Η Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών απαντά σε επικριτές της

Yπόμνημα προς τον Αρχιεπίσκοπο και τη Διαρκή Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος

Βόλος, 9-4-2012

Μακαριώτατε Άγιε Πρόεδρε,

Σεβασμιώτατοι Άγιοι Συνοδικοί,

Εξ αφορμής του συνεχιζομένου θορύβου και καταγγελιών για τις δήθεν αιρετικές ή αντιπατερικές απόψεις της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου, προαγόμεθα να θέσουμε υπόψιν της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος τα κάτωθι:

1. Η Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών διοργάνωσε από τις 3 έως τις 6 Ιουνίου 2010, με τη συνεργασία τριών ακόμη Ορθοδόξων ιδρυμάτων [Έδρα Ορθοδόξου Θεολογίας του Πανεπιστημίου Münster (Γερμανία), Πρόγραμμα Ορθοδόξων Χριστιανικών Σπουδών του Fordham University (Νέα Υόρκη) και το Ρουμανικό Ινστιτούτο Διορθοδόξων, Διαχριστιανικών, και Διαθρησκειακών Σπουδών (Cluj-Napoca)] Διεθνές Συνέδριο με θέμα «Νεο-πατερική σύνθεση ή μεταπατερική θεολογία; Το αίτημα της θεολογίας της συνάφειας στην Ορθοδοξία». Στο συνέδριο αυτό έλαβαν μέρος ως εισηγητές ή προεδρεύοντες διεθνώς ανεγνωρισμένοι Ορθόδοξοι θεολόγοι καθηγητές ή κοσμήτορες, από τις πλέον σημαντικές και διεθνώς καταξιωμένες Ορθόδοξες Θεολογικές Σχολές, θεολογικά Ινστιτούτα, Προγράμματα και Έδρες Ορθόδοξων Θεολογικών Σπουδών με επίκεντρο τόσο την Ανατολική όσο και την Δυτική Ορθοδοξία. Στη συνέχεια παρατίθεται ο κατάλογος με τα ονόματα και τις ιδιότητες των εισηγητών και των προέδρων των επιμέρους συνεδριών:

1. Μητροπολίτης Περγάμου Ιωάννης Ζηζιούλας, Ακαδημαϊκός (Οικουμενικό Πατριαρχείο): Η επικαιρότητα και διαχρονικότητα της Νεο-πατερικής σύνθεσης

2. Αρχιεπίσκοπος Βολοκολάμσκ Ιλαρίων Alfeyev, Πρόεδρος της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων του Πατριαρχείου Μόσχας: Ορθόδοξη Παράδοση και συναφειακή θεολογία (Η εισήγηση αναγνώστηκε από τον π. Μιχαήλ Asmoush λόγω της εκτάκτου απουσίας του εισηγητή)

3. Marcus Plested, Διευθυντής Σπουδών στο Ορθόδοξο Ινστιτούτο του Cambridge: Η εμφάνιση της νεο-πατερικής σύνθεσης: Περιεχόμενο, προκλήσεις και όρια

4. π. John Behr, Κοσμήτωρ του Ορθοδόξου Θεολογικού Σεμιναρίου του Αγίου Βλαδιμήρου, Νέα Υόρκη: Επέκεινα της Νεο-πατερικής σύνθεσης

5. Γεώργιος Μαρτζέλος, Καθηγητής στη Θεολογική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης: Ο ρόλος της συναφειακής θεολογίας στην Ορθόδοξη παράδοση

6. Assaad Elias Kattan, Διευθυντής του Κέντρου Θρησκευτικών Σπουδών και Καθηγητής στην Έδρα Ορθόδοξης Θεολογίας στο Πανεπιστήμιο του Münster: Η επανεξέταση της Ουσιοκρατίας. Ο μύθος μιας μη ερμηνευτικής προσέγγισης στην Ορθόδοξη παράδοση

7. π. Vladan Pericic, Καθηγητής Πατρολογίας, πρώηνΚοσμήτωρ της Ορθόδοξης Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Βελιγραδίου: Λειτουργική θεολογία και συναφειακή θεολογία την πατερική εποχή και σήμερα

8. Διακ. Pavel L. Gavrilyuk, Αν. Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο S. Thomas, Επισκέπτης Καθηγητής στη Θεολογική Σχολή του Harvard: Ο «Χριστιανικός Ελληνισμός» του π. Γεωργίου Φλωρόφσκυ: μια κριτική αξιολόγηση

9. John Fotopoulos, Αν. Καθηγητής στο Τμήμα Θρησκευτικών Σπουδών στο Κολλέγιο Saint Mary του Πανεπιστημίου Notre Dame, Η.Π.Α: Η ορθόδοξη θεολογία και η ιστορικο-κριτική μέθοδος

10. Daniel Ayuch, Αν. Καθηγητής στο Ινστιτούτο Ορθόδοξης Θεολογίας St. John of Damascus του Πανεπιστημίου του Balamand (Λίβανος): Η σχέση μεταξύ βιβλικών και θεολογικών επιστημών

