να αποφευχθή περαιτέρω κατάχρησις και φθορά του κόσμου, τον οποίον η ανθρωπότης έχει κληθεί να φυλάσσει και όχι να καταστρέφει. Όλα αυτά δεν σημαίνουν ότι θεοποιούμεν ή λατρεύομεν την κτίση. Την προστατεύομεν ως χρήσιμον δώρον του Θεού προς τον άνθρωπον»[7].

Η αυτοσυνειδησία του Πατριάρχου Βαρθολομαίου επί του ζητήματος τούτου εδράζεται στην υποχρέωση της Εκκλησίας και πρωτίστως του Οικουμενικού Πατριαρχείου, ως Μητρός Εκκλησίας, για την κινητοποίηση οικολογικώς πάσης σημαντικής γωνίας του κόσμου. Κύριο μέλημα του Προκαθημένου της Εκκλησίας είναι να ευαισθητοποιήσει και να καλέσει σε δράση το Ορθόδοξο ποίμνιο απανταχού της γης, ώστε ο καθένας να συμβάλει με τις δυνάμεις που διαθέτει στην αποτελεσματική προστασία των οικοσυστημάτων όπου γης και στην κληροδότησή τους στις επόμενες γενεές.

Σημαντική, επίσης, συμβολή του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην προσπάθεια για την προστασία της φυσικής μας κληρονομιάς αποτελούν οι καταλυτικές πρωτοβουλίες για την προαγωγή του διαθρησκειακού και του διεπιστημονικού διαλόγου, με χαρακτηριστικά παραδείγματα τα Διεθνή Διαθρησκειακά Οικολογικά Συνέδρια στην Ιαπωνία και στην Αγγλία (1995), ώστε να διευρυνθεί το πεδίον συνεργασίας για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Τοιουτοτρόπως, το Οικουμενικό Πατριαρχείο επί των ημερών του Πατριάρχου Βαρθολομαίου έχει αναδειχθεί σε «γέφυρα» επικοινωνίας και συνεργασίας μεταξύ της Εκκλησίας και άλλων θρησκειών, με επιστημονικούς και κοινωνικούς φορείς με κοινό στόχο την προστασία της φυσικής μας κληρονομιάς. Στο πλαίσιο τούτο, ο Πατριάρχης, μόλις πριν από λίγο καιρό, τον Δεκέμβριο του 2014, πρωτοτύπησε και πάλι, καθώς υπήρξε ο πρώτος Ορθόδοξος Προκαθήμενος που επισκέφθηκε την έδρα του διακρατικού Ευρωπαϊκού Οργανισμού Πυρηνικών Ερευνών (CERN) που δικαίως χαρακτηρίζεται ως η «ἐπιστημονική καρδία τῆς Εὐρώπης». Στους χώρους του μεγαλύτερου σε έκταση και σημαντικότερου ερευνητικού κέντρου στον τομέα της πυρηνικής φυσικής παγκοσμίως, ο Προκαθήμενος της Εκκλησίας, αφού περιηγήθηκε στον εις βάθος 100 μέτρων υπό την γη Μεγάλο Επιταχυντή Αδρονίων, «εἰς εἰδικήν αἴθουσαν, παρουσίᾳ ἐπιστημόνων ὁ Πατριάρχης ἐξεφώνησεν ἀγγλιστί τήν ὁμιλίαν Του μέ θέμα τάς σχέσεις Θρησκείας καί Ἐπιστήμης – πρός ἕν κοινόν ὅραμα καί λεξιλόγιον»[8].

Όλες αυτές οι πρωτοπόρες πρωτοβουλίες του Οικουμενικού Πατριάρχου Βαρθολομαίου στον τομέα της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος συνετέλεσαν, ώστε δικαίως να του αποδοθεί το 1997 από τον Αντιπρόεδρο της Αμερικής Αλ Γκόρ τό προσωνύμιο του «πράσινου Πατριάρχη», γεγονός που το 2008 θα οδηγήσει το παγκοσμίου φήμης περιοδικό «Times» να συγκαταλέξει τον Οικουμενικό Πατριάρχη ανάμεσα στις 100 πλέον σημαντικές με επιρροή προσωπικότητες ανά τον κόσμο, λόγω του ότι «ανέδειξε την περιβαλλοντολογία ως πνευματική ευθύνη»[9]. Για το έργο του στην καταπολέμηση της ρύπανσης του περιβάλλοντος, ο Πατριάρχης τιμήθηκε το 2002, με το Βραβείο Sophie της Νορβηγίας, το σπουδαιότερο διεθνές βραβείο για περιβαλλοντικά θέματα. Το χρηματικό έπαθλο των $100,000 που συνόδευε το βραβείο, προσφέρθηκε από τον Πατριάρχη υπέρ των φτωχών παιδιών της Αιθιοπίας, της Ελλάδος και της Τουρκίας. «Χάνουμε χρόνο και όσο μεγαλύτερη η αναμονή, τόσο μεγαλύτερη και ανεπανόρθωτη η βλάβη», προειδοποίησε ο Βαρθολομαίος κατά την παραλαβή του Βραβείου.

