Τιμωρός ο Θεός;

Toυ Κώστα Νούση*

Με αφορμή τα γεγονότα των ημερών, κινήθηκε μέσα μας και έξω μας το προαιώνιο πρόβλημα της θεοδικίας. Πού είναι ο Θεός, αν υπάρχει; Γιατί επιτρέπει το κακό, εφόσον είναι παντοδύναμος και αγάπη; Είναι τιμωρός ο Θεός; Είναι μόνο αγάπη ή και δικαιοσύνη; Και αν είναι δίκαιος, για ποιον λόγο ευημερούν οι κακοί; Ερωτήματα εξάπαντος όχι πρωτόγνωρα ή άγνωστα στις συνειδήσεις του μετανεωτερικού ανθρώπου, που από τα γεννοφάσκια του γαλουχείται με τα ερωτήματα και τις παραδόσεις του αγνωστικισμού…

Εμείς καλούμαστε, φυσικά, να δούμε και να αντιμετωπίσουμε τα διλήμματα και τις απορίες τούτες με τον χριστιανικό τρόπο του σκέπτεσθαι και πιστεύειν. Ο χριστιανός δεν είναι ένα ον εκτός τόπου και χρόνου, παράλογο ή ευκολόπιστο, φανατικό ή δεισιδαίμον. Μιλάμε για τον αυθεντικό χριστιανό και όχι για την καρικατούρα του – βλ. ζηλωτή ή φονταμενταλιστή. Μέσα από το Ευαγγέλιο του Χριστού και την εκκλησιαστική – Πατερική παράδοση μπορούμε να δούμε καθαρά όλα τα θέματα, όπως και αυτό της «θεοδικίας».

Πρέπει καταρχήν να ξεκαθαρίσουμε ότι στην ουσία πρόκειται για το πρόβλημα της ανθρωποδικίας. Το ότι, για παράδειγμα, οι φωτιές της Αττικής είναι καρπός σχεδιασμένου εμπρησμού, άναρχης δόμησης και κρατικής υποκρισίας, ολιγωρίας ή αδυναμίας, για αυτά όλα φυσικότατα και δεν ευθύνεται ο Θεός, αλλά εμείς οι ίδιοι. Ωστόσο, υπάρχουν και φυσικά φαινόμενα, στην καταστροφή των οποίων δεν μπορούμε να πούμε ότι έχει άμεση σχέση ο άνθρωπος, όπως π.χ. στους σεισμούς.

Ο προβληματισμός μας συνεχίζεται πάνω στο δεδομένο ότι ο Θεός είναι πανταχού παρών και τα πάντα πληρών και παντοδύναμος. Μπορούμε, επομένως, να ισχυριστούμε ότι κάποιο κακό συμβαίνει χωρίς να το γνωρίζει και χωρίς, τουλάχιστον, να το ανέχεται ή να το επιτρέπει; Προφανώς όχι. Εδώ, λοιπόν, απομένει μονάχα η ερμηνεία της ανθρώπινης ελευθερίας, η οποία εισήγαγε και εισάγει αδιαλείπτως το κακό μέσα στην ιστορία. Και ποιος, τότε, ο ρόλος του Θεού; Ανασταλτικός και θεραπευτικός. «Κρατάει, θα λέγαμε, τα μπόσικα» ανάμεσα στον σεβασμό που δείχνει στην (χορηγούμενη από τον ίδιο) ανθρώπινη ελευθερία και στην προνοιακή του επέμβαση προς εξάλειψη του κακού, το οποίο υφίστανται πολλάκις και αθώα θύματα, παντελώς ανεύθυνα (βλ. παιδάκια).