11. George Demacopoulos, Αν. Καθηγητής, Συνιδρυτής-Διευθυντής του Προγράμματος Ορθοδόξων Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Fordham (Νέα Υόρκη): Ιστορία, μετα-αποικιακή θεωρία και κάποιες νέες δυνατότητες για την ανάκτηση του παρελθόντος της θεολογίας

12. π. Δημήτριος Μπαθρέλλος, Δρ. King’s College, Επισκέπτης Λέκτωρ στο Ορθόδοξο Ινστιτούτο του Cambridge, Διδάσκων στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Μέλος του Δ.Σ. της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών: Η συστηματική θεολογία ως μια νέα μορφή ορθόδοξης θεολογίας;

13. Radu Preda, Αν. Καθηγητής Κοινωνικής Θεολογίας στο Πανεπιστήμιο Babes-Bolyai, Διευθυντής του Ινστιτούτου Διορθοδόξων, Διαχριστιανικών και Διαθρησκειακών Σπουδών-INTER (Cluj-Napoca, Ρουμανία): Ορθόδοξη κοινωνική θεολογία και συναφειακή θεολογία

14. Aristotle Papanikolaou, Αν. Καθηγητής, Συνιδρυτής-Διευθυντής του προγράμματος Ορθοδόξων Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Fordham (Νέα Υόρκη): Ορθόδοξος φιλελευθερισμός: Η πολιτική θεολογία μετά την αυτοκρατορική εποχή

15. Peter Bouteneff, Αν. Καθηγητής στο Ορθόδοξο Θεολογικό Σεμινάριο Αγίου Βλαδιμήρου, Νέα Υόρκη: Θεολογίες της απελευθέρωσης: Προκλήσεις για τη σύγχρονη Ορθοδοξία από την πλευρά των θεολογιών της συνάφειας

16. Ελένη Κασσελούρη-Χατζηβασιλειάδη, Διδάσκουσα στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Επιστημονική συνεργάτις της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών: Η Φεμινιστική θεολογία και η συναφειακότητά της: Πρόκληση ή ευκαιρία για την Ορθόδοξη Θεολογία;

17. Michail Neamtu, Διδάκτωρ Θεολογίας, Senior Fellow, CADI/Eleutheria (Ρουμανία): Η εθνο-θεολογία ως μια ιδιαίτερη περίπτωση της συναφειακής θεολογίας

18. Αρχιμ. John Panteleimon Manousakis, Επ. Καθηγητής Φιλοσοφίας στο Κολλέγιο Τιμίου Σταυρού, Worcester (Η.Π.Α): Θεός: είναι και γεγονός. Στο μεταίχμιο μεταξύ θεολογίας και οντολογίας

19. Alexei V. Nesteruk, Ερευνητής-Λέκτορας στο Τμήμα Μαθηματικών του Πανεπιστημίου του Portsmouth, Μ. Βρετανία, Επισκέπτης Καθηγητής στο St. Andrews Biblical Theological Institute, Μόσχα: Η Ορθοδοξία στον αιώνα της επιστήμης: Από τη Νεο-πατερική σύνθεση στη ριζοσπαστική θεολογική δέσμευση (Η εισήγηση αναγνώστηκε από άλλον λόγω της απουσίας του εισηγητή)

20. Tamara Grdzelidze, Υπεύθυνη Προγράμματος του Τμήματος “Πίστις και Τάξις”, Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών: Η συναφειακή διάσταση των Πατέρων της Εκκλησίας στο πλαίσιο της οικουμενικής κίνησης

21. π. Εμμανουήλ Κλάψης, Καθηγητής της Ελληνορθόδοξης Θεολογικής Σχολής Τιμίου Σταυρού Βοστώνης: Ευαγγέλιο και πολιτισμοί. Προς μία θεολογία των θρησκειών

22. Θανάσης Ν. Παπαθανασίου, Δρ. Θεολογίας, Αρχισυντάκτης του περιοδικού Σύναξη: Η ιεραποστολή ως πρόκληση για την ορθόδοξη συναφειακή θεολογία

23. Παντελής Καλαϊτζίδης, Δρ. Θεολογίας, Διευθυντής της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών: Προς μια μετα-πατερική θεολογία;

Εκτός από τα ονόματα των εισηγητών παρατίθενται επίσης στη συνέχεια και τα ονόματα εκείνων που χωρίς να είναι εισηγητές προήδρευσαν των επιμέρους συνεδριών:

1. Θεοφ. Επίσκοπος Δυτικής Αμερικής κ. Μάξιμος (Εκκλησία της Σερβίας), Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Πανεπιστημίου Βελιγραδίου

2. Βασίλειος Μακρίδης, Καθηγητής Κοινωνιολογίας Ορθόδοξου Χριστιανισμού Πανεπιστημίου Erfurt, Γερμανία

3. Κωνσταντίνος Δεληκωνσταντής, Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών

4. Bruce Beck, Δρ Θεολογίας, Διευθυντής του Ινστιτούτου Πατερικών Σπουδών της Ελληνορθοδόξου Θεολογικής Σχολής Τιμίου Σταυρού Βοστώνης (Pappas Patristic Institute, Η.Π.Α.)