Επιστέγασμα όλων των παραπάνω πρωτοβουλιών του σεπτού Προκαθημένου της Ορθόδοξης Εκκλησίας αποτελεί η επί των ημερών Του ανάδειξη της οικουμενικής διάστασης, της βιωματικής μαρτυρίας και του πνευματικού μηνύματος της Εκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως. Αλλά και η διεθνής αναγνώριση που το μαρτυρικό Φανάρι ως παγκόσμιος θεσμός σήμερα απολαμβάνει σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης.

Έπειτα από την πρόσκληση του Προέδρου της Επιτροπής των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων κ. JacquesDelors επισκέφθηκε στις Βρυξέλλες στις 12 Μαΐου 1993 την έδρα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Τον επόμενο χρόνο στις 19 Απριλίου 1994 μετά από ομόφωνη απόφαση του Προεδρείου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, προσκλήθηκε, χωρίς να είναι αρχηγός κράτους, όπως προβλέπεται από το πρωτόκολλο του Κοινοβουλίου, και μίλησε στην ολομέλεια υπό την ιδιότητα του θρησκευτικού ηγέτη. Επίσης προσκλήθηκε και μίλησε στην ολομέλεια της Unesco (1995), στο Παγκόσμιο Οικονομικό Forum του Davos, στο «Forum 2000″ της Πράγας (1999) και στην ολομέλεια του Συμβουλίου της Ευρώπης στο Στρασβούργο το 2007.

Αποκορύφωμα της διεθνούς αναγνώρισης που σήμερα απολαμβάνει ο Οικουμενικός Πατριάρχης δύναται να θεωρηθεί η βράβευσή Του, μεταξύ άλλων, και από το Κογκρέσο των ΗΠΑ, το οποίο του προσέφερε την ανώτατη διάκριση, το Χρυσό Μετάλλιο του Κογκρέσου. Κατά τη διάρκεια τελετής κάτω από το θόλο του Καπιτωλίου, ο Πατριάρχης δήλωσε ότι «το σημαντικότερο που μπορεί να διδαχθεί κανείς από την Αμερική, βρίσκεται κάτω από αυτόν τον μεγαλοπρεπή θόλο». «Το Πεντάγωνο ενσαρκώνει την ισχύ, αλλά το Καπιτώλιο ενσαρκώνει το δίκαιο»[10].

Ο Πατριάρχης έχει επίσης τιμηθεί από τα Ηνωμένα Έθνη, την Ευρωπαϊκή Ένωση και από δεκάδες κράτη, πανεπιστήμια και ιδρύματα για τη μεγάλη του προσπάθεια να προωθήσει την ειρήνη και την κατανόηση, κυρίως μεταξύ Ανατολής και Δύσης.

Οι τίτλοι που Του απονεμήθηκαν είναι πολλοί, όπως και οι αναγορεύσεις ως επιτίμου Διδάκτορα από πάμπολλα Τμήματα Πανεπιστημίων του κόσμου. Εδώ θα σταχυολογήσω, κατά τη γνώμη μου, τις πιο σημαντικές τιμητικές διακρίσεις που Του έγιναν μέχρι σήμερα. Έτσι το 1996 εξελέγη Επίτιμο Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, το 1997 Του απενεμήθη από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης η μεγαλύτερη τιμητική διάκριση, ο «Χρυσούς Αριστοτέλης» και το 1999 το χρυσούν μετάλλιο του Παντείου Πανεπιστημίου και της πόλης των Αθηνών.