Ο Μ. Βασίλειος στον λόγο του «ότι ουκ έστιν αίτιος των κακών ο Θεός» αναλύει με έξοχο τρόπο το γεγονός ότι ο Θεός δεν φταίει επ’ ουδενί για τη γένεση και ύπαρξη του κακού. Μόνος αίτιος τα κτιστά όντα, κατά πρώτον και κυρίως ο διάβολος και δευτερογενώς ο άνθρωπος. Το κακό, σύμφωνα με την πατερική παράδοση, είναι ανυπόστατο. Παίρνει «υπόσταση» - ‘παρυπόστατον’ – από την κακή προαίρεση και την κτιστότητα των έλλογων όντων. Ο Θεός είναι φύσει Αγαθός και Αγάπη. Ό,τι έφτιαξε και ποιεί είναι «αγαθόν, καλόν λίαν». Καμιά «ουσιαστική» σχέση δεν έχει ο Θεός με το κακό (φυσικό και ηθικό) και με την αμαρτία. Εμείς ευθυνόμαστε για όλα, είτε αυτό είναι εμφανές είτε όχι.

Ο Θεός σέβεται απόλυτα την ελευθερία μας, αλλά όχι και χωρίς όρια. Επεμβαίνει και παρεμβαίνει. Ο τρόπος του όμως είναι μυστικός, δηλαδή μυστηριακός και ακατάληπτος για τα δικά μας δεδομένα. Αυτός είναι άκτιστος και τέλειος, ποιος μπορεί να κατανοήσει τα μυστήρια του Θεού, αν Εκείνος δεν τα αποκαλύψει; Επίσης, πρέπει να έχουμε κατά νου πάντοτε ότι «ο Θεός αγάπη εστίν», όπως λέει ο ευαγγελιστής Ιωάννης. Οι μεγάλοι Άγιοι καταμαρτυρούν ότι ο Θεός «είναι από τη φύση του Έλεος» (άγιος Σιλουανός). Ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος αναφέρει ότι ο Θεός είναι μάλλον ελεήμων παρά δίκαιος, συγκριτικά με τα λάθη και τα εγκλήματά μας. Και όταν «τιμωρεί», με πόση αγάπη παιδαγωγεί…

Ο όσιος Πορφύριος τόνιζε ότι Θεός δεν είναι μόνο αγάπη, αλλά και δικαιοσύνη. Δεν μπορεί να αφήσει «ατιμώρητο» τον άδικο και εγκληματία. Ούτε η ανθρώπινη δικαιοσύνη δεν σηκώνει κάτι τέτοιο… Ο ίδιος όσιος, ωστόσο, σε άλλη συνάφεια υπογράμμιζε ότι ο Θεός «δεν τιμωρεί, ο άνθρωπος αυτοτιμωρείται με τις επιλογές του». Δεν πρόκειται, οπωσδήποτε, για αντιφάσεις. Ο Θεός είναι φύσει ελεήμων και φιλάνθρωπος, σε καμιά περίπτωση δεν είναι εμπαθής τιμωρός, δικαστής, δήμιος και σαδιστής. Ακόμη και η κόλαση είναι μια άλλη έκφραση της θείας αγάπης, αλλά αυτό δεν μπορούμε να το αναλύσουμε εδώ.

Και τι κάμει, λοιπόν, ο Θεός με το κακό που βλέπουμε να επιτρέπει, να «παραχωρεί» με πιο θεολογική ορολογία; Αν ο Θεός δεν παρενέβαινε, εξάπαντος δεν μπορούμε να φανταστούμε τι θα γινόταν στον κόσμο… Αλλά και όταν ακόμη «παραχωρεί» το κακό σύμφωνα με τις ανεξιχνίαστες βουλές Του, πάλι το θεραπεύει και στη ζωή αυτή σε ένα βαθμό (με την απόδοση της ανθρώπινης δικαιοσύνης για παράδειγμα), αλλά προπαντός στην απόδοση της θείας δικαιοσύνης μέσα στην υπέρλογη «αναψυχή» του άμεσου μεταθανάτιου Παραδείσου, κυριότατα δε στη μέλλουσα Βασιλεία Του, μετά την κοινή ανάσταση των κεκοιμημένων με τα νέα σώματά τους. Η νίκη επί του θανάτου από τον Χριστό είναι ήδη το κυριότερο και βασικότερο πλήγμα κατά του περιεκτικού και πολύμορφου κακού. Αλλά εδώ σίγουρα θα έχουμε ενστάσεις από όσους δεν (πολυ)πιστεύουν…