2. Μικρό χρονικό διάστημα μετά την ολοκλήρωση του συνεδρίου διατυπώθηκαν κρίσεις και αστήρικτες κατηγορίες εναντίον της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών για δήθεν αιρετικές και αντιπατερικές ή πατρομαχικές απόψεις και διδασκαλίες. Οι κατηγορίες αυτές βασίστηκαν κυρίως σε επιλεκτική σταχυολόγηση και αξιοποίηση μεμονωμένων φράσεων από την προβολή των εισηγήσεων του συνεδρίου στο διαδικτυακό τηλεοπτικό δίκτυο intv.gr. Οι αρνητικές αυτές κρίσεις αφενός δεν εκφράζουν σε καμία περίπτωση το καθολικό νόημα των εισηγήσεων και αφετέρου, όπερ και βασικότερο, δεν στηρίζονται σε κάποια επίσημη δημοσίευση των Πρακτικών του συνεδρίου, η οποία επίκειται στο προσεχές μέλλον. Η βιαστική αυτή απόρριψη και καταδίκη τόσο του ακαδημαϊκού θεολογικού διαλόγου που έλαβε χώρα στο πλαίσιο ενός επιστημονικού συνεδρίου -το οποίο σε καμία περίπτωση δεν διατύπωνε εκκλησιαστικές συνοδικές αποφάνσεις ή αποφάσεις δογματικού χαρακτήρα σε τοπικό ή ευρύτερο επίπεδο-, όσο και η στοχοποίηση ορισμένων ή όλων των ομιλητών του συνεδρίου επί τη βάσει μεμονωμένων φράσεων, υποθέσεων, ή εντυπώσεων, όχι μόνο προσκρούει στο πνεύμα ελευθερίας και σεβασμού του ακαταπόνητου διαλόγου που η Ορθοδοξία διαχρονικά διακονεί και διακηρύσσει τόσο ad intra (στους κόλπους και στα θεσμικά όργανά της) όσο και ad extra (με τον κόσμο και τον εκάστοτε πολιτισμό), αλλά έρχεται σε αντίθεση και με την ίδια την πατερική παράδοση καθώς και με τον τρόπο του θεολογείν που οι επικριτικές φωνές δηλώνουν ότι υπερασπίζονται.

3. Αναφορικά με τον επίμαχο όρο «μεταπατερική» θεολογία, που προκάλεσε ίσως σε πολλούς ερωτήματα, ενώ σε κάποιους άλλους έδωσε αφορμή για παρερμηνείες και επιθέσεις, θα επιθυμούσαμε να διασαφηνίσουμε τα εξής:

α) Οι Πατέρες της Εκκλησίας είναι εμπνευσμένοι ερμηνευτές της Γραφής, ακραιφνείς δογματικοί θεολόγοι, και αξεπέραστοι διδάσκαλοι της πνευματικής ζωής. Μελετούμε τα έργα τους με αγάπη και πνεύμα μαθητείας, και, φυσικά, θεωρούμε αδιανόητη κάθε είδους αμφισβήτηση, υποτίμηση, ή περιθωριοποίηση της θεολογίας τους.

β) Εμπνεόμενοι από τη θεολογία των Πατέρων, προσπαθούμε με τις ταπεινές μας δυνάμεις (και δεν είμαστε φυσικά οι μόνοι), μέσα από την οργάνωση θεολογικών συνεδρίων και άλλων σχετικών εκδηλώσεων, να βρούμε τρόπους όσο το δυνατόν προσφορότερης προβολής και αξιοποίησης της πατερικής θεολογίας, μέσα από το δημιουργικό συσχετισμό της με τα δεδομένα του σύγχρονου κόσμου. Η θεματολογία των συνεδρίων αυτών καλείται κατά κύριο λόγο να διερευνήσει ερωτήματα και όχι να προωθήσει συγκεκριμένες θέσεις, οι δε ποικίλες και ενίοτε αντικρουόμενες απόψεις που διατυπώνονται από τους εισηγητές δεν εκφράζουν την Ακαδημία αλλά τους ίδιους προσωπικά.

γ) Σε καμία περίπτωση ο όρος «μεταπατερική» θεολογία δεν σημαίνει αντιπατερική θεολογία! Ο όρος αυτός δεν χρησιμοποιήθηκε στο εν λόγω συνέδριο γιά νά δηλώσει τήν άρνηση ή απαξίωση της πατερικής παράδοσης, αλλά τήν ανάγκη γιά διαρκή καί ζωντανή πρόσληψή της. Εξάλλου ο όρος τέθηκε ως ένα ανοιχτό ερώτημα προς συζήτηση και διερεύνηση — εξ ου και το ερωτηματικό στον τίτλο του συνεδρίου. Δεν προβλήθηκε από καμία πλευρά ως πρόταση ή υπόδειγμα πού όφειλαν όλοι να ασπαστούν και να ακολουθήσουν. Σε κάθε περίπτωση, στο υπό κρίση συνέδριο δεν θίχτηκε προφανώς κανένα εκκλησιαστικό δόγμα ή Σύμβολο της Πίστεως.