Επίσης αναγορεύθηκε επίτιμος Διδάκτορας πλήθους ελληνικών και ξένων πανεπιστημιακών ιδρυμάτων διεθνούς φήμης και εγνωσμένης επιστημονικής καταξίωσης, όπως α) του Πανεπιστημίου City του Λονδίνου στις 31 Μαΐου 1994,  β) του Ορθοδόξου Ινστιτούτου του Αγίου Σεργίου των Παρισίων και του Κανονικού Δικαίου του Πανεπιστημίου Aix-en-Provence τον Νοέμβριο 1995, γ) του Ρωμαιοκαθολικού Φλαμανδοφώνου Πανεπιστημίου της Louvain, δ) του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου της Σκωτίας στις 5 Ιουλίου 1996, ε) των δύο Τμημάτων της Θεολογικής μας Σχολής, ως και των Σχολών Νομικής, Φιλοσοφικής και Δασολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης την 1 Οκτωβρίου 1997, στ)  της Θεολογικής Σχολής του Τιμίου Σταυρού Βοστόνης και άλλων τεσσάρων Πανεπιστημίων της Αμερικής το 1997, ζ) του Πανεπιστημίου Ιασίου της Ρουμανίας το 1997, η) του Πανεπιστημίου Yale της Νέας Υόρκης Αμερικής στις 25 Μαΐου 1998.

Ο Προκαθήμενος της Πρωτόθρονης Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως, αλλά και θρησκευτικός ηγέτης της Ορθοδόξου Εκκλησίας, διέσχισε και διασχίζει κυριολεκτικώς όλη την υφήλιο από την ανατολή έως τη δύση και από βορρά έως και νότο. Πραγματοποίησε αλλεπάλληλες επίσημες επισκέψεις σε όλες σχεδόν τις αδελφές Ορθόδοξες Εκκλησίες. Σε Χριστιανικές Εκκλησίες και Ομολογίες. Σε Διαχριστιανικούς και Διεθνείς Οργανισμούς και σε Επαρχίες του Θρόνου. Πλήθος διακεκριμένων πολιτικών, διπλωματικών, εκκλησιαστικών, θρησκευτικών και λοιπών προσωπικοτήτων, μεταξύ των οποίων Πρόεδροι και Πρωθυπουργοί Κρατών, κατά την παραμονή τους στην Τουρκία, όπου και η έδρα του Οικουμενικού Πατριαρχείου εδώ και δέκα επτά αιώνες στην Κωνσταντινούπολη, δεν παραλείπουν να επισκεφθούν το αειλαμπές Φανάρι και τον σεπτό Προκαθήμενό του. Να εκφράσουν τον σεβασμό, την τιμή και την υποστήριξή τους στον τιτάνιο αγώνα που ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος επωμίζεται για την εδραίωση της παρουσίας και της ευστάθειας του πλέον γεραρού και πολιού θρησκευτικού και πολιτιστικού θεσμού της Ευρωπαϊκής Ηπείρου.

Κατακλείοντες την παρούσα εισήγηση, ως πλέον κατάλληλο επίλογο θεωρώ το απόσπασμα εκείνο από τον πρόλογο του αφιερωμένου προς τον Οικουμενικό Πατριάρχη τεύχος με τίτλο «Ο Πατριάρχης της αλληλεγγύης»: «Ο Παναγιώτατος φυλάσσει, αμετακίνητος τον ιερό τόπον μαρτυρίου και μαρτυρίας, το Φανάρι, και τον τρόπον του βίου του Γένους, ακάματος δεκαθλητής της δράσης και της προσφοράς, μετοχικός, σχεσιακός, φιλάνθρωπος, άνθρωπος των ανοικτών οριζόντων, της κατεργαζούσης ‘’δοκιμήν’’ υπομονής και της ‘’ου καταισχυνούσης’’ ελπίδος (Ρωμ.5,5). Όσα προσέφερε και προσφέρει στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, στην παγκόσμια Ορθοδοξία, στη Χριστιανοσύνη, στην ανθρωπότητα, στον πολιτισμό, στην υπόθεση της ειρήνης και της καταλλαγής, στη νεότητα, στον απλό άνθρωπο, όσα πράττει για να κρατήσει ζωντανή την παρουσία της Ορθοδοξίας στη Μικρά Ασία, στην ιδιαίτερη πατρίδα του, την Ίμβρο, οι αναρίθμητες πρωτοβουλίες του, όλα αυτά ξεπερνούν το ανθρώπινο μέτρο και προκαλούν απεριόριστο θαυμασμό. Η δράση και η δημιουργική πορεία του Πατριάρχη Βαρθολομαίου είναι αγιοπνευματικό θαυμαστό γεγονός, κατευθύνεται εκ του Πατρός των Φώτων και είναι καρπός της χάριτος, του ελέους και της ευλογίας του Ουρανού. Είμαστε βέβαιοι ότι ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος, που παραμένει γεμάτος οράματα, νέες ιδέες και νεανική πνοή, μας επιφυλάσσει και για το μέλλον πολλές εκπλήξεις»[11].