Ο λόγος της Εκκλησίας σήμερα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεχτικός. Οι εποχές άλλαξαν. Οι άνθρωποι είναι πιο αδύναμοι ψυχικά και ευαίσθητοι. Οι αδιάκριτες κορώνες της θεοδικίας – καρπός συνηθέστατα ψυχοπαθολογικών συμπλεγμάτων και ζηλωτισμού των φορέων τους – προκαλεί μάλλον το γενικότερο αίσθημα παρά οδηγεί σε μετάνοια και προβληματισμό. Η Εκκλησία είναι η μεγάλη μάνα και γιάτρισσα του κόσμου, που θάλπει και θεραπεύει τα πονεμένα παιδιά της, προσεύχεται για αυτά και τα οδηγεί σταυρικά στην ερχόμενη οσονούπω εσχατολογική Βασιλεία του Θεού, στην οποία προσδοκούμε εμείς οι χριστιανοί ότι θα θεραπευθεί και θα καταργηθεί το κακό ολοκληρωτικά, οριστικά και αμετάκλητα. Και μόνον τότε. Έως τότε έχουμε την προσευχή, την υπομονή, τη μετάνοια, το δάκρυ, την ελπίδα και την αγάπη…

* Ο Κώστας Νούσης είναι φιλόλογος - θεολόγος, καθηγητής Β/θμιας Εκπαίδευσης.

IN MEMORIAM. Για τον μακαριστό Μητροπολίτη Λαρίσης κυρό ΙΓΝΑΤΙΟ. Τρία κείμενα από δημοσιογράφους της Λαρίσης

Για τον μακαριστό Μητροπολίτη Λαρίσης και Τυρνάβου κυρό Ιγνάτιο, τον επί 24ετία (1994 - 2018) ποιμανάρχη, κοιμηθέντα την 26η Ιουνίου 2018, τρία κείμενα από δημοσιογράφους που έζησαν από κοντά το «εκκλησιαστικό» της Λαρίσης.

Οταν πρωτοσυναντήσαμε τον Ιγνάτιο στο… «κρησφύγετό» του στη Λάρισα

ΜΙΑ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΤΟΥ 1994

Του Αλέξη Καλέση*

Η εκλογή του μητροπολίτη Ιγνατίου στη Λάρισα έγινε σε δύσκολους καιρούς.  Πέντε ολόκληρα 

χρόνια… Ταραχές, επεισόδια, δικαστικές διαμάχες, εξημμένα πάθη. Η τοπική κοινωνία διχασμένη, «Θεολογικοί» από τη μία, «Μπεκιαρικοί» από την άλλη και η τοπική Εκκλησία ακυβέρνητο σκάφος.

Η ιδέα για «τρίτη λύση», ένα πρόσωπο δηλαδή που δεν θα είχε ως τότε αναμειχθεί στη διαμάχη ωριμάζει. Ο αρχιεπίσκοπος Σεραφείμ επιλέγει τον Ιγνάτιο. Λένε ότι εκτίμησε τον ειρηνοποιό χαρακτήρα του.

Γυρίζω πίσω… Κάπου στο 1994… Με έναν ακόμη συνάδελφο που καλύπτουμε το «εκκλησιαστικό ρεπορτάζ» γινόμαστε από τους πρώτους που συναντάμε και γνωρίζουμε τον Ιγνάτιο. Έχει μόλις εκλεγεί από την Ιερά Σύνοδο «Μητροπολίτης Λαρίσης και Τυρνάβου», αλλά δεν είναι διόλου εύκολο να εμφανιστεί στην πόλη την οποία προορίστηκε να ποιμάνει. Τα πνεύματα είναι οξυμένα, ο Θεολόγος είναι ακόμη εν ζωή και οι οπαδοί του δεν αποδέχονται την τοποθέτηση άλλου μητροπολίτη. Μοιραία, ο Ιγνάτιος – που... εκών - άκων επιλέχτηκε ως «τρίτη λύση»–έμπλεξε σε μια περιπέτεια που ενδεχομένως ούτε ο ίδιος είχε φανταστεί, ούτε και επιδιώξει. Αλλά, έτσι είναι η ζωή… Σε φορτώνει κάθε τόσο με σταυρούς, ανοίγει μπροστά σου Γολγοθάδες. Και σε καλεί να τους διαβείς.