δ) Επίσης θα πρέπει να ληφθεί υπόψιν ότι δεν είναι η Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών που χρησιμοποίησε πρώτη τον όρο «μεταπατερική» θεολογία. Ο κορυφαίος ορθόδοξος δογματολόγος και καθηγητής στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών Ιωάννης Καρμίρης τον χρησιμοποιεί στο κλασικό έργο του: Ορθόδοξος Εκκλησιολογία (Δογματικής, Τμήμα Ε΄, Αθήναι, 1973, σ. 679 και passim). Ο επίσης κορυφαίος ορθόδοξος θεολόγος Παναγιώτης Τρεμπέλας ρητώς δηλώνει ως προς την αφορμή συντάξεως του συγγράμματός του: Μυστικισμός, Αποφατισμός, Καταφατική Θεολογία (Αθήναι, 1974, σ. 5), ότι: «Εις το εσχάτως κυκλοφορήσαν σπουδαίον σύγγραμμα ‘Εκκλησιολογία’ του καθηγητού Ι. Καρμίρη παρέχεται πολλαχού η προτροπή, όπως καταβληθή πάσα σπουδή υπό της συγχρόνου ελληνικής ορθοδόξου θεολογικής γενεάς προς ανάπτυξιν μεταπατερικής θεολογίας», ενώ για μεταπατερική θεολογία κάνει λόγο και ο κορυφαίος ορθόδοξος θεολόγος και λειτουργιολόγος του 20ου αιώνα π. Αλέξανδρος Σμέμαν (βλ. “Russian Theology: 1920-1972. An Introductory Survey,” SVTQ, 16 [1972], σ. 178).

Εν κατακλείδι, η «νεοπατερική σύνθεση», στην οποία αναφερόταν ο μεγάλος Ρώσος θεολόγος π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ, ή η «μεταπατερική θεολογία», την ανάγκη ανάπτυξης της οποίας επεσήμανε ο Ιωάννης Καρμίρης, δεν μπορούν και δεν πρέπει να σημαίνουν τίποτε άλλο από την πιστή και ταυτόχρονα δημιουργική προσέγγιση και αξιοποίηση της πατερικής θεολογικής κληρονομιάς, με στόχο την επιτυχέστερη ανταπόκριση στις αναζητήσεις, τα προβλήματα, τα ερωτήματα και τις ποιμαντικές ανάγκες της σύγχρονης εποχής. Αυτό θεωρούμε ότι είναι απόλυτα σύμφωνο με το πνεύμα και το παράδειγμα των ίδιων των Πατέρων, είναι αυτό που θα έκαναν και εκείνοι, εάν ζούσαν στην εποχή μας, και που με το έργο της προσπαθεί ταπεινά να διακονεί η Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών Βόλου.

4. Όσο δε για την έννοια της «συνάφειας», που κάποιοι έσπευσαν να ερμηνεύσουν χρησιμοποιώντας άσχετα προς το εν λόγω συνέδριο αποσπάσματα από προτεσταντικά εγχειρίδια που ανέσυραν, κατά δήλωσή τους, από το διαδίκτυο, θα μπορούσε να περιγραφεί με λακωνικό τρόπο με τη φράση «κάθε κείμενο έχει τη συνάφειά του». Τούτο αποτελεί στις μέρες μας ένα ευρέως διαδεδομένο μεθοδολογικό εργαλείο ερμηνείας κειμένων της πολιτιστικής παράδοσης (της φιλοσοφίας, της λογοτεχνίας κλπ., αλλά και της θεολογίας). Αυτή η μέθοδος δεν είναι άγνωστη ή πολλώ μάλλον αντίθετη προς τον πατερικό τρόπο του θεολογείν, ούτε βέβαια αποτελεί αποκλειστικό κεκτημένο της προτεσταντικής θεολογίας, αλλά μάλιστα υιοθετείται και από αρκετούς Πατέρες της Εκκλησίας. Επίσης κρίνεται κατά περίπτωση θετικά από κορυφαίους εκπροσώπους της σύγχρονης ορθόδοξης θεολογίας, όπως για παράδειγμα ο Σεβ. Μητροπολίτης Περγάμου Ιωάννης (Ζηζιούλας), και ο καθηγητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Γεώργιος Μαρτζέλος που παρουσίασε και σχετική εισήγηση στο εν λόγω συνέδριο.

5. Η Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών λειτουργεί ως ένα φόρουμ διαλόγου και επικοινωνίας της ορθόδοξης θεολογίας με τις σύγχρονες, επείγουσες, και ποικίλες προκλήσεις, που θέτουν ριζικά πολλές φορές ερωτήματα για τον σημερινό άνθρωπο και τον κόσμο, και που καλούν σε σοβαρή, βαθιά, και εντατική μελέτη της εκκλησιαστικής παράδοσης. Ποτέ δεν θεώρησε ότι μέσα από τις εκδηλώσεις και τα διεθνή συνέδρια, με την παρουσία πλήθους καταξιωμένων εκκλησιαστικών και θεολογικών μορφών τόσο από τον Ορθόδοξο χώρο όσο και από τις άλλες χριστιανικές παραδόσεις, πρόκειται να «δογματίσει» για κάποιο ζήτημα. Αυτή η αρμοδιότητα ανήκει στην συνοδική έκφραση και καθολική αποδοχή του εκκλησιαστικού Σώματος. Εκείνο που έκανε με επίγνωση, και θα εξακολουθήσει συν Θεώ να κάνει, είναι ο ουσιαστικός και έντιμος προβληματισμός αναφορικά με ποικίλα ζητήματα που απασχολούν τόσο την εκκλησιαστική ζωή όσο και τον σύγχρονο άνθρωπο, ορισμένα από τα οποία προκύπτουν για πρώτη φορά στην εποχή μας.