Είθε ο Πανάγαθος Θεός δια πρεσβειών της Υπερμάχου Στρατηγού της Πόλης και του κόσμου Θεομήτορος καθώς και δια πρεσβειών του Αποστόλου Ανδρέα του Πρωτοκλήτου, να αξιώσει την Παναγιότητά Του, να συνεχίσει επί πολλά χρόνια με υγεία την υψηλή και εξόχως υπεύθυνη Πρωθιεραρχική Του διακονία. Να πραγματώνει «πάντα όσα αγαθά στοχάζεται και εν γενναιότητι ψυχής και συλλήψεως επιδιώκει, προγραμματίζει και προωθεί»[12] για την Εκκλησία γενικώς και ειδικότερα για την πραγμάτωση του διακαούς του πόθου που δεν είναι άλλος από την επαναλειτουργία της ιστορικής και περίπτυστης Θεολογικής Σχολής της Χάλκης[13].

[1] “Συνάντηση με τον Οικουμενικό Πατριάρχη είχε ο Τζό Μπάιντεν’’, http://www.tanea.gr/news/politics/article/ 5182871/synanthsh-me-ton-oikoymeniko-patriarxh-eixe-o-tzo-mpainten/», 19/03/2015.

[2] Β. Σταυρίδου, Οι Οικουμενικοί Πατριάρχαι 1860-Σήμερον, Ιστορία και Κείμενα, β’ έκδοση Αδελφών Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη, 2004, σ. 791.

[3] ‘’Πατριάρχης Βαρθολομαίος-Πάθος για ειρήνη’’, http://www.apostolicpilgrimage.org/zh/who-is-the-ecumenical-patriarch-/-/asset_publisher/QIwGBVezXz17/content/patriarches-bartholomaios-pathos-gia-eirene/32008/pop_up?_101_INSTANCE_QIwGBVezXz17_viewMode=print, 31/03/2015.

[4] Γεωργίου Μαρτζέλου, «Οι Διαθρησκειακές Πρωτοβουλίες του Οικουμενικού Πατριαρχείου για την επικράτηση της Ειρήνης και της Δικαιοσύνης», σ. 6.

[5] ‘’Πατριάρχης Βαρθολομαίος-Πάθος για ειρήνη’’.

[6] Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, έκδ. Γεωργίου Σαρόγλου, Ξάνθη, 2014, σ. 10.

[7] «Συνέντευξη του Πατριάρχη στον ΄Ζωντανό Πλανήτη΄», http://old.eyploia.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=1495, Φθινόπωρο 2006.

[8] ‘’Ειδήσεις από το Πατριρχείον-Δεκέμβριος 2014’’, http://www.ec-patr.org/news.php?ye=2014&mo=12, 31/03/2014.

[9] John Chryssavgis, «Ecumenical Patriarch Bartholomew: insights into an Orthodox Christian worldview,» in The International Journal of Environmental Studies 64, 1 (2007) 9-18.

[10] ‘’Πατριάρχης Βαρθολομαίος-Πάθος για ειρήνη’’.

[11] Π. Ιωάννου Χρυσαυγή-Κωνσταντίνου Δεληκωνσταντή, Ο Πατριάρχης της αλληλεγγύης-The Patriarch of solidarity, εκδόσεις Ιστός, Κωνσταντινούπολη, 2013, σ. 15-16.

[12] Χρήστου Τσούβαλη, «Οι δραστηριότητες της Πατριαρχίας του κ. Βαρθολομαίου του Α’», http://www.i-m-patron.gr/i-m-patron-old.gr/patriarxhs/peloponnisos_001018.html, 31/03/2015.

[13] ‘’Η Α. Θ. Παναγιότης, ο Οικουμενικός Πατριάρχης και η Ιεραρχία του Θρόνου’’, Επετηρίς του Οικουμενικού Πατριαρχείου έτους 2015, εκδ. Ιδρύματος Υποστηρίξεως του Οικουμενικού Πατριαρχείου, σ. 624.

* Το άρθρο του Σεβ/του Ανδρέα Νανάκη αναδημοσιεύεται από τα "Θεολογικά Δρώμενα"  

Bλ. επίσης, σχετ. Real.gr