-Πώς τον έκοψες τον καινούργιο; με ρώτησε, θυμάμαι, τότε ο συνάδελφος του «Ημερήσιου Κήρυκα», με τον οποίο είχαμε πρώτοι συναντήσει κρυφά, σε κάποιο σπίτι της Λάρισας, τον νιόφερτο ποιμενάρχη προκειμένου αυτός να κάνει τις πρώτες δηλώσεις του προς τον Τύπο και να απευθυνθεί στο πλήρωμα της τοπικής Εκκλησίας.

- Τι να σου πω… Δεν το κόβω να μένει…

Συμφώνησε με την άποψή μου ο συνάδελφος. Στην... εμπόλεμη ζώνη της Εκκλησίας της Λάρισας δεν στάθηκε ο... Δημήτριος Μπεκιάρης (ο αρχικώς εκλεγείς), που ήταν δυναμικός, νέος, «τσαμπουκαλεμένος» και με γνώση του λαρισαϊκού εκκλησιαστικού τοπίου. Θα στεκόταν αυτός ο μειλίχιος άνθρωπος, ο «μικρός το δέμας», με τη χαμηλόφωνη εκφορά λόγου, που σχεδόν... ντρεπόταν να σε κοιτάξει στα μάτια; Σαν δύσκολο…

Αλλά, εδώ είναι που λένε πως «τα φαινόμενα απατούν»…

Είκοσι τέσσερα χρόνια μετά, αποδεικνύεται ότι αυτός ο χαμηλών τόνων ιερέας που είχαμε πρωτοαντικρίσει σε... κρησφύγετο, έγινε ένας από τους μακροβιότερους ιεράρχες στη μητροπολιτική έδρα της Λάρισας, έχοντας καταφέρει να πιάσει -στην κυριολεξία- τον ταύρο απ’ τα κέρατα, να τον ηρεμήσει και στη συνέχεια να τον εξημερώσει… Ίσως να μίλησε μέσα του η αρβανίτικη ράτσα του παπά από τη Σαλαμίνα. Ράτσα πολύ σκληρή, πολύ ανθεκτική στα κακοτράχαλα μονοπάτια.

Είναι ασφαλώς άδικο -στα όρια του ασεβούς- να επιχειρήσει κανείς την αξιολόγηση του πολυετούς έργου του μητροπολίτη Ιγνατίου μέσα σε ένα μικρό σημείωμα. Αυτό, ας το αναλάβουν πιο ειδικοί, οι μελλοντικοί μελετητές των εκκλησιαστικών μας πραγμάτων. Εκείνο όμως που οφείλει να του αναγνωρίσει κάθε καλόπιστος παρατηρητής, είναι η πραότητα, η σύνεση και -κυρίως αυτό!- η ιώβεια υπομονή με την οποία διοίκησε τη δύσκολη Μητρόπολη Λαρίσης και Τυρνάβου, επαναφέροντας το καράβι με τα θρυμματισμένα κατάρτια σε λιμάνια απάνεμα.