6. Η Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών μέχρι σήμερα έχει συνεργαστεί και συνεχίζει να συνεργάζεται με διάφορα εγνωσμένης αξίας Ορθόδοξα θεολογικά κέντρα, ινστιτούτα και Θεολογικές σχολές, όπως, μεταξύ άλλων, το Τμήμα Θεολογίας του ΑΠΘ, το Μεταπτυχιακό σεμινάριο Μαθημάτων των Τομέων: «Δίκαιο, Οργάνωση, Ζωή και Διακονία της Εκκλησίας» και «Λατρείας, Αρχαιολογίας και Τέχνης» του Τμήματος Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας του ΑΠΘ, την Ελληνοορθόδοξη Θεολογική Σχολή του Τιμίου Σταυρού Βοστώνης των Η.Π.Α., το Ορθόδοξο Θεολογικό Ινστιτούτο του Αγίου Βλαδιμήρου στην Νέα Υόρκη των Η.Π.Α., το Ινστιτούτο Ορθόδοξης Θεολογίας του Αγίου Σεργίου στο Παρίσι, το Τμήμα Ορθοδόξου Θεολογίας του Πανεπιστημίου του Μονάχου, την Έδρα Ορθόδοξης Θεολογίας του Πανεπιστημίου του Münster (Γερμανία), το Πρόγραμμα Ορθόδοξων Χριστιανικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Fordham (Νέα Υόρκη, Η.Π.Α.), το Ρουμανικό Ινστιτούτο Διορθόδοξων, Διομολογιακών, και Διαθρησκευτικών Σπουδών (INTER, Cluj-Napoca, Ρουμανία), το Ορθόδοξο Χριστιανικό Πολιτιστικό Κέντρο Βελιγραδίου (Σερβία), το Ορθόδοξο Βιβλικό Θεολογικό Ινστιτούτο του Αγίου Ανδρέα (Μόσχα, Ρωσία), την Ορθόδοξη Ακαδημία του Valamo (Φινλανδία), το Ευρωπαϊκό Φόρουμ των Ορθόδοξων Θεολογικών Σχολών (EFOST, Βρυξέλλες), τον Σύνδεσμο Ορθοδόξων Γυναικών Ευρώπης, το θεολογικό περιοδικό Σύναξη, τα περιοδικά Αναλόγιον και Λειμωνάριον της Ιεράς Μητροπόλεως Κοζάνης, κ. ά.

7. Είναι σημαντικό επίσης να σημειωθεί ότι πλειάδα κορυφαίων αναγνωρισμένων Ορθοδόξων θεολόγων, κληρικών και λαϊκών, μίλησαν από το βήμα της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών, σε συνέδρια, σεμινάρια, και διαλέξεις για το ευρύ κοινό. Παραθέτουμε ενδεικτικό κατάλογο όσων κατά καιρούς έλαβαν μέρος ως εισηγητές στις εκδηλώσεις της:

-Μητροπολίτης Θηβών και Λεβαδείας (νυν Αρχιεπίσκοπος Αθηνών) Ιερώνυμος

-Μητροπολίτης Περγάμου Ιωάννης Ζηζιούλας, Ακαδημαϊκός (Οικουμενικό Πατριαρχείο),

-Μητροπολίτης Διοκλείας Κάλλιστος Ware (Οικουμενικό Πατριαρχείο),

-Μητροπολίτης Γέρων Εφέσου κυρός Χρυσόστομος Κωνταντινίδης (Οικουμενικό Πατριαρχείο)

-Μητροπολίτης Γέρων Χαλκηδόνος Αθανάσιος (Οικουμενικό Πατριαρχείο),

-Μητροπολίτης Μεσσηνίας Χρυσόστομος Σαββάτος, Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών

-Μητροπολίτης Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιερόθεος Βλάχος

-Μητροπολίτης Νιγηρίας Αλέξανδρος (Πατριαρχείο Αλεξανδρείας)

-Μητροπολίτης Όρους Λιβάνου Γεώργιος Χοντρ (Πατριαρχείο Αντιοχείας)

-Επίσκοπος Παζάρεβιτς Ιγνάτιος Μίντιτς (Εκκλησία Σερβίας)

-Επίσκοπος Δυτικής Αμερικής Μάξιμος, Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Βελιγραδίου (Εκκλησία της Σερβίας)

-Αρχιεπίσκοπος Βολοκολάμσκ Ιλαρίων Alfeyev, Πρόεδρος της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων του Πατριαρχείου Μόσχας

-Επίσκοπος Αχαΐας Αθανάσιος

-Γέρων Ελισαίος, Καθηγούμενος Ι. Μ. Σίμωνος Πέτρας Άγιον Όρος

-π. Γρηγόριος Παπαθωμάς, Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών και Ινστιτούτου Ορθοδόξου Θεολογίας Αγίου Σεργίου Παρισίων, Μέλος Δ.Σ. Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών

-π. Γεώργιος Τσέτσης, Μόνιμος Αντιπρόσωπος του Οικουμενικού Πατριαρχείου στο ΠΣΕ

-π. Εμμανουήλ Κλάψης, Καθηγητής και πρώην Κοσμήτωρ στην Ελληνορθόδοξη Θεολογική Σχολή Τιμίου Σταυρού Βοστώνης, Η.Π.Α.

-π. Thomas FitzGerald, Καθηγητής και Κοσμήτωρ στην Ελληνορθόδοξη Θεολογική Σχολή Τιμίου Σταυρού Βοστώνης, Η.Π.Α.

-π. John Behr, Κοσμήτωρ του Ορθοδόξου Θεολογικού Σεμιναρίου του Αγίου Βλαδιμήρου, Νέα Υόρκη, Η.Π.Α.

-π. Thomas Hopko, Καθηγητής του Ορθοδόξου Θεολογικού Σεμιναρίου του Αγίου Βλαδιμήρου, Νέα Υόρκη, Η.Π.Α.

-π. Vladan Pericic, Καθηγητής Πατρολογίας, πρώην Κοσμήτωρ της Ορθόδοξης Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Βελιγραδίου (Σερβία)

-π. Λάμπρος Καμπερίδης, Καθηγητής Concordia University, Καναδάς

-π. Δημήτριος Τζέρπος, Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών

-π. Νικόλαος Λουδοβίκος, Καθηγητής Ανώτατης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Θεσσαλονίκης και Ορθόδοξου Ινστιτούτου του Cambridge

-π. Alexander Rentel, Επίκουρος Καθηγητής Ορθόδοξου Θεολογικού Ινστιτούτου Αγίου Βλαδιμήρου, Νέα Υόρκη Η.Π.Α.

-π. Nicolas Lossky, Καθηγητής Θεολογικού Ινστιτούτου Αγίου Σεργίου Παρισίων

-π. Νικόλαος Ozoline, Καθηγητής Θεολογικού Ινστιτούτου Αγίου Σεργίου Παρισίων

-π. Ioan Sauca, Διευθυντής Οικουμενικού Ινστιτούτου Bossey Γενεύης (Ορθόδοξη Εκκλησία Ρουμανίας)

-π. Βασίλειος Καλλιακμάνης, Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ.

-π. Δημήτριος Μπαθρέλλος, Δρ. King’s College, Επισκέπτης Καθηγητής στο Ορθόδοξο Ινστιτούτο του Cambridge, Διδάσκων στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Μέλος Δ.Σ. Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών

-π. Ευάγγελος Γκανάς, εφημέριος Ι. Ν. Αγίου Μελετίου Σεπολίων

-π. Αντώνιος Πινακούλας, εφημέριος Ι.Ν. Αγίου Παντελεήμονος Χαλανδρίου

-π. Βασίλειος Θερμός, Δρ. Θεολογίας, Παιδοψυχίατρος,

-π. Αντώνιος Καλλιγέρης, Διευθυντής Γραφείου Νεότητας Ι. Αρχιεπισκοπής Αθηνών

-π. Heikki Huttunen, Γ. Γραμματέας του Συμβουλίου Χριστιανικών Εκκλησιών Φινλανδίας (Ορθόδοξη Εκκλησία της Φινλανδίας)

-π. George Massouh, Καθηγητής Ισλαμοχριστιανικών Σπουδών στο Ορθόδοξο Πανεπιστήμιο του Μπαλαμάντ (Λίβανος)

-Μ. Αρχιδιάκονος Μάξιμος, Δρ Θεολογίας (Οικουμενικό Πατριαρχείο)

-Διάκονος Pavel L. Gavrilyuk, Αν. Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο S. Thomas, Επισκέπτης Καθηγητής στη Θεολογική Σχολή του Harvard (ΗΠΑ)

-Μοναχός Μακάριος, Ι. Μονή Σίμωνος Πέτρας, Άγιον Όρος

-Μοναχή Θεοδέκτη, Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου Ανατολή Αγιάς

-Μοναχός Σταύρος Winner, Ι. Μονή Νέας Σκήτης Πολιτείας Νέας Υόρκης

-Γεώργιος Πατρώνος, Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών

-Ευάγγελος Θεοδώρου, Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών

-Ιωάννης Φουντούλης, Ομότιμος Καθηγητής Α.Π.Θ.

-Σάββας Αγουρίδης, Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών

-Γρηγόριος Ζιάκας, Ομότιμος Καθηγητής Α.Π.Θ.

-Ιωάννης Καραβιδόπουλος, Ομότιμος Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ

-Γεώργιος Γαλίτης, Ομότιμος Καθηγητής Παεπιστημίου Αθηνών

-Χρήστος Γιανναράς, Ομότιμος Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου

-Σπύρος Τρωϊάνος, Ομότιμος Καθηγητής Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών

-Πέτρος Βασιλειάδης, Καθηγητής Α.Π.Θ

-Μάριος Μπέγζος, Κοσμήτωρ και Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών

-Χρυσόστομος Σταμούλης, Πρόεδρος και Καθηγητής του Τμήματος Θεολογίας του Α.Π.Θ.