Ο Θεός -τον οποίο με θέρμη διακόνησε σ’ όλη του τη ζωή- ας τον δεχτεί για πάντα στην αγκαλιά του…

*  "Eλευθερία", 27.06.2018 

Ο δικός μας Ιγνάτιος

Καλό κατευόδιο δέσποτα

Του Χρήστου Τσαντήλα*

Όταν ήρθατε εκλεγμένος επίσκοπος στη Λάρισα, ήσασταν αμνός ανάμεσα σε λύκους. Κι όμως με υπομονή, συγχώρεση και κατανόηση, αλλά κυρίως με αγάπη, υποτάξατε το πείσμα τους. Τα 24 χρόνια της διακονίας σας, τα παρακολούθησα ως πολίτης, αλλά από τη θέση του αρχισυντάκτη της «Ελευθερίας». Όπως και πιο πριν από εσάς, βίωσα μέσα από την καθημερινή επαφή του ρεπορτάζ, τα πέτρινα χρόνια της τοπικής μας Μητρόπολης, από τον θάνατο και την κηδεία του μακαριστού Σεραφείμ Ορφανού, μέχρι την εκλογή, την απόπειρα τοποθέτησης και την επεισοδιακή αντικατάσταση του σεβασμιοτάτου, Γουμενίσσης σήμερα, Λαρίσης τότε, κ. Δημητρίου Μπεκιάρη. Ύστερα ήρθατε εσείς. Πράος, ταπεινός, μειλίχιος, μετρημένος, υπομονετικός, συγχωρετικός, μια ήρεμη δύναμη σε μια ταραγμένη και πολύ πληγωμένη Μητρόπολη. Στην αρχή είπαμε, δεν θα τα καταφέρετε. Όμως εσείς υπομείνατε και με απίστευτη καρτερικότητα, υποστήκατε και ταλαιπωρηθήκαμε από την «ανίατη» επιθετικότητα ορισμένων, περιμένοντας το πλήρωμα του χρόνου ώστε και αυτοί να ηρεμήσουν υποτασσόμενοι στην αγάπη και τη συγχώρεσή σας.

Κοντά σας στα δύσκολα εκείνα πρώτα χρόνια βρέθηκε και η εφημερίδα, η διεύθυνσή της και ο αείμνηστος εκδότης Τάκης Δημητρακόπουλος, η οποία στήριξε κάθε προσπάθεια για ηρεμία και θρησκευτική γαλήνη στην πόλη μας και στη Μητρόπολή μας. Μια στάση που δικαιώθηκε πολύ σύντομα από το θεάρεστο έργο σας. Δεν ήταν όμως μόνο αυτό που έφερε την ηρεμία και τη γενική αποδοχή σας στο ποίμνιο. Ήταν κυρίως το καθαρό σας βλέμμα, η καλοσυνάτη στάση σας απέναντι σε φίλους και διστακτικούς, ήταν η γαλήνια ολόφρεσκια αύρα που εκπέμπατε σε όλες τις δημόσιες εμφανίσεις σας. Ήταν αυτό το χαμόγελο του καλού και σεβαστού πατέρα στην οικογένεια. Για τους χιλιάδες Λαρισαίους και όλους τους πιστούς της Μητροπόλεως, υπήρξατε άνθρωπος της οικογένειας. Και της δικής μου φυσικά. Ευλογήσατε τον πατέρα μου στο κατευόδιο καθώς και τον γάμο της κόρης μου που αν και απρόσκλητος, μη σας ταλαιπωρήσω, κάνατε 300 χιλιόμετρα αυθημερόν για να τελέσετε το μυστήριο μαζί με τους πανάξιους συνεργάτες σας, Ιγνάτιο και Αχίλλιο. Αυτό δεν το βρήκα σε άλλους μητροπολίτες και γνώρισα αρκετούς. Ήσασταν ένας από μας. Προσιτός, δίκαιος και δημιουργικός. Με την εκδημία σας χάσαμε έναν δικό μας άνθρωπο. Τον δεσπότη που μας άκουγε προσεκτικά και με πραότητα μάς συμβούλευε. Τον άνθρωπο που με τους άξιους συλλειτουργούς του, υπηρέτησε με σεμνότητα και αγάπη το ποίμνιό του.