-Γεώργιος Μαρτζέλος, Καθηγητής στη Θεολογική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Διευθυντής του Πατριαρχικού Ιδρύματος Πατερικών Μελετών

-Κωνσταντίνος Δεληκωνσταντής, Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Αθηνών και Ινστιτούτου Μεταπτυχιακών Σπουδών του Ορθοδόξου Κέντρου του Οικουμενικού Πατριαρχείου, Σαμπεζύ, Γενεύη

-Assaad Elias Kattan, Διευθυντής του Κέντρου Θρησκευτικών Σπουδών και Καθηγητής στην Έδρα Ορθόδοξης Θεολογίας στο Πανεπιστήμιο του Münster (Γερμανία)

-John Fotopoulos, Αν. Καθηγητής στο Τμήμα Θρησκευτικών Σπουδών στο Κολλέγιο Saint Mary του Πανεπιστημίου Notre Dame, Η.Π.Α.

-George Demacopoulos, Αν. Καθηγητής, Συνιδρυτής-Διευθυντής του Προγράμματος Ορθοδόξων Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Fordham, Νέα Υόρκη

-Aristotle Papanikolaou, Αν. Καθηγητής, Συνιδρυτής-Διευθυντής του προγράμματος Ορθοδόξων Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Fordham, Νέα Υόρκη

-Peter Bouteneff, Αν. Καθηγητής στο Ορθόδοξο Θεολογικό Σεμινάριο Αγίου Βλαδιμήρου, Νέα Υόρκη

-Στέλιος Παπαλεξανδρόπουλος, Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών

-Ιωάννης Πέτρου, Καθηγητής Α.Π.Θ

-Μιλτιάδης Κωνσταντίνου, Καθηγητής Α.Π.Θ.

-Ιωάννης Κονιδάρης, Καθηγητής Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών

-Γεώργιος Φίλιας, Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών

-Paul Meyendorff, Καθηγητής Ορθόδοξου Θεολογικού Σεμιναρίου Αγίου Βλαδιμήρου, Νέα Υόρκη, Η.Π.Α.

-Γεώργιος Λαιμόπουλος, Αναπληρωτής Γεν. Γραμματέας ΠΣΕ

-Ελισάβετ Προδρόμου, Επ. Καθηγήτρια Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης και Μέλος της Αμερικανικής Επιτροπής για τις θρησκευτικές ελευθερίες στην υφήλιο

-Νικήτας Αλιμπραντής, Καθηγητής Νομικής στα Πανεπιστήμια Θράκης και Στασβούργου

-Mariyan Bogoev Stojadinov, Καθηγητής Πανεπιστημίου Βέλικο Τύρνοβο (Βουλγαρία)

-Nenant Milocevic, Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Πανεπιστημίου Βελιγραδίου

-Αθανάσιος Βλέτσης, Καθηγητής Τμήματος Ορθοδόξου Θεολογίας Πανεπιστημίου του Μονάχου

-Michel Stavrou, Καθηγητής Θεολογικού Ινστιτούτου Αγίου Σεργίου Παρισίων

-Jean-Francois Colosimo, Καθηγητής Ορθοδόξου θεολογικού Ινστιτούτου Αγίου Σεργίου Παρισίων

-Ιωάννης Κουρουμπελές, Αναπληρωτής Καθηγητής Α.Π.Θ.

-Κωνσταντίνος Αγόρας, Επίκουρος Καθηγητής Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου

-Χρήστος Καρακόλης, Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών, Μέλος Δ.Σ. Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών

-Daniel Ayuch, Αν. Καθηγητής Ινστιτούτου Ορθόδοξης Θεολογίας «Άγιος Ιωάννης Δαμασκηνός», Μπαλαμάντ-Λίβανος

-Νίκη Παπαγεωργίου, Επ. Καθηγήτρα Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ.

-Nicolas Abu-Mrad, Επίκουρος Καθηγητής Ινστιτούτου Ορθόδοξης Θεολογίας, «Άγιος Ιωάννης Δαμασκηνός», Μπαλαμάντ-Λίβανος

-Αγγελική Ζιάκα, Επ. Καθηγήτρια Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ., Μέλος Δ.Σ. της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών

-Στέλιος Τσομπανίδης, Επίκουρος Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ.

-Αρχιμ. John Panteleimon Manousakis, Επ. Καθηγητής Φιλοσοφίας στο Κολλέγιο Τιμίου Σταυρού, Worcester, Η.Π.Α.

-Alexei V. Nesteruk, Ερευνητής-Λέκτορας στο Τμήμα Μαθηματικών του Πανεπιστημίου του Portsmouth, Μ. Βρετανία, Επισκέπτης Καθηγητής στο St. Andrews Biblical Theological Institute, Μόσχα

-Tamara Grdzelidze, Ορθόδοξη Υπεύθυνη Προγράμματος του Τμήματος “Πίστις και Τάξις”, Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών

-Ηλίας Παπαγιαννόπουλος, Επ. Καθηγητής Πανεπιστημίου Πειραιώς

-Θανάσης Ν. Παπαθανασίου, Δρ. Θεολογίας, Αρχισυντάκτης του περιοδικού Σύναξη

-π. Jivko Panev, Διδάσκων στο Ινστιτούτο του Αγίου Σεργίου Παρισίων

-Αικατερίνη Τσαλαμπούνη, Λέκτωρ Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ, Μέλος του Δ.Σ. της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών

-Δημήτριος Μόσχος, Λέκτωρ Θεολογικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών

-Κωνσταντίνος Ζάρρας, Λέκτωρ Θεολογικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών

-Tarek Mitri, πρώην Υπουργός Κυβέρνησης του Λιβάνου, Καθηγητής του Ορθόδοξου Πανεπιστημίου του Balamand (Λίβανος)

-Αλέξανδρος Παπαδερός, πρώην Γενικός Διευθυντής Ορθοδόξου Ακαδημίας Κρήτης

-Σταύρος Ζουμπουλάκης, Διευθυντής του περιοδικού «Νέα Εστία», Πρόεδρος του Δ.Σ. του Ιδρύματος «Άρτος Ζωής», Μέλος του Δ.Σ. της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών

-Σταύρος Γιαγκάζογλου, Σύμβουλος Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, Διευθυντής Περιοδικού «Θεολογία»

-Αλέξανδρος Καριώτογλου, Δρ. Θεολογίας-Θρησκειολόγος

-Κωνσταντίνος Ζορμπάς, Δρ θεολογίας-Κοινωνιολόγος, Επιστημονικός Συνεργάτης Γραφείου της Εκκλησίας της Ελλάδος στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Βρυξέλλες)

-Ελένη Κασσελούρη-Χατζηβασιλειάδη, Διδάσκουσα στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Επιστημονική συνεργάτις Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών

-Michail Neamtu, Διδάκτωρ Θεολογίας, Senior Fellow, CADI/Eleutheria (Ρουμανία)

-Γεώργιος Σκαλτσάς, Δρ. Θεολογίας και Θρησκευτικών Επιστημών

-Elizabeth Theokritoff, Δρ. Θεολογίας

-Χαράλαμπος Βέντης, Δρ Θεολογίας, Επιστημονικός Συνεργάτης Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών

-Πηγή Καζλάρη, Θεολόγος, πρώην Σχολική Σύμβουλος Θεολόγων

-Ευανθία Αδαμτζίλογλου, Δρ Θεολογίας, Εκπαιδευτικός

-Αικατερίνη Ζορμπά, Master Θεολογίας, Συνεργάτις Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών

-Θεόφιλος Αμπατζίδης, Master Θεολογίας, πρώην Αρχισυντάκτης περιοδικού «Αναλόγιον» Ι. Μητροπόλεως Κοζάνης

-Γεώργιος Βλαντής, Επιστημονικό Βοηθός Τμήματος Ορθοδόξου Θεολογίας Πανεπιστημίου Μονάχου, πρώην Επιστημονικός Συνεργάτης Ορθοδόξου Ακαδημίας Κρήτης

-Αθανάσιος Κοτταδάκης, συγγραφέας-Θεολόγος

κ. ά.

9. Εν κατακλείδι, σε ό,τι αφορά το ανακύψαν θέμα η Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών Βόλου προετοιμάζει την έκδοση του σχετικού τόμου των πρακτικών. Για δε τις εισηγήσεις του εν λόγω συνεδρίου (για τις οποίες, όπως είναι ευνόητο, ο κάθε εισηγητής φέρει την ευθύνη των απόψεών του), η Ακαδημία θεωρεί ότι η προσεχής οριστική δημοσίευσή τους θα δώσει την ευκαιρία ενός καλόπιστου και εποικοδομητικού διαλόγου.

Επικαλούμενοι τις ευχές σας για ευόδωση και εν Χριστώ καρποφορία του έργου της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών, ευσεβάστως διατελούμε,

Τα μέλη του Δ.Σ. της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου

- Ο Μητροπολίτης Δημητριάδος και Αλμυρού Ιγνάτιος, Προέδρος

- Παντελής Καλαϊτζίδης, Δρ. Θ., Διευθυντής

- π. Γρηγόριος Παπαθωμάς, Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών και Ορθοδόξου Ινστιτούτου Αγίου Σεργίου Παρισίων, Πρόεδρος Ευρωπαϊκού Φόρουμ Ορθοδόξων Θεολογικών Σχολών

- Χρήστος Καρακόλης, Επ. Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών

- Αγγελική Ζιάκα, Επ. Καθηγήτρια Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ

- Αικατερίνη Τσαλαμπούνη, Λέκτωρ Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ

- π. Δημήτριος Μπαθρέλλος, Επισκέπτης Λέκτωρ Ορθοδόξου Ινστιτούτου του Cambridge, Διδάσκων στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο,

- Σταύρος Ζουμπουλάκης, Διευθυντής περιοδικού «Νέα Εστία», Πρόεδρος Δ. Σ. του Ιδρύματος «Άρτος Ζωής»

-π. Χρίστος Χαχαμίδης, Δρ. Θ., κληρικός Ι. Μητροπόλεως Δημητριάδος