Ήθελα δέσποτα να σας τα πω αυτά αποχαιρετώντας σας και να ευχηθώ καλό παράδεισο, να έχετε δίπλα στον Δημιουργό μας, να μας ευλογείτε από εκεί αφού πρώτα μας συγχωρήσετε για τις όποιες πίκρες και αχαριστίες σας ποτίσαμε στη διάρκεια των 24 χρόνων που ήσασταν κοντά μας. Και είμαι βέβαιος πως όταν κι εμείς κριθούμε, καθένας μας ξεχωριστά, πίσω από τη μεγάλη πύλη, θα ακούγεται κάπου-κάπου η δίκη σας φωνή. Είναι από τα παιδιά μου κι αυτό...

Καλή ξεκούραση Άγιε ιεράρχη...

*  "Ελευθερία", 14.07.2018

Οι παρακαταθήκες του Λαρίσης Ιγνατίου

Του Χάρη Ανδρεόπουλου*

Στη διάρκεια της 24χρονης ποιμαντορίας του στη Μητρόπολη Λαρίσης ο μακαριστός Ιγνάτιος, σήκωσε μεγάλο σταυρό. Από την πρώτη ημέρα - την ημέρα της εκλογής του, στις 25 Μαΐου 1994 - βρέθηκε στο μάτι του κυκλώνα που είχε χτυπήσει εκείνη την εποχή – από τις αρχές της 10ετίας του ‘90 - την τοπική Εκκλησία εξαιτίας του γνωστού εκκλησιαστικού προβλήματος που ανέκυψε για τον θρόνο της οικείας Επισκοπής τον Σεπτέμβριο του 1989 μετά την κοίμηση του μέχρι τότε Μητροπολίτου Λαρίσης Σεραφείμ Ορφανού (1974-1989). Ενός προβλήματος που είχε διχάσει την πόλη. Με αντιπαρατιθεμένους τους «Θεολογικούς» (υποστηρικτές της επαναφοράς στη Λάρισα του δικαιωθέντος τον Οκτώβριο του 1990 από το Σ.τ.Ε. Μητροπολίτου Θεολόγου Πασχαλίδη) από τη μία πλευρά και τους «Δημητριακούς» (υποστηρικτές του υπό της Ιεραρχίας εκλεγέντος ως Λαρίσης τον Οκτώβριο του 1989 και εν τω μεταξύ - λόγω ακυρώσεως της εκλογής του τον Οκτώβριο του 1990 από το Σ.τ.Ε.- μετατεθέντος τον Σεπτέμβριο του 1991 στη Γουμένισσα, Μητροπολίτου Δημητρίου Μπεκιάρη), από την άλλη.

Αν κι ο ίδιος ήταν παντελώς αθώος έγινε - από τους υποστηρικτές του Μητροπολίτου Θεολόγου - το επίκεντρο όλης της καταφοράς. Το «αμάρτημά» του ήταν ότι ως γνήσιος καλόγερος έκανε υπακοή στην απόφαση της Ιεράς Συνόδου της Ιεραρχίας, ότι δέχθηκε τον Μαϊο του 1994 την εκλογή του και, ουσιαστικά, την εντολή να έλθει στη Λάρισα και να ενώσει το ποίμνιο. Λέγεται από στενούς του συνεργάτες, που συνυπηρετούσαν τότε στα γραφεία της Ιεράς Συνόδου ότι όχι μόνο δεν επεδίωξε την εκλογή του, αλλά ήταν και αρνητικός (όπως έγραψε λίγες ώρες μετά την προς Κύριον εκδημία του ο παλαιός του φίλος Γεώργιος Πρίντζιπας, διευθυντής επί πολλά έτη στη Βιβλιοθήκη της Ιεράς Συνόδου, σε σχετική ανάρτησή του στο διαδίκτυο). Εκανε, όμως, ο μακαριστός Ιγνάτιος υπακοή στην Εκκλησία και εκκοπή του ιδίου θελήματος – και ξεκίνησε το ταξίδι του για τη Λάρισα.

Ένα ταξίδι δύσκολο και μαρτυρικό. Επεισοδιακή η εις επίσκοπον χειροτονία του τον Μάιο του 1994 στην Αθήνα, επεισοδιακή και η ενθρόνισή του, ως Λαρίσης, τον Ιούλιο του ιδίου έτους στη Λάρισα. Οι αντιδρώντες στην εκλογή του δεν το βάζουν κάτω και σε κάθε δημόσια εμφάνισή του τον παίρνουν στο κατόπι με αποδοκιμασίες. Όμως ούτε ο ίδιος το βάζει κάτω. Αντιδρά, αλλά ειρηνικά. Πορεύεται αγαπητικά και επιδεικνύοντας ιώβειο υπομονή καταφέρνει σιγά – σιγά να κερδίσει τις καρδιές όχι μόνο πολλών εξ εκείνων που είχαν σταθεί επιφυλακτικά απέναντί του, αλλά και πολλών που υπήρξαν στην αρχή εχθρικοί. Με την πραότητα, την ανεξικακία και τη μακροθυμία του κατόρθωσε στην πορεία του χρόνου να ενώσει τον κλήρο και το διχασμένο ποίμνιο και να επαναφέρει την τοπική Εκκλησία σε λιμάνια απάνεμα, φροντίζοντας παράλληλα να φέρει σε πέρας ένα σημαντικό ποιμαντικό / κατηχητικό, αλλά και κοινωνικό / φιλανθρωπικό έργο.

Υπήρξε ο μακροβιότερος Μητροπολίτης Λαρίσης και μετά από 24 χρόνια αρχιερατείας του στην πόλη μας, αναχωρώντας για την άνω Ιερουσαλήμ μας αφήνει δύο σπουδαίες παρακαταθήκες, δύο διδαχές: πρώτον, την αγάπη, με την οποία ο ίδιος – με την αγαπώσα καρδία του - πορεύθηκε κάνοντας πράξη στη ζωή του τον σχετικό ύμνο περί αγάπης του Απ. Παύλου (Α’ Κορ., 13) και, δεύτερον, τον σεβασμό προς την Εκκλησία και τους Ιερούς Κανόνες της, στο συνοδικό της πολίτευμα. Ισχυε και γι’ αυτόν το του μακαριστού Αρχιεπισκόπου κυρού Χριστοδούλου, του ειπόντος «οι αποφάσεις της Εκκλησίας είναι δι’ εμέ το “όγδοο μυστήριο”».

Ας ευχηθούμε, ως μέλη της τοπικής Εκκλησίας ο Θεός, ο «κυριεύων ζωής και θανάτου» και «βάθει σοφίας απείρου τα πάντα οικονομών», να οδηγήσει τη μακαρία ψυχή του κεκοιμημένου Μητροπολίτου μας εις τόπον αναστάσεως για να παρεδρεύει στο υπερουράνιο θυσιαστήριο ευλογών εξ ουρανού τον τόπο τον οποίο διεποίμανε επί 24ετία και να πρεσβεύει εκτενώς υπέρ του κλήρου και του λαού – κι ας προσευχηθούμε η Σεπτή Ιεραρχία της Εκκλησίας μας να εκλέξει αντάξιο διάδοχό του. «Ιγνατίου του Λαρίσης και Τυρνάβου, ημών δε πατρός και ποιμενάρχου, αιωνία η μνήμη».

 *"Eλευθερία", 15.07.2018, 15.07.2018

"Η Εκκλησία κατά τη δικτατορία 1967-1974. Ιστορική και νομοκανονική προσέγγιση". Παρουσίαση του βιβλίου στο "Athensvoice.gr"

Παρουσίαση του βιβλίου "H Eκκλησία κατά τη δικτατορία 1967-1974. Ιστορική και νομοκανονική προσέγγιση", εκδ. Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη, σσ. 420, δια της γραφίδος της δικηγόρου, διδάκτορος της Νομικής ΕΚΠΑ, ειδικής επιστήμονος στο Συνήγορο του Πολίτη, κ. Ζωής Καραμήτρου, στο

Αthensvoice.gr